مفهوم تحریر در آواز خوانی
تحریر زدن یکی از تکنیک های زیبای خوانندگی است. در واقع صدایی است چهچهه مانند به تقلید از بلبل که در آواز به وسیله ماهیچه های حنجره قطع و وصل میشود. تحریر را نیز میتوان این چنین تعریف کرد که صوتی آهنگین و بدون کلام است که توسط خواننده قبل و یا پس از ادای شعر به جهت تکمیل ملودی آوازی، به شکل های مختلف ادا می شود و برای تزیین جمله آوازی به کار می رود و درواقع جمله بندی شعری را کامل می کند. یکی از دلایل تمایز آواز سنتی ایرانی با سایر آوازها را همین تحریرها میدانند.
تفاوت تحریر زدن و چه چه زدن چیست؟
برخی از افراد تنها تحریر زدن را در موسیقی های سنتی می بینند و تحریر را با چه چه اشتباه می گیرند. چه چه با تحریر زدن کمی تفاوت دارد چهچه زدن در حقیقت یک نوع تحریر زدن در موسیقی است که شاید برای افراد مبتدی این صدا ها شبیه بهم باشد اما در چگونگی تولید صدا متفاوت هستند. چه چه زدن به این صورت است که شما صدایی را از درون تارهای صوتی تان تولید می کنید و مانند یک لرزش طبیعی است. این کار ر موسیقی بسیار لذت بخش و مورد توجه مخاطبان قرار می گیرد. چهچه زدن در حقیقت یک بازخورد مثبت است که نشان دهنده یک تکنیک صوتی سالم است. اگر بخواهیم این موضوع را بهتر باز کنیم چهچه زدن مانند تولید صدا از یک رشته گیتار است که شما با استفاده از لرزش سیم گیتار می توانید تولید صدا کنید.
قسمت های اصلی تحریر در موسیقی
در اصل تحریر زدن 3 بخش اصلی دارد؛ که عبارتند از: بخش اول تنوع گام است، بخش دوم شدت صدا است و در نهایت بخش سوم میزان دامنه صدا است. در واقع پیچ صدای که خواننده تولید می کند بستگی به میزان شدت و دامنه صدای خواننده دارد که روی آن نت خاص ایجاد می کند. این کار سبب هیجان و زیبایی آهنگ می شود. اگر بخواهیم یکی از خوانندگان خارجی در تحریر زدن را نام ببریم می توانیم به لیدی گاگا اشاره کنیم. اگر با دقت به صدای این خواننده مشهور گوش کنید متوجه این تحریر ها خواهید شد.
تحریر در سبک های موسیقی
تحریر زدن در تمامی سبک ها مانند: پاپ، راک، سنتی و … کاربرد دارد.البته برخی از سبک ها مانند گروه کر، موسیقی capella و … کمی دشوار تر از سبک های دیگر است؛ زیرا هماهنگ کردن 15 صدا کمی دشوار است. بسیاری از خوانندگان برای برجسته کردن نتهای خاص خود از تحریر زدن استفاده می کنند. برخی از افراد تصور می کنند که تحریر زدن از لرزش فک ناشی می شود بلکه این تصور کاملا اشتباه است. در دهه های 1980 و 1990 خوانندگانی مانند: ویتنی هوستون و ماریا کری با استفاده از تحریر زدن اجرا های شگفت انگیزی را داشتند اما این خوانندگان برای جلب توجه بیشتر برای تماشاچیان خود کمی سرعت حرکت دادن فک خود را بیشتر کردند. بنابراین این تصور غلط برای برخی از افراد به وجود آمد که لرزش فک دلیل تحریر زدن است. در حقیقت تحریر زدن از حرکت سریع فک و یا تریل آواز نیست. تریل در موسیقی های سنتی یک اثر آوازی رایج است که وقتی خواننده دو نت پشت سر هم را سریع اجرا می کند یک تریل رخ می دهد. تحریر در حقیقت حول یک نت اتفاق می افتد اما تریل بین دو نت انجام می شود.
اشتباهات رایج در تحریر زدن
- تحریر زدن از پالس های دیافراگم تولید نمی شود
بسیاری از خوانندگان سعی می کنند که با فشار دادن شکم خود آوازی به همراه تحریر داشته باشند اما در حقیقت تحریر اصلی از موج های صدا تولید می شود همانطور که گفته شد تحریر زدن به خاطر تغییرات کم در گام، دامنه و شدت صدا است.
- تحریر زدن از لرزش های حنجره نیز تولید نمی شود.
یکی از کار های که در خوانندگان مبتدی بیشتر دیده می شود لرزش حنجره با دست هنگام آواز خواندن است که این کار کاملا اشتباه است و سبب تحریر در هنگام آواز خواندن نمی شود. این روش باعث تنش بیشتر در گلو خواهد شد. شاید روش تکان دادن حنجره و ایجاد لرزش در این ناحیه صدای شبیه به تحریر ایجاد کند اما در حقیقت این روش بسیار نامناسب است. البته ناگفته نماند که این حرک روی استیج بسیار مضحک خواهد بود.
انواع تحرير در آواز
- چكّشي :تحريري است كه از تكراريك نت با خودش يا با نتهاي ديگر بوجود مي آيد كه فاصله ي ميان اين تكرارها وجود دارد.
- بلبلي :تحريري است كه از تكراريك نت با خودش يا با نتهاي ديگر بوجود مي آيد كه فاصله ي ميان تكراراين نتها بسياركم است. بعبارتي تحرير بلبلي همان اجراي سرعتي تحرير چكشي است.
- زير و رو : اين تحرير از تكرار نت اصلي با نت بالايي و يا نت پاييني خود بوجود مي آيد.صداهاي با دانگ و گستره ي بالا با اجراي اين نوع تحرير مناسبت بيشتري دارند.
- غنـّه :تحريرهايي كه از بيني خارج مي شود و شفافيت صدا بوسيله ي بيني، خفه يا كدر مي شود. براي مثال تحريري كه بر روي حرف « اي » شكل مي گيرد از نوع تحرير غنـّه مي باشد.
- آکساندار: تحريري كه داراي سكوت مي باشد.
- ضربي : تحريري است كه نسبتا” به ساير تحريرها برتري دارد و داراي نظم و ترتيب خاص خود را دارد و آن ترتيب خاص، همان دارا بودن ضرب با متري مشخص ( غير آزاد ) مي باشد.
- فلكي:در ساختار اين تحرير آوازخوان سعي دارد چرخشهاي ويژه اي را در پرده هاي مختلف با حالات مختلف، در تحرير و صداي خويش نمايان كند بدينصورت كه گردشها و روند ملوديك آن شبيه چرخ دوّاري است كه در گرداگرد آن، دنده هايي تعبيه شده و در هنگام گردش هر كدام از اين دنده ها سبب تحريك نقطه اي شده و شكل تحرير را تنوع ببخشد.اين نوع تحرير در آوازهاي سبك اصفهان بيشتر به چشم مي خورد.
- مقطـّع :تحريرهايي كوتاه و بريده بريده كه غالبا” صداهايي با گستره ي كم ( معروف به دو دانگ ) با اين نوع تحرير مناسبت دارند.
- هلهله :نوعی از تحریر است كه براي ساختار آن از ادوات تحرير نا مفهوم استفاده شده است، مانند : هاراداي، هارالالا، هله له له، دادادادا، هِرله لِي و… كه در اجراي اينگونه تحريرها، آوازخوان بيشتر تحت تأثير احساسات و روحيه ي دروني خويش قرار گرفته و سعي بر آن دارد كه تحريري را شكل دهد بدون اينكه به مفهوم كلمه بكار برده شده توجه داشته باشد.
- خورده تحرير: به تحريرهاي تزئيني كه در آخر كلمات و جملات موسيقي براي اتمام ملودي بكار ميرود، گفته مي شود. اين نوع تحرير را تمام آوازخوانان كم و بيش در آوازهاي خود بكار برده اند.
ادوات تحرير
ادوات تحریر معمولا برای احساسی شدن آواز و پایان زیبا و هنرمندانه آواز به کار میروند.
- حروف شش گانه مُصوّت ( اَ، اِ، اُ، آ، او، اي)كه توسط آوازخوان در ابتداي شروع هر تحرير ادا مي شود و تحرير بر اساس اين حركات به روند خود ادامه مي دهد،
- كلماتي از قبيل اي، امان، حبيب من، محبوب من، اميدمن، جانم و…كه آوازخوان با سليقه و مناسبتهاي ملوديك به شعر اضافه مي نمايد.لازم به ذكر است كه براي زيبايي هرچه بيشتر آواز، بهتر است از اين كلمات استفاده نشود ويا بسيار كم استفاده شود.
اهمیت تحریر در آواز سنتی ایرانی
اساتید آواز معتقدند اجرای صحیح فنون تحریر و درک مناسب از محل اجرای آن، جزئی از تکنیک صحیح خواندن در موسیقی سنتی ایران است. به طوری که بسیاری تحریر را صفت اصلی یا ویژگی کلیدی آواز ایرانی می دانند.
دسته بندی انواع تحریر در آواز سنتی ایرانی
سه نمونه تحریر دوتایی وجود دارد:
- تحریر دوتایی ساکن،
- تحریر دوتایی بالارونده، و
- تحریر دوتایی پایین رونده.
از سوی دیگر، از بالا به پایین نمونه نت نویسی شده، تحریر چکشی، مقطّع، زیر و رو و بلبلی دسته بندی بعدی انواع تحریر هستند.
تحریر در آواز سنتی ایرانی بر اساس تعداد نت های آن نیز دسته بندی می شوند. به طور مثال تحریر تکی، دوتایی، سه تایی و غیره از انواع آن می باشد. همچنین تحریرها به لحاظ کیفیت صدا اشکال مختلفی به شرح زیر دارند:
- تحریرهای بلبلی، لَنگ یا مقطّع، ساکن، زیر و رو، یک در میان، چکشی، رفت و برگشت، فراز و نشیب، فرازین یا بالارونده، فرودین یا پایین رونده یا نشیب، فواره ای، مسلسل، پرشی، گسسته و پیوسته، طاق و جفت، دو به دو، سه به دو، یک به سه، دو به سه، دو تا یکی، سه تا یکی، یک دو یک، یک دو به یک، مخفی، بده بستان.
در دسته بندی دیگر تحریر در آواز سنتی ایرانی، از نظر طول به دو گروه کوتاه و بلند تقسیم می گردند. در واقع، تحریرهای کوتاه بر روی هجای پایانی یکی از واژه های شعر اجرا می گردند. تحریرهای بلند به صورت کاملا مستقل از شعر بوده و در فا نخست، میانه یا پایانی اجرای یک گوشه اعمال می شوند. به طور کلی زمانی که برای تحریرهای بلند اختصاص داده می شود بیشتر از تحریرهای کوتاه است.
معروف ترین خوانندگانی که تحریرهای خاص اجرا کرده اند
خوانندگان زیر به واسطه اجرای تحریر در آواز سنتی ایرانی شهرت بسیار یافته اند:
- قمرالملوك وزیری، نكیسا، دماوندی، تاج اصفهانی، محمودی خوانساری، طاهرزاده، ادیب خوانساری، اقبال آذر، ایرج، گلپایگانی، ظلی، سلیمان امیرقاسمی، علیرضا افتخاری، روح انگیز، محمدرضا شجریان، بنان و غیره.
چگونه با احساسات بیشتر خوانندگی کنیم؟
