پرسشنامه چیست؟
پرسش نامه يك طرح پژوهشي، مقاله يا پايان نامه مي تواند به دو صورت باشد. نوع اول پرسش نامه استاندارد است، به اين معنا كه اين نوع پرسشنامه قبلا توسط پژوهشگران و يا صاحبنظران مورد استفاده قرار گرفته است و پايايي و روايي آن مورد تاييد قرار گرفته است. نوع دوم از پرسشنامه ها پرسش نامه محقق ساخته است كه در آن خود محقق اقدام به طراحي سوالات پرسشنامه براي اولين بار مي نمايد و در اينجاست كه ابتدا بايد روايي و پايايي پرسشنامه را مورد تاييد قرار داد و سپس نسبت به تكميل كامل پرسشنامه ها توسط مخاطبان اقدام نمود. پرسشنامه محقق ساخته مي تواند تمام از نو مورد تدوين و طراحي قرار گيرد و يا با تركيب و ويرايش چند پرسشنامه استاندارد در مواردي كه موضوع تحقيق تلفيقي از چند موضوع قبلي است، مورد طراحي قرار گيرد. پرسشنامه جز یکی از بخش ها و مراحل اصلی پایان نامه می باشد و حتما باید به صورت دقیق و با رعایت جزئیات طراحی شود شما برای تهیه یک پرسشنامه خوب باید ابتدا مطالعاتی در رابطه با آن انجام دهید و سعی کنید پرسشنامه شما مطابق با اصول و قواعد نگارشی پایان نامه باشد.
مراحل ساخت و طراحی پرسشنامه برای پایان نامه
- تعیین هدف
اولین قدم در اجرای زمینه یابی پرسشنامه ای، تهیه فهرستی از هدف هایی است که پژوهشگر قصد دارد به کمک پرسشنامه به آنها برسد. تهیه و تنظیم پرسشنامه قبل از داشتن درک روشنی از آنچه که باید حاصل شود، تقریباً ناممکن است. تا زمانی که به شکل دقیق روشن نکنیم که به چه نوع اطلاعاتی نیاز داریم، با این اطلاعات چه کارهایی می توانیم انجام دهیم و چگونه هر سؤالی در پرسشنامه در رسیدن به این هدف به ما کمک می کند، قادر به طراحی پرسشنامه مناسب برای سؤال تحقیقی خود نخواهیم بود.
در طراحی پرسشنامه برای پایان نامه لازم است که روشهای تجزیه و تحلیل اطلاعاتی که از اجرای پرسشنامه جمع آوری می شوند، مورد توجه قرار گیرند.
- بیان مسئله
هدف زمینه یابی پرسشنامه ای، توصیف رفتار، طرز فکر، احساس ویژه یا آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر است. پژوهشگر ممکن است به توصیف یک موضوع علاقه مند باشد. یا ممکن است به آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر علاقه مند باشد.
پژوهشگر باید مسئله خود را به طور روشن و واضح طرح کند تا بتواند سوالاتی متناسب با مسئله خود، تدوین کند.
- تعیین جامعه و انتخاب نمونه
تعیین جامعه در بیشتر موارد بر نکاتی همچون اهمیت موضوع، قابلیت تعمیم پذیری، علاقۀ پژوهشگر و موجود بودن منابع، مبتنی است. جامعۀ مورد نظر ممکن است شهرک، شهر، استان، کشور، منطقۀ آموزشی، واحد نظامی یا زیرگروهی از واحدهای ذکر شده نظیر گروههای قومی، مذهبی، سِنی و شغلی باشد. همچنین باید به انتخاب نمونه ای از جامعه که معرف و نماینده واقعی آن باشد اقدام شود. در واقع بایستی جامعه پژوهش به دقت مشخص شده باشد تا بتوان سوالات متناسب با آن جامعه را طراحی و تدوین کرد.
- تنظیم پرسشنامه
بیشتر پرسشنامه ها حاوی مطالبی هستند که به منظور اندازهگیری متغیرهای وابسته و مستقل و ویژگیهای مورد نیاز، تهیه و تدوین می شوند. دستورالعملهایی وجود دارد که رعایت آنها در تنظیم پرسشنامه الزامی است. این دستورالعملها عبارتند از:
۱) در طراحی پرسشنامه، سؤالهای پرسشنامه باید ساده، روشن و دقیق باشد. این سؤالها نباید به دشواری سؤالات مصاحبه باشند زیرا هنگام پاسخگویی به آنهاکسی جهت تعریف و توضیح حضور ندارد.
۲) در طراحی پرسشنامه برای پایان نامه سوالات را به صورت پاسخ بسته بنویسید و بهتر است تعداد سؤالهای پاسخ باز به حداقل ممکن برسد. امکان دارد پاسخ-هایی که به سؤالهای باز داده می شوند، ناتمام و بی ربط باشند. ناخوانایی و غلطهای املایی نیز بر مشکلات طبقه بندی و تفسیر پاسخهای باز می افزایند.
۳) به صورت اضافی و به خاطر جلوگیری از اشتباه، از سؤالهای گزیده استفاده کنید. سؤالهای گزیده به پرسشهایی گفته می شوند که گروه معینی از پاسخ دهندگان به آنها پاسخ می دهند. برای مثال با مطرح کردن سؤالی دربارۀ وضعیت تأهل در پرسشنامه می توان پاسخ دهندگان متأهل را شناسایی کرد و سپس پرسشهای مربوط به فرزند یا فرزندان و همسر را برای آنها مطرح کرد. هر سؤال گزیده به راهنمایی خاص خود نیاز دارد.
۴) سؤالهای مربوط به گذشته را در یک محدودۀ زمانی مشخص مطرح کنید. در صورتی که قصد دارید دربارۀ رفتار گذشته افراد، اطلاعاتی کسب کنید، زمان مورد نظر را مشخص کنید. برای مثال این سؤال که «چند بار مرتکب تخلفات راهنمایی و رانندگی شده اید؟» بسیار مبهم است. عدم وجود محدودۀ زمانی مشخص در چنین سؤالاتی موجب می شود که افراد، پاسخهای خود را به زمانهای متفاوتی نسبت دهند. لذا اطلاعات به دست آمده در بهترین حالت فاقد انسجام و در بدترین شرایط به قدری مبهم اند که نمیتوان بر اساس آنها دست به تحلیل زد. محدوده های زمانی که در چنین سؤالاتی به کار می روند، عبارتند از: «در پنج سال گذشته»، «در سال گذشته»، «در ماه گذشته»، و یا اینکه اساساً سؤال کرد «چه موقع؟». برای اندازه گیری تعداد دفعاتی که رفتار اتفاق افتاده است، اغلب محدودۀ زمانی کوتاه مناسبتر است، زیرا پاسخ دهندگان نمی توانند وقوع رفتارهای خود را در زمانهای طولانی به یاد آورند. از طرف دیگر، رفتارهایی که وقوع آنها مستمر نیست، به طور کلی محدودۀ زمانی طولانیتری دارند. به این ترتیب، پرسش در مورد تعدا دفعات مطالعۀ دانشجویان برای آمادگی شرکت در امتحان در محدودۀ زمانی کوتاهتری قرار میگیرد. در عوض، پرسش دربارۀ عدم موفقیت در امتحان چنانچه صورت گرفته باشد باید در طول زمان بلندتری مطرح شود.
5) برای سؤال های حساس، چارچوب مناسبی فراهم سازید.گاهی اوقات پرسشهایی مطرح می شوند که ممکن است مغایر عقیده، باور، نگرش یا مکاتب فکری پاسخدهنده باشند. طرح اینگونه سؤالها، بدون مقدمه و توضیح مناسب، می تواند مخالفت پاسخدهندگان را برانگیزد. در چنین شرایطی پژوهشگر باید مسائل و مشکلات احتمالی را پیش بینی کند و به حل آنها بپردازد.
۶) تعدادی از سؤالهای پرسشنامه را به ویژگیهای جمعیتی و فردی اختصاص دهید. این نوع سؤالها که بر مشخصات فردی تأکید دارند، در طراحی پرسشنامه ها مطرح می شوند. این پرسشها از مواردی به این شرح تشکیل شده اند: جنس، سن، وضعیت ازدواج، قوم و نژاد، تحصیلات، شغل، درآمد و گاهی اوقات مذهب، نوع مالکیت محل مسکونی، ترکیب خانوادگی. پیشنهاد می شود که علاوه بر سؤالهایی دربارۀ ویژگیهای عمومی، چارچوب استانداردی نیز به کار رود تا بتوان به دقت بین نتایج پژوهش به مقایسه دست زد. البته باید توجه داشت که این امر همیشه امکانپذیر نیست، زیرا برخی از پژوهشگران به اطلاعات مفصل تری دربارۀ نکات جمعیتی نیاز دارند و به اطلاعاتی که به چارچوبی استاندارد محدود شده اند، قناعت نمی کنند.
۷) سؤالهای پرسشنامه باید یکی از جنبه های هدف یا فرضیۀ صورت بندی شده را اندازه گیری کند. ممکن است تا کنون پرسشنامه های زیادی را ملاحظه کرده باشید که با شتاب و عجله تهیه و تنظیم شده اند و از نظر اندازه گیری هیچگونه هدفی را دنبال نمی کنند. اینگونه پرسشنامه ها نه تنها موجب کسب اطلاعات مورد نیاز نمی شوند، بلکه ممکن است در پاسخ دهنده نگرشی منفی در مورد پرسشنامه به وجود آورند. به منظور تنظیم و طراحی پرسشنامه ای مفید و مناسب، باید هر یک از سؤالهای پرسشنامه، هدفی را اندازه گیری کند. به عبارت دیگر، سؤالها باید به شیوهای تهیه و تنظیم شوند که به کمک آنها بتوان اطلاعات لازم را برای پاسخ دادن به سؤال های تحقیقی یا آزمون فرضیه های صورتبندی شده، جمع آوری کرد.
۸) سؤالهای پرسشنامه را با توجه به موضوع پژوهش و خصوصیات جامعه ای که پرسشنامه در آن اجرا می شود، تعیین کنید. نظم و ترتیبی که سؤالهای پرسشنامه بر اساس آن طرح می شود متفاوت است، ولی در اینکه جای هر سؤال کجا باید باشد، اتفاق نظری وجود ندارد. بعضی ترجیح می دهند که نکات مربوط به ویژگیهای فردی و خانوادگی در آغاز پرسشنامه قرار گیرند و سؤال های حساس در آخر آن آورده شوند. در حالی که برخی دیگر عکس این عمل را ترجیح می دهند. در واقع این پژوهشگر است که باید با توجه به بینشی که در مورد موضوع و جامعۀ پژوهشی خود دارد، جای هر سؤال یا نظم و ترتیب سؤالها را تعیین کند. چنانچه موضوع اهمیت قابل توجهی داشته باشد و از حساسیت ویژه ای برخوردار باشد، بهترین شیوه این است که پرسشهای مربوط به موضوع اصلی را در ابتدا بیاوریم تا بالاترین نسبت پاسخ دهی را به دست آوریم. چنانچه موضوع از حساسیت خاصی برخوردار نباشد، بهتر است پرسشنامه را با سؤالهای مربوط به ویژگیهای فردی، خانوادگی و اقتصادی آغاز کنیم تا با جلب توجه پاسخ دهنده به آنها بهتر بتوانیم در پایان به پرسشهای حساس تر بپردازیم.
۹) صفحۀ اول پرسشنامه را به نحوۀ پاسخگویی به سؤالها اختصاص دهید. در این صفحه ذکر کنید که پرسشنامۀ مورد بحث چند قسمت را دربرمی گیرد و خصوصیات هر قسمت را شرح دهید. از پاسخدهندگان بخواهید که پاسخ مناسب را با چه نوع علامتی مشخص کنند: کشیدن علامت یا دایره، پر کردن مربع مربوطه و…
ابتدا یکی از اساتید را به عنوان راهنما انتخاب نمایید. این مرحله یکی از مراحل دشوار است .چرا که اغلب اساتید اذعان به این دارند که ما وقت نداریم. پس از تعیین استادتان با وی مشورت کنید.
در صورتی که استاد به تحقیقاتتان ایرادی وارد نمود، سعی کنید در آن دیدارها عصبانی نشوید و لجوجانه جواب ندهید. مودبانه و متواضعانه با وی سخن بگویید. به کمک وی کلیت پرسشنامه ها را تبیین کنید.
در طراحی پرسشنامه ها نکات زیر را در نظر بگیرید:
- برای نگرش به یک موضوع که پرسشی به ذهنتان نمی رسد، مولفه های آن را در نظر بگیرید.
- پرسش شماحتی المقدور خلاصه و مفید باشد.
- از آوردن سوالات تکراری خودداری کنید.
- تعدادی پرسش هایتان نباید به گونه ای باشد که مخاطبین شانسی جواب آن را بدهند.
- پرسش نامه هایتان باید سیر سریالی داشته باشند. یعنی یک موضوع در سوالات پشت سرهم و ترتیبی پرسیده شوند.
- پس از این مراحل، پرسش نامه خود را اجرا کنید و در میان ۳۰ تا ۴۰ نفر به آزمون بگذارید.
برخی از رایج ترین کاربردهای پرسشنامه
کاربردهای پرسشنامه ها، محدود و مشخص نیست و مجموعه گسترده ای از کاربردها را می توان برای پرسشنامه ها تصور کرد.
در اینجا صرفاً به برخی از این کاربردها می پردازیم:
برخی پرسشنامه ها، برای سنجش نگرش و ترجیحات مخاطب، در یک زمینه مشخص مورد استفاده قرار می گیرند. به عنوان مثال:
- پرسشنامه برای اطلاع از محبوب ترین برنامه های تلویزیونی یا سایت های اینترنتی
- پرسشنامه برای تشخیص اینکه تغییر بسته بندی و قیمت، تا چه حد تصمیم های خرید مشتری را تغییر می دهد
- پرسشنامه برای انتخاب کتابهایی که هر فرد، برای خرید و مطالعه توصیه می کند
برخی پرسشنامه های تحقیقاتی، با هدف سنجش رابطه بین دو یا چند متغیر مورد استفاده قرار می گیرند. به عنوان مثال:
- سنجش رابطه جنسیت و درآمد
- سنجش رابطه بین تحصیلات دانشگاهی و احترام به قانون
- سنجش رابطه بین سن و میزان مطالعه
- سنجش رابطه بین ماه تولد و ویژگی های شخصیتی یا سلامت
پرسشنامه هایی که برای سنجش فکت ها (Facts) مورد استفاده قرار می گیرند. به عنوان مثال:
- وقتی شما از یک فروشگاه خرید می کنید، از شما می پرسند که از چه طریق با آن فروشگاه آشنا شده اید.
- در هنگام مراجعه به یک سمینار، ممکن است تحصیلات شما و سن و جنسیت شما، یا شغل شما، پرسیده و ثبت شود.
چند نمونه پرسشنامه رایگان را در حوزه های مختلف در این بخش قرار داده ایم می توانید این پرسش نامه ها را از این بخش دانلود و مطالعه فرمایید.
نحوه نگارش فصل چهارم پایان نامه
