محوطه باستانی ازبکی و جاذبه های آن!

محوطه باستانی ازبکی در روستای ازبکی در شهرستان نظرآباد استان البرز واقع شده است . برای نخستین بار در سال 48 شمسی این تپه باستانی شناسایی و چند سال بعد در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد. براساس کاوش ‌های صورت گرفته، محوطه باستانی ازبکی در برگیرنده شش هزار سال بقایای فرهنگی پیش از تاریخ است . اوایل دوران تاریخی ایران از نیمه اول هزاره هفتم تا نیمه نخست هزاره اول پیش از میلاد مسیح یعنی دوران مادها است. ازبکی محوطه باستانی گسترده ای برابر با صد هکتار و چند تپه ارزشمند است که شش تپه از آنرا گروهی از باستان ‌شناسان ایرانی به سرپرستی دکتر یوسف مجید زاده (از سال 1377 تا 1384) حفاری کرده‌ اند. محوطه باستانی ازبکی در زمین‌ های کشاورزی روستا واقع شده‌ است.

محوطه باستانی ازبکی شامل یک تپه بلند مرکزی به ارتفاع 26 متر و شش تپه کوتاه ‌تر به نامهای «تختگاه»، «جیران»،‌ «مارال»،‌ «دوشان»،‌ «یان» و «گوموش» است. طی کاوشهای صورت گرفته قدیمی ‌ترین خشت‌ های دست ‌ساز بشری در این محوطه کشف شده‌ اند. این محوطه تا حدود 4 هزار سال پیش سکونتگاه قوم ماد بود‌. به دلیل بی‌ توجهی در طول سال ‌های گذشته، زمینهای کشاورزی جای تپه‌ ها را اشغال کرده ‌اند.

وسعت این محوطه‌ی باستانی تقریبا صد هکتار می‌باشد و به بخش‌ها و تپه‌های مختلفی تقسیم شده است که تپه‌ی مرکزی آن تپه الف نام داشته و ارتفاعی بالغ بر 26 متر داشته. در حالی که بقیه‌ی تپه‌ها که دوشان تپه، یان تپه، جیران تپه، مارال تپه، گوموش تپه و غیره را شامل می‌شود ارتفاع کمی در حد چند متر می‌باشد.

این منطقه‌ی باستانی و باارزش در بین زمین‌های کشاوری شهرستان نظرآباد قرار گرفته است و پس از گذشت چند سال از کشف و شناسایی آن توسط کارشناسان مرکز باستان‌شناسی، در سال 1352 در لیست آثار ملی ایران قرار گرفته است. محوطه‌ی ازبکی در چندین دوره‌ی مختلف مورد حفاری‌های قانونی برای کاوش و تحقیق قرار گرفته است و در این حین اشیای باستانی بسیاری به دست آمده است و همینطور به قدمت و پی بردن به دوره‌های تمدنی مختلفی که محوطه‌ی ازبکی از آنها به یادگار مانده است، شده است.

تپه های کاوش شده

از دستاوردهای این اکتشافات در محوطه‌ی ازبکی همینطور می‌توان به پیدا کردن بقایای باقدمت‌ترین روستای ایران که مربوط به هزاره‌ی هفتم و ششم است، اشاره کرد. این روستا در "یان تپه" شناسایی شده است و همینطور کهن‌ترین خشت‌هایی که دست بشر ساخته است نیز در این منطقه یافت شده است. این خشت‌ها شکل‌های مختلفی دارند زیرا با دست ساخته شده است و همینطور از آنجایی که تکنیک‌های معماری و دیوارسازی خاصی در آنها به کار برده نشده است، می‌توان فرض کرد که این محوطه به دوره‌ی آغاز خشت سازی در ایران مربوط می‌شود.

یان تپه

در این تپه کم ‌ارتفاع بقایای کهن‌ ترین روستای ایران متعلق به دوره ‌های فرهنگی هزاره هفتم و ششم پیش از میلاد شناسایی شده ‌است. کهن ‌ترین خشت‌ های دست ‌ساز بشر از «یان تپه» بدست آمده ‌است. از مهمترین آثار یان تپه بخشی از یک بنای بسیار زیبا است که به معبد رنگین یان تپه معروف است. از نکات بی‌ سابقه معماری یان تپه 12 نوع کف سازی فضاهای معماری است که در مراحل مختلف سکونت در این دهکده باستانی به دست آمده‌ و از نظر تنوع در معماری پیش از تاریخ ایران بی‌ نظیر است.

جیران تپه

این تپه که در250 متری جنوب ‌غرب تپه بلند محوطه و 300 متری شمال‌ شرق یان تپه قرار دارد، همزمان با یان تپه بوده و تا قرن هفتم هجری قمری وجود داشته ولی با تناوب متروک شده و چندی بعد استقرار جدیدی در آن صورت گرفته ‌است. البته میانه ‌های هزاره ششم تا اواسط هزاره دوم پیش از میلاد در این تپه برای چندین هزاره، استقرار وجود نداشته ‌است.

دوشان تپه

این تپه در حدود 250 متری غرب تپه بلند قرار دارد. تاکنون سه دوره معماری از عصر آهن در آن مشاهده شده که بقایایی از دوران مادها نیز در آن دیده می شود.

تپه بلند ازبکی (دژ مادی)

محوطه ازبکی در اواسط هزاره دوم پیش از میلاد به شهر بزرگی تبدیل شده است. در مرکز این شهر و بر روی بقایای باستانی و پیش از تاریخ، تپه‌ ای در ارتفاع 1٬200 متر ارتفاع از سطح دریا و با 26 متر از سطح زمین‌ های همجوار، قلعه ‌ای به وسعت تقریبی 2٬200 متر مربع با حصاری عظیم به عرض 7 متر ساخته شد. از این تاریخ تا پایان عصر پادشاهی مادها سه قلعه دیگر بر روی ویرانه‌ های نخستین قلعه برپا شد که آخرین آنها دژ مادی با وسعتی بالغ بر 900 متر مربع است. این تپه که خود کهن دژ این محوطه باستانی است، به تپه ازبکی معروف است و در 8 مهر 1352 با شماره 955 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است.آثار محوطه ازبکی به شکل یک روستای کوچک پیش از تاریخی به وسعت تقریبی یک هکتار است. شواهد نشان می‌دهد که 15 تا20 خانوار در این روستا ساکن بوده‌ اند.