بوزوکی
بوزوکی (Bouzouki) ساز زهی رایج در یونان است و از حدود نیمه های قرن بیستم اغلب به عنوان ساز ملی این کشور تلقی می شود. این ساز در دهه 1900 توسط مهاجران يوناني از آسياي صغير (آناتولي) به يونان وارد شد و سريعاً تبديل به ساز كليدي ژانر موسيقي ربتيكا و شاخه هاي موسيقيايي آن شد. اين ساز يكي از پايه هاي اصلي موسيقي يوناني مدرن است،
سطح روي بدنه ساز مسطح و معمولاً مقدار زيادي منبت كاري با صدف روي آن انجام شده است. اين ساز با يك زخمه يا پيك زده مي شود و صداي فلزي تيز آن يادآور ساز ماندولين است، ولي زير و بمي آن پایين تر از ماندولين است.
كلمه بوزوکی از كلمه تركي بوزوك به معناي شكسته شده يا بهبود يافته (بهينه سازي شده) گرفته شده است و از يك كوك ويژه بازگشتي (re-entrant) به نام بوزوك دوزن كه معمولاً در ساز مشابه تركي آن saz-bozuk استفاده مي شود.
تاریخچه بوزوکی
نقش برجسته مرمري يوناني كه به عنوان مانتينيا بر روی این ساز شناخته مي شود و هم اكنون در موزه باستان شناسي ملي آتن نمايش داده مي شود، مربوط به سالهای 330 تا 320 قبل از ميلاد است و نوازنده اي را نشان مي دهد كه نوعي پاندورا مي نوازد. اندازه هاي ديگر اين ساز نيز بوجود آمدند كه شامل ساز يوناني تزوراس (tzouras)، سازي كوچكتر از بوزوكی استاندارد است.
در طي جنگ 1922-1919 در آسياي صغير و جابه جايي جمعيتي حاصل از آن بين يونان و تركيه، يوناني هاي اقليت به يونان فرار كردند. بوزوكياي اوليه عمدتاً داراي سه سيم (تراي كوردو) است، با سه دسته سيم (شش سيم در سه جفت) و به روش هاي مختلف روي گام موردنظر كوك مي شدند.
در پايان دهه 1950 بوزوكياي چهار سيمه (تتراكوردو) محبوبيت يافت. بوزوكی چهار سيمه توسط مانوليس چيوتيس معروف شد كه همچنين كوكي مشابه با كوك گيتار استاندارد در آن استفاده می شود، كه نواختن بوزوكي را براي گيتاريست ها راحت تر ساخته است البته اين امر سبب عصيانيت استادان نوازندگی بوزوکی نیز شده است.
با اين حال اين امر مهارت تخصصی نوازندگي را بالا مي برد و به ارتقاء بوزوكی به عنوان سازي واقعاً محبوب با قابليت محدوده صدايي گسترده از بيان موسيقي کمک می کند. اخيراً بوزوكی سه سيمه محبوبيت زيادي پيدا كرده است. اولين recording ها با بوزوكي 4 دسته سيمه در سال 1956 انجام شد.
بوزوک سنتی و مدرن
بوزوک امروزی لوتی با دسته ی بلندِ هشتاد سانتی متری و کاسه ی طنینی گلابی شکلِ پشت خمیده یا پشت صاف به طول 40 سانتی متر است. روی دسته اش 24 تا 27 پرده ی ثابت بسته می شود و دارای گوشی هایی مدرن است. روی ساز معمولاً با چوب، گوش ماهی، صدف و یا فلز تزیین شده است اما بوزوک سنتی موقّرتر و ساده تر است. سیم های آن فلزی هستند و جفت بسته می شوند. بوزوک سنتی سه جفت سیم دارد که معمولاً می ـ سی ـ می کوک میشوند. ملودی روی جفت سیم اول نواخته می شود و دو جفت سیم بم تر غالباً به صورت واخوان به کار می روند. از حدود نیمه های قرن بیستم، تحت تأثیر موسیقی غربی و همراه با ترویج موسیقی لایکا، استفاده از بوزوک چهار جفت سیمه با کوک رایج ترِ ر ـ سُل ـ سی ـ می به شدت گسترش یافت. سیم ها در ساز بوزوک با مضرابی از شاخ یا پَر نواخته می شوند.
تفاوت بوزوکی ایرلندی و یونانی
بوزوكي ايرلندي با چهار دسته سيم، يك پشت مسطح و كوك متفاوت نسبت به بوزوكي يوناني دارد كه از معرفي اين ساز يوناني به ايرلند توسط جاني موينيهان در حدود سال 1965 الهام گرفته شده است و متعاقب آن توسط اندي ايروين، آلك فين، دنول لاني و ديگران اتخاذ شد.
محبوب ترين ساز در يونان احتمالاً تنها سازي است كه تفاوت كمي، عمدتاً از جنبه زيبايي ظاهري با ساز قديمي، پاندورا دارد. ضمناً تنها سازي است كه براساس خاستگاهش هلنيزم (دوره اي از تاريخ يونان باستان مابین درگذشت اسكندر و شکل گیری امپراطوري روم) را از دوران باستان جدا مي كند.
طبق نظر بسياري از محققان سرنوشت تراي كوردو، ساز سه سيمه، پاندورا، يا تمبورا و بعدها در شرق ساز (saz) و سرانجام بوزوكي تبادل پيوسته فرهنگی بين يونان و شرق بود.
انواع بوزوکی
بوزوكي با سه آكورد (ترای كوردو) داراي سه جفت سيم است كه هر جفت به شكل يكساني كوك مي شوند. اين جفت سيم به صورت re، la، re كوك مي شوند، سيم re پايه ملودي است در حاليكه سيم هاي A و دومين سيم هاي D براي نواختن آكوردها مورد استفاده قرار مي گيرند. اولين دكمه سيم D به عنوان كانتيني (Kantini) شناخته مي شود. صداي سيم بالايي D به عنوان بورگانا (Bourgana) شناخته مي شود. در ايام قديم، بوزوكي براي همراهي با نواختن مدهاي مختلف (سبك هاي آوازي) كوك مي شد. اين نوع كوك انتوزني (Ntouzeni) يا دو–زني (Du-zeni) ناميده مي شود و براي آمادگي براي نواختن ضروري است.
بوزوكي با يك پيك نواخته مي شود ولي در گذشته اين ساز با يك پر يا يك قطعه از چوب كه از چوب درخت گيلاس تراشيده شده بود، نواخته مي شد. اين امر سبب ايجاد صدايي متمايز در موسيقي بوزوكي مي شد. در دهه 1950 بوزوكي با چهار جفت سيم معرفي شدند. سه سيم نوازندگان را به تنها نواختن آوازهاي ربتيكا (rebetika) محدود مي كرد. سازهاي چهار سيمه بعد جديدي به قابليت هاي ساز بخشيد.
بوزوكي جديد كه در دهه پنجاه پديد آمد، تتراكوردو (tetrachordo) نام داشت و چهار جفت سيم داشت كه روي (c,f,a,d) كوك مي شدند. آكوردهايي كه روي بوزوكي نواخته مي شدند، همانند گيتار بودند. يك مشخصه متمايز بوزوكي تاكسيم (taxim) است.
سازهای مشابه بوزوکی
ساز پاندورا
پاندورا، سازي شرقي با کاسه گرد، دسته اي با طول دو برابر و سه جفت سيم از زمان هاي كهن براي بسياري شناخته شده بود، اين ساز ارتباط نزديكي با بوزوكي اگزاكوردو یا بوزوكي سه سيمه دارد.
ساز باغلاما
باغلاما كوچكتر از ساز بوزوکی است، اين ساز سه سيم دوبل دارد و يك اكتاو بالاتر از بوزوكي است. اين ساز زمانی ابداع شد كه نوازندگان موسيقي ربيتس-ربتيكو از طرف حاكمان تحت تعقیب قرار گرفتند چراكه موسيقي اين سازها ممنوع بود.
با ساز عود(بربط) آشنا شوید
