مهدی شهر یا سنگسر مرکز شهرستان مهدیشهر در استان سمنان است.زبان مردم این شهر سنگسری است که از زبانی جنس زبان مازندرانی (طبری) می باشداین شهر در ۱۵ کیلومتری شمال شهر سمنان واقع شده است و از سمت شمال با کیاسر (از شهرهای استان مازندران ) از سمت غرب با سرخه (از شهرهای استان سمنان) و فیروزکوه (از شهرهای استان تهران) و از سمت شرق با دامغان (از شهرهای استان سمنان) ارتباط دارد.موقعیت جغرافیایی این شهر، ۵۳ درجه و ۲۱ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۵ درجه و ۴۳ دقیقه عرض جغرافیایی می باشدو ارتفاع مرکز آن از سطح دریا ۱٬۶۳۰ متر است. گوسفند سنگسری از حیث پروار بی نظیرند و یکی از مقاوم ترین نژادهای بومی کشور است که ۶۰ درصد وزن خود گوشت تولید می کند.پیرامون ریشه نام سنگسر دو نظریه وجود دارد:
- چون در اطراف این محل کوه های سنگی و سخت وجود داشته، آن را سنگسار نامیده اند که به تخفیف سنگسر شده است.
- در آغاز اسلام این نام را سنگسر بر زبان می رانده اند و چه سنگسر و این آبادی نشیمنگاه سکاها بوده است بنابراین سنگسر تحریف شده سگسر می باشد.در گذشته معمولاً نامگذاری شهرها و روستاها بر اساس شرایط اقلیمی بوده است و سنگسر نیز منطقه ای کاملاً کوهستانی و زمین آن نسبتاً سخت بوده است و انواع سنگ ها به وفور در آن دیده می شود. آنست که در ترکیب های وصفی و اضافی، همواره صفت پیش از موصوف و مضافٌ الیه پیش از مضاف می آید. به عنوان مثال، به سنگ سیاه می گویند.
جمعیت مردم مهدی شهر
به گواهی آمارهای سرشماری، مهدی شهر شهری کاملاً مهاجرفرست بوده است، به طوری که جمعیت آن از ۱۴۵۰۰ نفر در سال ۱۳۲۹ به ۹۱۰۱ نفر در سال ۱۳۳۵ کاهش یافته است. این شهر در سال ۱۳۳۵ سومین شهر پرجمعیت استان سمنان بوده است که به تدریج به جایگاه پنجم تنزل پیدا کرده است.اما با فعال شدن صنعت در این شهر، مجدداً از سال ۱۳۵۵ روند رشد جمعیتی ادامه می یابد به طوری که هم اکنون رشد جمعیت مهدیشهر ۲/۳ درصد است.در سرشماری ۹۵ مشخص شد شهرستان مهدیشهر ۴۷ هزار و ۴۷۵نفر جمعیت در ۱۵ هزار و ۲۲۶ خانوار دارد که شامل ۲۳ هزار و ۸۴۴ نفر مرد و ۲۳ هزار و ۶۳۱ نفر زن و ۴۱ هزار و ۶۷۳ نفر جمعیت شهری و ۵ هزار و ۸۰۲ جمعیت روستایی است.
پیشینه تاریخی مهدی شهر
سابقه تاریخی این شهر به پیش از اسلام و حتی به زمان سلسله های پیشدادی می رسد. در شاهنامه فردوسی از سنگسر که همان سکسر یا سکسار باشند سخن رفته است. در روایات ملی و حماسه های ایران نیز از سکسر و سکساران یاد شده. همچنین به سگساران در چندین جا از شاهنامه فردوسی اشاره شده است،از جمله رای زدن تورانیان از جنگ ایران:
| ز بز گوش و سگسار و مازندران | کس آریم با گرزهای گران |
|---|
در فرهنگ شاهنامه، ذیل کلمه سگسار آمده است: «از مرز و بوم هایی که داهیان در آن جای گرفتند». و راجع به داهیان در ذیل کلمه سکزی می خوانیم: «... داه گروهی بودند از آرین که در دشت خوارزم جای گرفتند و پس از آن در کنار جنوبی دریای خزر جایگیر شدند. از … آنان مردم بستوه آمدند. پادشاه ایران گروه داه را پراکنده ساخت. یکدسته از آنان را به زابلستان کوچانید و آنان را سکزی خواندند … و دشت خوارزم داهستان نامیده شد که مخفف آن دهستان است و اکنون به دهستان معروف است و یکدسته از گروه داه را در زمینی جای دادند در طبرستان ...». به این ترتیب می توان گفت سنگسر که در نواحی جنوبی دریای خزر قرار دارد جزئی از سگسار باستانی است و سنگسری ها از بازماندگان داهیان و با مردم سیستان (سجستان) و خوارزمیان قدیم از یک نژاد می باشند.مردم این دیار از دیر باز در پاسداری از سرزمین ایران پیش قدم بوده که به عنوان نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در جنگ شاه طهماسب اول با سلطان سلیمان قانونی (شاه عثمانی) تعداد کمی از سربازان سنگسری (حدود ۲۰۰ نفر) جلو ارتش عظیم عثمانی را سد کردند و همگی کشته شدند تا سپاه ایران بتواند فرصت عقب نشینی و تجدید قوا را پیدا نموده و از نابودی کامل نجات یابد.
- در نبرد مهماندوست اشرف افغان با نادرشاه، جزء سربازان نادرشاه بودند و رشادت زیادی از خود نشان دادند.
- اسماعیل خان، ذوالفقارخان، مطلب خان، محمدعلی خان و عیسی خان مردانی بسیار متهور و جنگجو بوده که در بیشتر جنگ های مهم دوره فتحعلی شاه حضور داشته و پیروزی های نمایانی بدست آوردند. در رویداد جدایی افغانستان سردار ذوالفقارخان سنگسری فرماندهی سپاه ایران را بعهده داشت و دوبار افغان ها را شکست داد.
- از سال ۱۳۰۷ مهدی شهر دارای شهرداری مردمی بوده و در سال ۱۳۱۴ به عنوان چهارمین شهر استان سمنان توسط وزارت کشور به رسمیت شناخته شد. ناحیه مهدی شهر تا قبل از شهریور ۱۳۲۰ دارای فرمانداری نظامی بود که دودانگه و چهاردانگه و نقاط دیگری از شهرستان ساری سابق جزء آن بوده است. یادآوری می شود که در فرهنگ جغرافیایی ایران که در سال ۱۳۲۹ چاپ شده است، این ناحیه با حدود و مشخصات کنونی به عنوان بخش مهدی شهر آمده است. این بخش در ۱۳۸۷ به شهرستان مهدیشهر ارتقاء یافت. شایان ذکر است شهمیرزاد تا پیش از سال ۱۳۴۰ که سمنان به فرمانداری کل ارتقاء یافت جزئی از استان دوم یعنی استان مازندران بوده است.
جغرافیای تاریخی مهدی شهر
مورخان عرب در دوران پس از اسلام سنگسر را در کتاب های خود رأس الکلب ثبت کرده اند و این جمله ترجمه اشتباهی از نام سگسر است که در کتاب های آنان راه یافته و به همین صورت گفته شده است.
زبان مردم مهدی شهر
زبان سنگسری(ISO/DIS ۶۳۹–۳) عضوی از شاخهٔ شمال غربی زبان های ایرانی است این زبان از جنس زبان مازندرانی (طبری) می باشد و با زبان سمنانی، سرخه ای، شهمیرزادی و لاسگردی نزدیکی و شباهت خاصی دارد.زبان سنگسری در تاریخ معاصر مورد تجزیه و تحلیل بسیاری از کارشناسان و خبرگان رشته زبان شناسی قرار گرفته است.برای نمونه پروفسور ویندفوهر استاد دانشگاه میشیگان آمریکا، در سال ۱۹۶۵ رساله دکترا خود را با موضوع «ریخت شناسی افعال زبان سنگسری» ارائه داد.همچنین پروفسور چراغعلی اعظمی سنگسری در رساله ای مجزا و با همکاری پروفسور ویندفوهر، کتابی ماندگار با عنوان «واژه نامه سنگسری» نوشته است که بسیاری از افعال و کلمات موجود در این کتاب دیگر بین اهالی سنگسر تکلم نمی شود.اهالی مهدی شهر زبان فارسی را نیز به خوبی صحبت می کنند ولی در بین خود ترجیح می دهند که با زبان خویش حرف بزنند که در این صورت دیگران از آن چیزی سر درنمی آورند.در این زبان دوواکه اختصاصی وجود دارد که در دیگر زبان ها نظیر آن را کمتر می توان دید یکی واکه مرکزی به نام «شوا» و دیگری واکه افراشته گرد «ؤ» است که اولی نیز در زبان کردی هم دیده می شود ولی واکه دومی درزبان های دیگر ایرانی یافت نشده است.زبان سنگسری مخلوط به تاتی و راجی است.
صنایع دستی مهدی شهر
صنایع دستی سنگسری ها شامل قالی بافی، نمد مالی، گلیم و جاجیم بافی و همچنین بافتن پارچه های کمابیش ظریف مانند چادر، برک، شال، مقنعه و … می باشد. اندازه قالی ها معمولاً بزرگ نیست و کمتر به بافتن قالی های بزرگ دست می زدنند. بافت نوعی قالی در آن جلب توجه می کند که همان قالی خود رنگ که در برخی نقاط دیگر ایران هم بافته می شود. در این نوع قالی از رنگ طبیعی پشم (سفید، سیاه، خاکستری، قهوه ای، میشی و …) استفاده می کنند. همچنین زنان سنگسری دارای لباس های ویژه ای هستند مانند «ساخته مکنه» که روسری ابریشمین خوش رنگ و نگاری است که قرن ها آن را بافته، زینت داده و به ترتیب خاصی می بندند.
جاذبه های گردشگری مهدی شهر
این شهرستان آب و هوایی مناسب، طبیعتی بسیار زیبا و کم یاب دارد و با داشتن جاذبه های گردشگری طبیعی گوناگون، همه ساله پذیرای گردشگرانی از سراسر استان و کشور می باشد.
شهمیرزاد
شهمیرزاد از شهرهای زیبا و خنک شهرستان مهدیشهر است که سالانه هزاران گردشگر را برای بازدید از مناظر زیبا و درختان سر به فلک کشیده به این شهر می کشاند. این شهر دارای جاذبه های طبیعی بسیار زیبا و محصولات متنوع کشاورزی و … است که برخی از این محصولات مانند گردو و آلو دارای اهمیت صاداراتی و شهرت بین المللی هستند.بزرگ ترین باغ گردوی جهان با وسعت 700 هکتار نیز در این شهر واقع شده است.بناهای تاریخی مانند “شیرقلعه”،”قلعه شیخی” و “د‍ژوهل”(یکی از کانونهای مهم اسماعیلیان)بر جذابیت این منطقه افزوده است.شهمیرزاد در 6 کیلومتری شمال مهدیشهر واقع شده است.در سفر سال 1386 هیات دولت به استان ، شهمیرزاد به عنوان شهر نمونه گردشگری بین المللی معرفی و تصویب شد.
شیرقلعه شهمیرزاد
آثار این قلعه تاریخی در سه کیلومتری شمال غرب شهمیرزاد و در دره شیخ چشمه سر بر فراز کوهی بلند و مرتفع قرار دارد که به نام قلعه شیخ چشمه سر معروف است . تاریخ بنای قلعه به پیش از تاریخ می رسد. این قلعه مدتی پناهگاه اسماعیلیان در قرن ۶و۷ هجری بوده است. این قلعه دارای طرحی منظم نیست و بالطبع در پستی و بلندی های کوه ساخته شده است. در چهار گوشه قلعه چهار برج مدور دیده می شود. در ساخت دژ از سنگهای صخره ای همان کوه استفاده شده . در ورودی قلعه از سمت جنوب بوده که امروزه بصورت مدخل بسیار کوتاهی از قلعه سنگهای صاف و کوچک دیده می شود.
ملاده
در ۶۰ کیلومتری شمال مرکز شهرستان روستایی به نام ملاده وجود دارد که از توابع شهرستان مهدی شهر نیز می باشد. این روستا آب و هوای بسیار دلپذیری را در فصل های بهار و تابستان دارا می باشد و در زمستان هم بسیار سرد و پر برف می باشد. از جاذبه های تاریخی آن می توان به خانه ابراهیم خان در روستا اشاره کرد. این مجموعه شامل دو عمارت است که در یک باغ بسیار با صفا ساخته شده و شامل خانه ابراهیم خان در قسمت غربی و دیگری قراول خانه یا عمارت کلاه فرنگی در قسمت شمال شرق می باشد.
عمارت و شکارگاه ملاده مهدی شهر
در روستای سرسبز و خوش آب و هوای ملاده دو بنای بزرگ و قدیمی بسیار زیبا وجود دارد که در دو سمت شرق و غرب یکدیگر قرار گرفته اند و در فاصله ای حدود ۴۰ متر به موازات هم قرار گرفته اند و به ساختمان های بسیار زیبا و فوق العاده ای دارا می باشد. نوع گچ بری روی دیوارهای اتاق ها و ایوان ها ساخت تاق نماها روی دیوار و در برخی از بخش های عمارت نقاشی های زیبای دیواری وجود دارد که جلوه ی بی نظیری را به این عمارت بخشیده است.
غار دربند
غار دربند مهدیشهر با ۱۴۰ میلیون سال عمر دومین غار آهکی بزرگ در ایران است . غار دربند در ارتفاعات شمالی بین راه مهدیشهر – شهمیرزاد درست ، غرب جاده در بدنه کوه کمرد مقابل آبادی دربند واقع شده است. دهانه غار در کمرکش کوه سنگی و زیبایی به نام لهرد رو به مشرق قرار داد و دره وسیع و سرسبز دربند زیرآن گسترده شده است .
حسینیه المهدی مهدی شهر
ساخت بنای حسینیه المهدی به پیش از انقلاب باز می گردد. ساختمان حسینیه طوری طراحی شده که تقریبا از تمامی نقاط شهر قابل تماشا است و در هنگام شب منظره ای رویایی به خود می گیرد. قرارگیری آن بر تپه ای مرتفع و اشراف کامل آن به شهر و شهرک های اطراف باعث شده مراسم مهمی همچون نماز جمعه در این مکان برگزار گردد. همچنین در طرح آینده این مکان پیش بینی شده است محوطه این بنا مسقف و به عنوان مصلی مورد استفاده قرار می گیرد. حسینیه المهدی دارای گنبدی عظیم به رنگ آبی و دومناره می باشد.
امامزاده قاسم زیارت
این بنا در شمال مهدیشهر در منطقه زیارت مهدیشهر واقع است و ظاهرا متعلق به فرزند امام هفتم (ع) می باشد. بنای بقعه شامل چند اتاق و دالان تو در تو و گنبد و ایوان و صحن است . راهروی ورودی به حرم دارای شش چشمه بزرگ و دو سکوی طویل در طرفین است. در نمای داخلی اتاق جلویی حرم در وسط اضلاع شمالی و جنوبی آن دو طاقنمای بزرگ با گچبری های جالب و رنگین دیده می شود. برنمای داخل گنبد و اطراف آن گچبری و نقاشی های ارزنده ای جلب توجه می کند.این اتاق بوسیله یک در چوبین کنده کاری شده بسیار زیبا به حرم یا به قسمت اصلی بقعه راه می یابد. در حد فاصل کاسه گنبد و ساقه دو ردیف قطاربندی آجری نامنظم به زیبایی در کنار هم قرار گرفته اند. ایوان امامزاده رو به مغرب و مشرف به صحن وسیعی است که ۵ متر بلندی دارد و گنبد اصلی بقعه دارای ساقهای ده ضلعی به ارتفاع ۴۰/۲ متر از آجر است.
کافر قلعه
در جنوب شهر تاریخی مهدیشهر برروی قله کوه آثار قلعه ای بسیار کهن که از سنگ ، گچ و ساروج دیده میشود. این قلعه که مربوط به ایرانیان قبل از اسلام بوده کافر یا قلعه گبرها نام دارد. این قلعه تاریخی مانند قلعه های دیگر کومش در سیر ادوار تاریخ مورد استفاده اقوام و طوایف مختلف قرار گرفته است . فرقه باطنیان (اسماعلیان ایران ) از این قلعه به عنوان یک پناهگاه مهم استفاده نموده اند.
آبشار سنگسر مهدی شهر
آبشار سنگسر(پارک آبشار) یکی از پارک های گردشگری پر هزینه و نوساز واقع در شهر مهدیشهر (سنگسر) مرکز شهرستان مهدیشهر است.پارک آبشار در دامنه کوهی به نام ظهر تاسوعا، در مرکز شهر سنگسر بنا شده است. این پارک دارای زیستگاه حیات وحش، سینمای روباز، دو دریاچه مصنوعی، ۳ آبشار مصنوعی، پارک کودک و پارکینگ است.
سیاه دره
منطقه سیاه دره یا کرکوه در شمال غرب مهدیشهر قرار دارد. این دره با جهت جنوب شرق به شمال غرب حدود دو کیلومتر طول دارد و دیواره های عظیم در دو طرف آن که عموما کنگلومرا هستند زیبایی خاصی به دره بخشیده اند.
رودبارک
منطقه رودبارک در شمال شهرستان مهدیشهر واقع شده و دارای پوشش گیاهی و جنگل مشجر به مساحت ۸۰۶۰ کیلومتر است. جنگل رودبارک در مسیر راه شهمیرزاد به فولادمحله و در۹۰ کیلومتری شمال شرقی مهدیشهر قرار دارد. واقع شدن این جنگل در ارتفاعات باعث شده که از چشم انداز زیبایی برخوردار شود. این جنگل دارای تابستانهای خنک و دلچسب در سایه درختان سر به فلک کشیده بلوط و راش و همچنین زمستانهای برفگیر و سفیدپوش است. این منطقه به دلیل وجود گونه های گیاهی متعدد و همجواری با منطقه حفاظت شده پرور دارای گونه های متفاوت و پراهمیت جانوری از جمله کل ،خرس قهوه ای، بز و… و پرندگانی نظیر کبک،قرقی و عقاب و کرکس است.این جنگل از مناطق نمونه گردشگری محسوب شده که خستگی راه را برای مسافران و گردشگران از بین برده و خاطری خوش را برای آنان به همراه دارد.
معرفی شهر زیبای حاجی آباد
