همگام با تغییرات اجتماعی قرن حاضر که خود ناشی از روند نوگرایی جوامع است سازمانها، ارگان ها و نهادهای اجتماعی بافت سنتی خود را از دست داده و به مقتضیات زندگی مدرن تن در داده اند.بدین ترتیب نهاد خانواده دستخوش تغییر گردیده و نقش های والدین نیز متحول شده است. زنان وارد فعالیت های اجتماعی بیشتری در مقایسه با گذشته شده اند و در تامین نیازهای اقتصادی خانواده ایفای نقش می کنند.بازخورد افراد نسبت به نقش های جنسیتی دگرگون شده ، به طوری که امروز دیگر نه از مادران انتظار می رود که صرفا در خانه بمانند و به امور خانه داری و فرزند پروری مشغول شوند و نه به پدران به عنوان افرادی که مسئولیت تمام تامین نیازهای اقتصادی خانواده را بر عهده دارند، نگریسته می شود. در واقع پدران در مقایسه با گذشته سهم بیشتری در تربیت فرزندان و خانه داری ، و مادران نیز سهم بیشتری در امور اجتماعی و اقتصادی عهده دار شده اند.
رابطه اشتغال مادران و تحول فرزند
در تجربه مادری و مراقبت از فرزند متغیرهای متعدد و پیوستاری از تجربیات وجود دارد. در یک سوی این پیوستار، نهایت مطلوبیت مادری است که به مراقبت از فرزند می پردازد و در سویی دیگر محرومیت کامل از داشتن مادر، اما واقعیت اغلب بین این دو انتها است. نتایج پژوهشها نشان می دهد اشتغال مادران نمی تواند اثرات یکسانی به عنوان مجموعه ای واحد بر فرزندان داشته باشد. زیرا مادران به دلایل گوناگونی کار می کنند. هم چنین برخی از مادران هنگامی که فرزندان آنها در سطوح گوناگون تحول هستند آغاز به کار کرده یا اینکه کار را ترک می کنند. بحث درباره اثر اشتغال مادر بر فرزند با اختلاف نظرهای بسیاری همراه می باشد. دیدگاههای مخالف و موافق بسیاری در این باره مطرح شده و با گذشت زمان، نظرات از تحقیقات جدید اثر پذیرفته اند.
تاثیرات مثبت اشتغال مادر بر فرزند
- الگوی مناسب برای فرزند: مادر خانه داری که از زندگی خود ناراضی است نمی تواند در زندگی فرزندان خود تآثیر مثبتی داشته باشد. مادر شاغل با احساس موفقیت و رضایتمندی می تواند الگویی خوب برای فرزندان خود باشد. فرزندان می توانند از چنین مادری برای دنبال کردن آرزو و هدف های خود، الهام بگیرند. مادرانی که می توانند به طور موثر شغل و خانوادۀ خود را مدیریت کنند، اخلاق کاری مناسب را به فرزندان خود القا می کنند. آن ها به ویژه می توانند به دختران خود در شکستن کلیشه ها کمک کنند و تلاش برای آنچه مایل به انجام در زندگی هستند را به آن ها بیاموزند.
- وضعیت روانی مثبت مادر: یکی از تاثیرات مثبت اشتغال مادران بر فرزندان به وضعیت روانی مادر برمی گردد. اشتغال زن، احساس هویت و روانی مثبت در او به وجود می آورد و موجب می شود، مادر با احساس مفید بودن از سلامت و نشاط روانی بالایی برخوردار باشد که این ارتباط مستقیم بر روح و روان فرزند دارد.
- رفع نیاز های مادی و افزایش عزت نفس: مادران شاغل به دلیل برخورداری از وضعیت اقتصادی مناسب، بهتر می توانند نیازهای مادی کودک را بر طرف کنند، همچنین کودک با نیاز مادی اش، نیاز های دیگری چون احساس تعلق، احترام و عزت نفس را جستجو می کند و با رفع آن ها عزت نفس بالا تری پیدا می کند. شاغل بودن مادر می تواند در افزایش عزت نفس فرزند تاثیر مثبتی داشته باشد. عزت نفس حالتی است که در آن فرد خود را فردی ارزشمند می بیند که می تواند به گونه ای موفقیت آمیز با چالش های زندگی اش رو به رو شود و ارزش و لیاقت آن را دارد که شاد باشد. عزت نفس از جمله فاکتورهاي مهم بهداشت رواني در افراد جامعه محسوب مي شود که کمبود آن در زندگي فردي و اجتماعي اثراتي منفي را در روابط اجتماعي، خانوادگي، اشتغال و طول عمر افراد ايفا مي کند و از آنجايي که شکل گيري شخصيت افراد در دوران کودکي و نوجواني پايه گذاري مي شود توجه به اين موضوع در نوجوانان از اهميت برخوردار است.
- نوجوانان مستقل: مادران شاغل نوجوانانی مسئولیت پذیر و مستقل تربیت می کنند. در پژوهشی دریافتند که نوجوانان دارای مادران شاغل درمقایسه با نوجوانی که مادران آنها خانه دار هستند، از احساس خود ارزشمندی، سازگاری، تعلق خاطر به خانواده و حمایت اجتماعی بیشتری برخوردار هستند. همچنین طی تحقیقاتی این نتیجه حاصل شد که اشتغال مادر تاثیر مثبتی روی سازگاری فرزند دارد.
- سازگاری بهتر: فرزندان مادران شاغل در مقایسه با فرزندان مادران خانه دار، غالبا از سازگاری شخصیتی – اجتماعی بهتر و مشکلات رفتاری کمتری در مدرسه برخوردارند.
- تربیت دختری مستقل و خودکفا: طی مطالعات و تحقیقاتی که انجام دادند دریافتند که دختران بیشتر از پسران از داشتن یک مادر شاغل بهره می برند. دختران مادران شاغل نسبت به دختران مادران خانه دار از خود بسندگی اجتماعی و پیشرفت تحصیلی بهتری برخوردارند و تمایل بیشتری به کار کردن دارند. همچنین فرزندان مادرانی که در رده های شغلی فرهنگی-مدیریتی هستند بهترین عملکرد تحصیلی را دارند.
- مهارت های ارتباطی بهتر: فرزندان مادران شاغل نسبت به فرزندان مادران خانه دار ، مهارتهای ارتباطی بهتری دارند.
تاثیرات منفی اشتغال مادر بر فرزند
- نقش خطیر و پر اهمیت مادران در تعلیم و تربیت فرزندان خود و همین طور نقش مهم آن ها در ایجاد احساس ارزشمندی، درکودکان خود بر کسی پوشیده نیست. چیزی که مسلم است این است که مادران شاغل همانند مادران غیر شاغل نمی توانند بطور تمام و کمال به کودکان خود رسیدگی کنند زیرا مادر چندین ساعت از روز را جدای از فرزند به سر می برد و زمانی که بعد از سپری شدن این ساعات به فرزند میرسد خستگی ناشی از دنیای پر استرس بیرون و خستگی فکر و ذهنی به مادر اجازه نمی دهد که در آن ساعات باقی مانده روز به کودک رسیدگی کافی و لازم را نماید.
- از طرفی دیگر در آن زمان محدود باید مسئولیت خانه و خانه داری را نیز انجام دهد. ناامنی رابطه تنگاتنگي با زندگي انسان و حتي موجوديت او دارد. اهميت مادر براي کودک تنها در رفع نيازهای او خلاصه نمی شود، بلکه همه احساس امنيت کودک وابسته به وجود مادر است.
- مادر شاغل ممکن است از تلاش برای متعادل کردن کار و خانواده احساس فرسودگی و خستگی کند. اگر مادر، نا امیدی و خستگی خود را به خانه ببرد، ممکن است نگرش منفی و بدی در کودک رشد کند که: کار و شغل، منبع استرس و پریشانی برای خانواده است.
- مادران شاغل علی رغم داشتن بهترین احساسات نسبت به فرزندشان در قلب خود، ممکن است در نشان دادن عواطف دچار مشکل شوند. مادران معمولآ پس از یک روز کاری نا آرام، اشتیاق کمتری دارند تا به مسائل بچه ها گوش بسپارند. کودکان در چنین شرایطی به راه های دیگری برای تخلیه عاطفی متوسل می شوند یا به سادگی، احساس می کنند که والدین شان به زندگی آنها اشتیاقی ندارند.
- ممکن است مشکلاتی بین والدین در رابطه با کار کردن مادر به وجود آید و چنین درگیری ای بین والدین، تآثیر منفی بر کودک می گذارد، به عزت نفس کودک لطمه می زند و کودک احساس ناامنی می کند.
- شرایط شغلی برای زنان ایجاب می کند که از فرزندان و خانواده ی خود برای ساعات طولانی جدا شوند. بسیاری از بچه هایی که مادر کارمند دارند، در نبود مادرشان در خانه به طرف تلویزیون و دیگر وسائل می روند تا خود را سرگرم کنند و گاه دیده می شود که بچه ها با تلویزیون و برنامه های آن و بازی های مختلف کامپیوتری بیش تر ارتباط دارند تا با مادرشان، که این مسئله به طور قابل ملاحظه ای تهدیدی برای خانواده به نظر می رسد.
- عدم حضور پدر و مادر در خانه باعث می شود که زمانی که فرزندان به نظارت والدین نیازمندند، آنان را در کنار خود احساس نکنند. از این رو تربیت فرزندان به ویژه در سنین رشد، با اختلال مواجه می شود و زمینه ی آسیب پذیری آنان به دلیل فقدان کنترل و نظارت، افزایش می یابد.
- سپردن فرزند به مراکز نگه داری و مهدکودک به ویژه در سال های اول زندگی و به مدت طولانی، وی را با محرومیت عاطفی ناشی از خلأ والدین، عدم توانایی در ارتباطات عاطفی و عدم ثبات شخصیت مواجه می سازد.
نقش مادر در کاهش اثرات منفی اشتغال خود
- با توجه با این که کار مادر در برخی مواقع یک ضرورت انکارناپذیر تلقی می شود چنان چه توأم با برنامه ریزی و تقسیم بندیِ صحیح اوقات خود باشد، زمینه برای رشد آموزشی و تحرک شغلی در محیط های کار و محیط خانواده فراهم می گردد. در آن صورت اشتغال مادر نه تنها به انسجام خانواده آسیب نمی رساند، بلکه موجب کارکردهای مثبت از جمله افزایش روحیه ی انعطاف پذیری، وفاق و هم دلی اجتماعی زوجین، گسترش ارتباطات مطلوب در عرصه ی کار و فعالیت، تأثیر مثبت بر روابط زناشویی و رضایت از زندگی و در نهایت افزایش توان روحی و شادابی و نشاط در خانواده می شود.
- استفاده از خدمات مشاوره ای جهت پیش گیری از استرس های شغلی و تأمین بهداشت روانی مادر برای سازگاری مؤثر با زندگی خانوادگی لازم و ضروری است.
- با توجه به پدیده ی «دل بستگی» و نیاز خاص فرزند به مادر در سال های اول و دوم زندگی، به مادران شاغل پیشنهاد می شود که حتی الامکان، به ویژه در سال اول زندگی فرزند خود، از رفتن به سر کار خودداری نمایند زیرا عدم تکوین دل بستگی به یک یا چند فرد مهم در سال های اول زندگی، با ناتوانی فرد در برقراری روابط نزدیک با دیگران در بزرگ سالی ارتباط دارد.
- به مادران پیشنهاد می شود در صورت امکان، از اشتغال تمام وقت اجتناب ورزیده به صورت نیمه وقت شاغل شوند.
- با توجه به این که رضایت و علاقه ی شغلی مادر عامل بسیار مهمی است که عوارض احتمالی ناشی از اشتغال و نیز جو عاطفی خانواده را تحت تأثیر قرار می دهد به مادران پیشنهاد می شود از اشتغال به کارهایی که به آن علاقه نداشته، یا در آن مهارت ندارند اجتناب ورزند.
سخن پایانی
مادر خانه داری که از موقعیت و وضعیت خود ناراضی است نمی تواند مادر نمونه ای باشد. از طرف دیگر، بسیاری از مادران به ماندن در خانه و بودن درکنار فرزندشان قناعت می کنند. از مهم ترین مسائل در پیشرفت و سلامت کودک، احساس رضایت مادر و کیفیت وقتی است که مادر با فرزند خود سپری می کند. اگر یک مادر شاغل مطمئن باشد که به خوبی از نظر احساسی فرزند خود را حمایت می کند و مراقب اوست؛ نیازی نیست هیچ احساس گناه و سرزنشی داشته باشد. کیفیت فرزند پروری ست که مهم است. یک زن می تواند صرف نظر از شاغل یا خانه دار بودن، مادر خوبی باشد.
مهم ترین ویژگی های والدینی که کودکانی موفق دارند.
