معرفی جاذبه های موزه رختشویخانه زنجان

مجموعه تاریخی رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان در یک منطقه پرتراکم مسکونی احداث شده است. زنجان مرکز استان است. زنجان یکی از بزرگترین شهرهای شمال غرب ایران و چهارمین شهر بزرگ آذربایجان است. این شهر دیدنی های بسیار زیادی دارد که می توان به رختشویخانه زنجان به عنوان یکی از معروف ترین آن ها اشاره کرد. این بنا ویژگی ها و معماری منحصر به فرد خود را دارد و می توان گفت در نوع خود در جهان بی نظیر است. برای آشنایی با ویژگی های آن با ساعد نیوز همراه شوید.

چرا بازدید از موزه رختشویخانه زنجان پیشنهاد می شود؟

با سفر به رختشویخانه زنجان با اصول شستشوی لباس و ظروف در بناهای عمومی آشنا می شوید. همچنین شیوه زندگی مردم زنجان مخصوصا زنان در گذشته برایتان معرفی می شود.علاوه بر این ها، این ساختمان معماری زیبا و خاصی دارد که بازدید از این مکان برای همه توصیه می شود.

ویژگی های بنا موزه رختشویخانه زنجان

این بنا در یک محل شلوغ و می شود گفت در قلب شهر زنجان معروف به بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) احداث شده است که امروزه خیابان سعدی به فاصله یکصد متری از سمت غربی آن می گذرد و از طریق کوچه فرهنگ به ساختمان رختشورخانه دسترسی دارد و آب مجموعه از قنات قلعچه حاجی میربهاء الدین تأمین می شده است. رختشویخانه مخزنی به طول ۱۷ متر، عرض ۵.۱ متر و ارتفاع ۸ متر دارد که با سه واحد پوشش طاق و تویزه بر روی جرزها و دیوارها سقف شده است. تا ارتفاع چهار متری دیواره های داخلی بنا به نحوی پوشیده شده است که امکان پر کردن آب تا آن سطح وجود دارد که اگر این اتفاق روی می داد امکان گنجایش ۷۴۰ مترمکعب در آن وجود داشته است. فضایی از این مخزن به ساخت یک تراس اختصاص داده شده است که هنگام ایستادن در آن می توان به محل شست و شوی رخت ها تسلط کامل داشت.

این مکان برای اشراف کامل مدیریت به کسانی که در حال استفاده از آن بودند ساخته شده بود. مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان گفته است: بنای رختشویخانه زنجان تنها بنا در جهان با کاربری مخصوص برای رختشویی بانوان است، در هیچ جای دنیا، بنایی با کاربری رختشویی متناسب با شرایط اقلیمی و جغرافیایی که منحصر به گروه خاصی باشد، به غیر از بنای رختشویخانه زنجان احداث نشده است. چنین مجموعه ای با عملکرد یاد شده در هیچ جای ایران مشاهده نمی شود اما سبک معماری، ابعاد و تناسبات رعایت شده در قوس ها و تویزه ها با بناهای عام المنفعه هم دوره شهر زنجان قابل مقایسه اند.در این فضا برای شستشوی لباس ها و سایر وسایل چندین حوضچه سنگی ساخته شده که از طریق مجاری آب از مخزن اصلی تامین می شوند و فاضلاب حاصل نیز از طریق کانالی که در زیر پاشویه ها قرار دارد به بیرون بنا منتقل می شود. مجاری آب، حوضچه ها و پاشویه ها از سنگ های تراشیده ساخته شده است.

طراحی و اجرای فضای داخلی و اصلی رختشویخانه زنجان بسیار زیبا می باشد و سالن آن دارای یازده ستون است که به طور قرینه به دو قسمت تقسیم شده اند. فاصله ۱۱ ستونی که به طور قرینه سالن را به دو قسمت تقسیم کرده اند در جهت قرینه از چهار واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل حوضچه ها تشکیل یافته و حدود آن را سنگ های حجاری شده از جنس تراورتن از یکدیگر مجزا می کند. این فضا از سالنی به عرض نزدیک به ۱۴ متر و طول ۶۲ متر و مساحت زیربنای ۸۵۰ متر مربع برخوردار است. محل شستشوی رخت ها به چهار قسمت تقسیم شده است. ابتدای شستشو که از انتهای جریان آب است حوضچه ی مخصوص لباس های بسیار آلوده و لباس های مربوط به افراد مبتلا به بیماری های خاص بوده و مجرای آبی که از حد فاصل حوضچه دوم و سوم عبور می کرد، مخصوص لباس های نسبتا تمیز و محل آب کشی بود. حوضچه ی چهارم مخصوص شستشوی ظروف آشپزخانه بود و بالاخره حوضچه ی آخری (اولین حوض از حرکت آب)، محل آب تمیز و تامین آب آشامیدنی بوده است.

تاریخچه رختشویخانه زنجان

رختشویخانه زنجان توسط دو برادر به نام های مشهدی اکبر معمار و مشهدی اسماعیل بنا ساخته شد و به طور عام المنفعه و شبانه روزی کار می کرد. زمین آن را علی اکبر خان توفیقی، اولین شهردار وقت زنجان در سال ۱۳۰۷ از باقرخان امجد نظام به قمیت ۱۸۵ تومان خریداری کرد و به دستوری وی رختشویخانه ساخته شد. این محل قبل از احداث رختشویخانه با هرزآب های سطحی مملو و به بابا جامال چوقوری (گودال بابا جمال) معروف بود.

مجموعه تاریخی رختشویخانه در سال ۱۳۱۹ در دفتر اندیکاتور اداره ثبت اسناد و املاک زنجان به ثبت رسیده بود. ساخت رختشویخانه توسط برادران مشهدی ۱۵ ماه به طول انجامید. سنگ های این بنا از معدن سنگ روستای اژدهاتو استخراج و پس از حجاری توسط کاری های بلدیه (شهرداری) به محل بنا حمل شدند.

بخش های مختلف رختشویخانه زنجان

• بخش مدیریت رختشویخانه : بخش مدیریت رخت شوی خانه از حیاط، قسمت مسکونی و خزینه تشکیل یافته است. حیاط رختشویخانه محوطه ای به شکل مستطیل به مساحت ۴۰۰ متر مربع (۳۲×۱۲ متر) است که شامل فضایی سبز با درختکاری و بخش اعیانی می شود. بخش اعیانی در جبهه شمالی محوطه با متراژ ۶۰ متر مربع قرار دارد و دو اتاق و یک ورودی را شامل می شود. این ورودی محوطه، بخش سرایداری و محل شست وشوی رخت را به همدیگر متصل می کند. پلان و نمای این واحد مسکونی، دارای بار فرهنگی بوده و به سبک معماری سنتی شناخته شده زنجان احداث شده است.خزینه رختشویخانه ۱۷ متر طول، ۵۵/۱۱ متر عرض و حدود هشت متر ارتفاع دارد. فضایی شبیه تراس مشرف به فضای رختشویخانه وجود دارد که به عبارتی می توان آن را شاه نشین و محل مدیریت نامید.
• فضای اصلی شستشوی رخت : فضای داخلی و اصلی بنای رختشویخانه طراحی بسیار زیبایی دارد و سالن آن با ۱۱ ستون به دو قسمت تقسیم شده است. این سالن ۷/۱۳ متر عرض، ۶۲ متر طول و ۸۵۰ متر مربع زیربنا دارد. چهار واحد حوضچه و مجاری آب در حد فاصل آن ها، محل شست وشوی رخت را تشکیل می دهند. آب مورد نیاز با عبور از یک مجرا به طول یک متر، ابتدا به حوض نخستین داخل و از سرریز آن به حوض دومی سرازیر می شود. در طرفین شرقی و غربی این حوض، دو مجرای آب قرار دارد که تا انتهای سالن به حوض سوم و قرینه حوض دوم امتداد می یابد.در وسط جبهه طولی این مجرا در هر طرف یک واحد حوض ایجاد شده است؛ به طوری که مجرای مورد بحث را به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم می کند. در امتداد مجرای یاد شده، دو ردیف پاشور قرار دارد که مجرای آب و حوضچه ها را دور قرینه محاط می کند. عناصر و اندام های مزبور با کارگذاری سنگ های حجاری شده از نوع تراورتن از یکدیگر مجزا شده و شکل یافته اند.
• بازارچه صنایع دستی : درهمان ابتدای ورود به رختشویخانه، ورودی بازارچه صنایع دستی زنجان را خواهید دید که دو مجسمه قوچ سنگی در ورودی وجود دارد. قوچ های سنگی هنر سنگ تراشی و حجاری دوره صفوی هستند که همراه با کتیبه ها بر سر مزار قهرمانان و پهلوانان نصب می شدند. همچنین بازارچه ای برای فروش کالاهای تولیدشده توسط صنعت گران و هنرمندان زنجان وجود دارد که شامل کارگاه آموزش تراش سنگ قیمتی، ملیله کاری، سفالگری، میناکاری، گلیم بافی و قلم زنی و همچنین چندین غرفه برای فروش انواع صنایع دستی مانند چاقوی زنجانی، فرش و گلیم، ظروف مسی، کیف چرمی و ... وجود دارد.
• شربتخانه : وقتی از بازارچه رد شوید، حیاطی دنج و با صفایی خواهید دید که شامل نیمکت های چوبی چتردار با درختان سبز و حوض کوچکی است که می توانید از آرامش آن قسمت لذت ببرید. همچنین می توانید انواع دمنوش های گرم و خنک یا شربت های خانگی را میل کنید.

چگونه به موزه رختشویخانه زنجان برویم؟

• برای رفتن به رختشویخانه باید از طریق خیابان سعدی یا خیابان تازه ساز زینبیه بروید. از خیابان اصلی وارد کوچه فرهنگ و سپس وارد کوچه رختشویخانه شوید که بنای رختشویخانه در وسط آن قرار گرفته است. از همه نقاط شهر می توانید سوار تاکسی شوید و به رختشویخانه برسید.
• برای بازدید همه روزه به جز ایام سوگواری ۱۴ خرداد، ۲۱ رمضان، شهادت امام جعفر صادق، تاسوعا و عاشورا و رحلت پیامبر می توانید مراجعه کنید. البته ساعات کاری در نیمه اول سال از ساعت ۹ صبح تا ۷ عصر و در نیمه دوم سال از ساعت ۹ صبح تا ۵ عصر است.

از اینکه در این مطلب همراه ما بودید متشکریم . . .

معرفی گورستان شغاب و جاذبه های آن