گرچه معروف ترین عارضۀ شیمی درمانی، ریزش موهاست، اما شیمی درمانی، اثرات دیگری هم بر بافت های سطح بدن شما، مانند پوست و ناخن به همراه دارد.هنگام دریافت شیمی درمانی ممکن است مشکلاتی از جمله قرمزی، راش، خارش، پوسته پوسته شدن، خشکی، آکنه و افزایش حساسیت به نور داشته باشید. همچنین ناخن های شما ممکن است تیره، زرد، ترد یا شکننده شوند و نیز شاید در جهت عمودی رشد کنند.
در حالیکه بیشتر این مشکلات جدی نبوده و شما می توانید خودتان مراقب باشید. چند مورد از اینها نیاز به توجه هورمونی دارند. وجود این علائم همیشه بدین معنی نیست که مشکلی وجود دارد اما همیشه بایستی فوراً بررسی شوند. درباره هر گونه علائم کم اهمیتی که باید به پزشک و پرستارتان اطلاع دهید،تردید نکنید.ممکن است بعضی علائم بدین معنی باشند که یک عکس العمل حساسیتی دارید که نیاز به درمان فوری است.
عوارض پوستی شیمی درمانی و راه های مقابله با آن
عوارض پوستی شیمی درمانی ممکن است به شکل تغییرِ رنگِ پوست، حساس شدن پوست نسبت به آفتاب، خشکی و خارش بروز کند. گرچه عوارض پوستی شیمی درمانی معمولاً خفیف هستند اما نوع خاصی از شیمی درمانی (که به درمان هدفمند شناخته می شود) ممکن است عوارض پوستی شدید تری داشته باشد.
خشکی پوست
خشکی، تحریک پذیری و سوزش پوست یک عارضه ی شایع شیمی درمانی است. گاهی پوست آنقدر خشک می شود که ملتهب و مستعد به عفونت می شود. برای پیشگیری و درمان خشکی پوست، به موارد زیر توجه کنید:
- همیشه پوست خود را خشک و پاکیزه نگه دارید.
- مدت زمان حمام کردن خود را کم کنید و با آب ولرم خود را بشویید.
- از صابون ها و مواد شوینده ی لباسِ بدون عطر و ملایم استفاده کنید.
- بعد از حمام کردن، بدن خود را با قراردادن حوله روی پوست خشک کنید و نه ساییدن آن.
- از مرطوب کننده ها، کرم ها و پمادها استفاده کنید که باعث می شوند پوست آب خودش را از دست ندهد.
- حداکثر ۱۵ دقیقه بعد از حمام (زمانی که پوست هنوز نمناک و مرطوب است) حتما از کرم یا پماد استفاده کنید و در شب هم مجدداً از مرطوب کننده استفاده نمایید.
- دست های خود را پس از هر بار شستن، مرطوب نمایید.
- از عطر و ادکلن و ژل هایی که الکل دارند استفاده نکنید.
- اگر پوست خیلی خشک و پوسته پوسته است می توان با مشورت پزشک از کرم های مخصوص استفاده کرد که باعث افزایش رطوبت پوست شود.
- اگر زخمی در پوست وجود نداشته باشد، می توانید در طول دوران شیمی درمانی شنا کنید.
- اگر پوست شما خشک است و پوسته پوسته می شود، کرم لاکتات آمونیوم می تواند رطوبت را افزایش دهد. این کرم ها با نسخه و بدون نسخه در دسترس هستند.
- برای چرب کردن پوست از پماد ویتامین AD استفاده کنید.
افزایش حساسیت در برابر نور خورشید
بعضی از داروهای شیمی درمانی، حساسیت پوست را نسبت به آفتاب زیاد می کنند. برای پیشگیری و درمان این عارضه، موارد زیر را رعایت کنید:
- از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید خصوصاً بین ساعت ۱۰صبح تا ۴ عصر پرهیز نمایید.
- هنگام خروج از خانه با استفاده از کلاه نقاب دار، لباس های آستین دار (ترجیحاً با رنگ روشن) و استفاده از کرم ضد آفتاب (که عدد محافظتیSPF آن بالاتر از 30 باشد) از پوست خود محافظت نمایید.
- در صورت بیرون رفتن از خانه بیش از دو ساعت، ضد آفتاب را هر ۲ ساعت یکبار، تجدید نمایید. (در موقع شنا کردن یا وقتی که خیلی عرق می کنید، این فاصله کوتاه تر می شود.)
خارش پوست
این عارضه ی شایع، ممکن است به علت خشک بودن ذاتی پوست (خصوصاً در افراد بالای ۵۰ سال)، به دلیل مصرف برخی از انوع داروهای شیمی درمانی یا به عنوان یکی از عوارض ابتلا به بیماری ایجاد شده باشد.
بطور عمومی بهتر است به جای مصرف کرم های کورتون دار ( مانندهیدروکورتیزون) از پزشک خود بخواهید که برای تان دارویی متناسب با شرایط شما، تجویز کند. مثلاً داروهای خوراکی ممکن است در زمانی که خارش، مانع خواب می شود، کارساز باشد.
- از حمام محلول کلوییدی جو دوسر یا دیفن هیدرامین برای خارش عمومی استفاده کنید.
- یک کمپرس سرد و مرطوب روی ناحیه متاثر بگذارید.
- لباس های نرم غیر محرک بپوشید.
- خانم ها از سینه بندهای پنبه ای استفاده کنند.
تغییر رنگ پوست
بعضی مواقع خصوصاً در زمان درمان سرطان های پستان و کولون، داروهای شیمی درمانی باعث تغییر رنگ پوست می شوند. این تغییر معمولاً در صورت و دست ها رخ می دهد که استفاده از کرم های روشن کننده یا لایه بردار با مشورت پزشک می تواند به رفع آن کمک کند. کرم های سفید کننده و اکسفولیانت های حاوی سالیسیلیک اسید می توانند استفاده شوند.
تیرگی وریدها
برخی داروهای شیمی درمانی مخصوصاً در افراد با پوست تیره هنگامی که داخل وریدی داده می شوند باعث تیرگی دیواره ورید در تمام طول مسیر رگ می شوند. این مناطق تیره چند ماه بعد از اتمام درمان، محو خواهند شد. پس با کمی صبر و بردباری می توانید این عارضه را به خوبی پشت سر بگذارید.
راش (قرمزی) پوست و تاول زدن
هنگام دریافت داروی شیمی درمانی یا مدت کوتاهی بعد از آن، پوست ناحیه ای که قبلا تحت پرتو درمانی قرار گرفته به رنگ قرمز روشن تا خیلی روشن در می آید. پوست تاول زده و پوست اندازی می کند. این واکنش ها ساعت ها یا حتی روزها ممکن است دوام داشته باشند.
مراقبت از موها در حین شیمی درمانی
ریزش موی سر، معروف ترین عارضه ی شیمی درمانی است. داروهای شیمی درمانی با اثر گذاشتن بر روی پیاز مو، از ادامه ی فعالیت آن جلوگیری می کنند. این می تواند باعث شود که موها در قسمت های مختلف بدن شروع به ریزش کنند. موها معمولاً از چندین هفته بعد از پایان شیمی درمانی مجدداً شروع به رویش می کنند.
داروهای شیمی درمانی به سلول هایی که تقسیم و رشد سریعی دارند، حمله می کنند. از آنجا که سلول های فولیکول (ریشه ی) مو تقسیم سریعی دارند، تحت تاثیر داروهای شیمی درمانی قرار گرفته و آسیب می بینند.
آسیبی که به فولیکول های مو در شیمی درمانی وارد می شود، باعث ریزش شدید مو در حین شیمی درمانی می شود. این ریزش، محدود به موهای سر نیست و ممکن است مژه ها، ابروها و موهای بدن شما نیز بریزد.
بهتر است قبل از شروع شیمی درمانی با پزشک تان در مورد احتمال این اتفاق صحبت کنید تا برای آنچه که در آینده ممکن است اتفاق بیفتد آمادگی بیشتری داشته باشید.رعایت چند نکته در مورد ریزش موی ناشی از شیمی درمانی کمک کننده است:
- قبل از شروع شیمی درمانی بهتر است تصمیم بگیرید که آیا می خواهید از کلاه گیس استفاده کنید یا خیر، اگر می خواهید از کلاه گیس استفاده کنید قبل از شروع ریزش مو، کلاه گیس متناسب با جنس و رنگ موی خود تهیه کنید.
- کلاه، یا روسری می تواند ریزش مو را مخفی کند و به شما احساس بهتری بدهد. همچنین ممکن است از انواع تتو های دائم و موقت یا نقش حنا هم خوشتان بیاید. تتو و مژه ی مصنوعی، می تواند باعث ایجاد احساس بهتری در شما شود.
- برای خارج شدن از منزل در طول روز، باید روی پوست سرتان کرم ضد آفتاب بزنید.
- بهتر است موها کوتاه شوند، با این کار، ناراحتی ناشی از ریزش مو و اثرات روانی مربوط به از دست دادن موها را در خود بسیار کم خواهید کرد.
- موها در طول شیمی درمانی نباید رنگ یا فر شوند و بعد از اتمام شیمی درمانی و رشد مجدد موها می توان موها را رنگ یا فر کرد. در این دوران از سشوار، بیگودی، اسپری مو و غیره استفاده نکنید.
- برای محافظت از پوست سر، بهتر است رو بالشتی از جنس ساتن تهیه کنید. ساتن نسبت به نخ سایش کمتری با پوست سر ایجاد می کند.
- شیمی درمانی باعث ریزش موقت مو می شود. اما در بیشتر موارد زمانی که موها دوباره رشد می کنند، ممکن است رنگ یا جنس شان عوض شود. در افراد میان سال که قبل از شیمی درمانی،موهای آن ها رنگ اصلی خود را داشته است (یعنی هنوز سفید نشده است)، پس از اتمام درمان، معمولاً به رنگ خاکستری درمی آید. موهای جدید ممکن است بسیار نرم و نازک باشند. بنابراین نیاز به مراقبت بیشتری دارند.
مراقبت از ناخن ها در طول شیمی درمانی
در طول شیمی درمانی، ناخن ها خشک و شکننده می شوند و ممکن است خطوطی روی آن ها ایجاد شود. در اثر بعضی از داروهای شیمی درمانی، ناخن ها زرد یا تیره می شوند. گرچه این تغییرات موقتی هستند، اما گاهی تا ماه ها باقی می مانند.
- داروی شیمی درمانی به نام «تاکسان» که معمولاً برای درمان سرطان های پروستات، پستان و ریه استفاده می شود، می تواند در بعضی موارد موجب جدا شدن ناخن از بستر خود شود. برای کاهش تاثیر «تاکسان» روی ناخن ها و جریان خون در دست و پاها، بعضی از بیماران در طول تزریق دارو، دست و پای خود را با استفاده از پوشش های خنک کننده سرد می کنند.
- هر التهابی در ناخن یا راش پوستی که سرباز کند و یا از خود ترشحاتی داشته باشد باید توسط پزشک بررسی و تحت نظر او با داروهای مناسب درمان شود.
- از دستکش در هنگام شستشوی ظروف و تمیز کردن خانه استفاده کنید.
- اگر پوسته های دور ناخن فرد قرمز یا دردناک شد، پزشک یا پرستار خود را مطلع کنید.
- برای مراقبت از ناخن هایی که جدا شده اند و عفونت کرده اند، می توانید هر شب به مدت ۱۵ دقیقه، انگشتان دست و پای خود را در محلول سرکه سفید و آب قرار دهید و سپس خشک نمایید تا عفونت آن از بین برود.
- از تقویت کننده های ناخن (در صورتی که باعث آسیب به ناخن نشوند) استفاده نمایید.
واکنش های حساسیتی (آلرژیک) به شیمی درمانی
بعضی از تغییرات پوستی نشان دهنده ی حساسیت به شیمی درمانی است. اگر دچار خارش های شدید یا ناگهانی، کهیر یا تورم همراه با خِس خِس یا دیگر مشکلات تنفسی شدید، حتماً به پزشک و پرستار خود بگویید. داروهایی که بصورت تزریق داخل رگ داده می شوند در صورتی که به بیرون از رگ نشت کنند موجب بروز صدمات بافتی جدی و پایدار می شوند. اگر هنگام دریافت داروهای تزریقی داخل رگ هر گونه سوزش یا درد داشتید، فوراً به پزشک و پرستارخود اطلاع دهید.
هر آنچه باید در مورد کلوئید پوستی بدانید.
