مسجد دارالاحسان یا مسجد جامع سنندج یکی از مهمترین مساجد شهر سنندج و اهل سنت ایران محسوب میشود که در سال 1227 هجری قمری توسط امانالله خان اردلان ساخته شد. از خصوصیات عمده مسجد جامع سنندج میتوان به دکورهای هفت رنگ، آجرهای لعاب کاری شده به جای سنگ کف پوش و نوشتن دو سوم از یک جزء قرآن بر روی کتیبههای مسجد است.
این مسجد در ضلع شمالی خیابان امام خمینی و در بافت قدیم سنندج قرار دارد. این خیابان که مسجد اکنون در کنار آن واقع شدهاست از سال 1310 شمسی به بعد ایجاد شدهاست. بر اساس کتیبههای موجود، بنای مسجد در سال 1227 هجری قمری توسط امانالله خان اردلان والی کردستان ساخته شد. این بنا شامل دو ایوان شرقی و جنوبی، گل دستههای بالای ایوان شرقی، صحن مرکزی، 12 حجره در اطراف، شبستان ستون دار با 24 ستون سنگی مارپیچ است. این مسجد را میتوان مسجد – مدرسه دانست، زیرا بخشی از مسجد به حجرههای طلاب علوم دینی اختصاص دارد و بخش جنوبی آن صحن اصلی مسجد است. این بنا دارای تزیینات کاشی کاری هفت رنگ مینایی فوقالعاده پرکار، ظریف، ازارههای مرمرین، آجرکاری لعاب دار و معقلی، حوض سنگی و فوارههای زیبا و همچنین ستونهایی با تزیینات طنابی است. اطراف شبستان و سر ستونها با دو سوم قرآن تزئین شدهاست که آیات را با کاشی، به خطی که شبیه به خط کوفی است نوشتهاند. این مسجد در گذشته یکی از مهمترین دارالعلمهای دینی بوده و بسیاری از علما در این دارالعلم به کسب علوم مختلف پرداختهاند. مسجد دارالاحسان، یکی از ارزشمندترین مساجد استان کردستان از نظر معماری و تزیینات معماری است. برجستهترین ویژگیهای هنری این بنا کاشیکاری زیبای آن است. بهعلاوه کتیبههای زیبای مسجد به روی سنگ مرمر و حجاری گل و گیاه در حواشی آنها ازجمله تزئینات حجاری منحصر به فرد محسوب میگردند.
در ابتدا سنندج با نام «سینه دژ» و پس از آن با نام «سنهدژ»، نامیده میشد که با گذشت زمان، این نام تغییر کرد و بهشکل امروزی آن رسید. این شهر دارای بافت سنتی بسیار ارزشمندی است که میراثی گرانبها از عمارات، حمام، مساجد و بازار را به یادگار دارد.علاوه بر لقب «هزار تپه» که به این شهر داده شده، حضور مساجد بسیار آن را به شهر مساجد نیز شهره کرده است. از معروفترین و شناختهشدهترین آثار تاریخی و جاهای دیدنی سنندج، مسجد جامع آن است که در بین مردم به «مسجد دارالاحسان» نیز شناخته میشود. این مسجد از ارزشمندترین دیدنی های استان کردستان است و چه در دوران ساخت و چه در عصر حاضر بهعنوان «قلب مذهبی سنندج» شهرت داشته است.
به نظر میرسد مسجد جامع سنندج در سال 1228 هجری، در دوران فتحعلی شاه قاجار و به دستور امان الله خان اردلان، از والیان بزرگ کردستان، احداث شده است.
با توجه به برخی متون تاریخی، هنگامی که حکومت مرکزی ایران بهدلیل ضعف و ناتوانی، احاطه کاملی بر اوضاع کردستان نداشت، خانه پاشا، از حاکمان تحت سلطه دولت عثمانی، از کرکوک به کردستان آمد. وی حاکم وقت آن زمان، علی قلی خان را مجبور ساخت به اصفهان نقل مکان کند.
خانه پاشا هنگام حضور در کردستان، عماراتی از جمله مسجد، مدرسه، دو منار بلند و سازههای دیگری را در سنندج احداث کرد. پس از اتمام حکومت وی، این بناها به دست والیان پادشاهان صفوی در کردستان ویران شد و از بین رفت. امانالله خان نیز دو منار رفیع بازمانده از مسجد دوران صفویه را تخریب کرد و بنای آن بهطور کامل از بین رفت. بدینترتیب به نظر میرسد مسجد جامع سنندج بر شالوده همان مسجد عهد صفویه، ساخته شده است.
تمامی هزینههای مربوط به تعمیرات و نگهداری مدرسه، هزینه تحصیلی طلبهها و دستمزد مدرسین مسجد جامع سنندج به دستور امانالله خان اردلان، با استفاده از درآمد باغهای روستای خلیچیان واقع در شمال سنندج، تامین و پرداخت میشد.
مسجد جامع سنندج در ضلع شمالی خیابان امام قرار دارد. با استفاده از وسایل نقلیه عمومی یا خودروی شخصی میتوانید به این مکان دسترسی داشته باشید. پایانه اتوبوسرانی ناصر خسرو در فاصله کمتر از یک کیلومتری مسجد قرار دارد. در فواصل حدودا یک کیلومتری مسجد جامع نیز پارکینگهای عمومی واقع شده است که در صورت استفاده از خودروی شخصی میتوانید در آنها پارک کنید.
مسجد دارالاحسان در ضلع غربی قلعه حکومتی (دژ سنندج) به روی مکان بلند تری نسبت به بافت شهر قرار دارد، به گونهای که از هر نقطه شهر بهسهولت میتوان گلدستههای آن را دید و صدای مؤذّن را شنید. این مسجد را هم در زمان ساخت و هم در شرایط حاضر میتوان قلب مذهبی سنندج دانست.
معابر و خیابانهایی که در چهار دور مسجد ایجاد شدهاند، دسترسی به مسجد را از همه طرف سهل و آسان میسازند. در ترکیب صحیح فضاها و رعایت تناسب بین حجمها را نیز یکی دیگر از ابعاد شایان توجه در ساخت بنا میتوان محسوب نمود.
یکی دیگر از ویژگیهای این بنا که آن را در میان تمامی بناهای قبل و بعد خود در کردستان متمایز میسازد، وسعت کاشیکاری آن است. کاشی در این بنا نهتنها به صورت تزئینی بلکه به عنوان عایقی مطمئن به کار رفته. ویژگی دیگر آن استفاده وسیع از معماران، آجرتراشان، کاشیکاران و نجاران اصفهانی در ساخت آن است. جالب توجهتر اینکه «اماناللّه خان» شاعری را از اصفهان دعوت کرد تا در وصف بنا شعر بسراید. به تقلید از سنّت معماری اسلامی ایران، دورتادور میانسرا (صحن حیاط) مسجد را حجرات دوازدهگانه مدرسهای محاط نموده و بدین ترتیب بنا کاربری آموزشی نیز پذیرفتهاست. آب جاری که امروزه نیز در حوض سنگی وسط میانسرای بنا جریان دارد، از قناتی در پنجکیلومتری شمال غربی سنندج به این نقطه آورده شدهاست.
سنندج از شهرهای غربی کشور است که بهعنوان دومین شهر بزرگ کردنشین و یکی از کلانشهرهای ایران شناخته میشود. این شهر با گسترهای متنوع از دیدنیها، یکی از اصلیترین مقاصد گردشگران در کردستان به شمار میآید. از جمله مکانهای دیدنی این شهر، مسجد جامع است، مسجدی تاریخی که در طول سالیان بسیار، همواره میزبان نمازگزاران بوده است.
