تعریف پیوند اعضا
پيوند عضو به معنای انتقال بافت يا عضو، زنده يا مرده، درون يک فرد، بين افرادی از يک گونه يا گونه های مختلف است. هم چنين، گفته شده، پيوند عضو، يعني جابه جا کردن يک عضو يا بافت از بدن يک فرد به فرد ديگر است. با توجه به تعاريف مذکور، به نظر ميرسد بهترين تعريف پيوند عضو، برداشت و انتقال دادن بافت يا عضو به بدن موجود زنده براي ترميم بافتهای آسيب ديده غيرقابل ترميم يا جايگزينی برای اعضای از کار افتاده است.
یکی از مهمترین موضوعات که مستقیما مبحث پیوند اعضا را تحت تأثیر قرار می دهد موضوع مرگ مغزی می باشد.در ماده يک آيين نامه اجرايی مربوط به قانون «پيوند اعضای بيماران فوت شده يا بيمارانی کـه مـرگ مـغزی آنان مسلم است » مصوب ١٣٧٩ش .، به تعريف مرگ مغزی پرداخته است . برابر ماده يک اين آيين نامه که در سـال ١٣٨١شـ . به تصويب هيأت وزيران رسيد، مرگ مغزی عبارت است از قطع غيرقابل بـرگشت کـليه فـعاليت های مغزی کورتيکال ـ قشر مغز، ساب کورتيکال ـ لايه زير قشر مغز ـ و ساقه مغزی به طور کامل . امـا عـليرغم اين تـعريف بازهم تدوين کنندگان اين آيين نامه در راستای احتياط در تشخيص مرگ مغزی ، شرايط احراز اين مـرگ را مـنوط به دستورالعمل وزارت بهداشت نموده اند. برابر تبصره ذيل ماده يک اين آيين نامه ، «شرايط احراز مرگ مغزی و ضوابط و معيارهای آن تـوسط وزير بـهداشت ، درمان و آموزش پزشکی طی دستور العملی در چارچوب اين آيين نامه تعيين و ابلاغ شد ». البـته نـه براساس اين تکليف قانونی که برای وزارت بهداشت تـعيين شـده اسـت ، که بر اساس استانداردهای جهانی شرايطی بـرای تـشخيص مرگ مغزی تعيين شده است.
پیوند اعضا یا اندام های بدن به طور کلی در چهار سبک مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است
- پیوند از بیمار به خودش: این نوع پیوند بیشتر در مورد بافت های اضافی یا بافت هایی که قدرت بازسازی خودشان را دارند، انجام می شود. مثل پیوندهای پوستی یا برداشتن سیاهرگ از پای بیمار برای بازسازی عروق قلبی.
- پیوند عضو یا بافت بین دو جاندار از یک گونه واحد (مثلا انسان به انسان): در این حالت دو موجود زنده از نظر ژنتیکی با هم یکسان نیستند. بیشتر پیوندهایی که امروز انجام می شود از این نوع است.
- پیوند عضو یا بافت بین دو جاندار از یک گونه واحد در شرایطی که دهنده و گیرنده از نظر ژنتیکی همسان هستند: مانند پیوند بین دوقلوهای همسان. این نوع پیوند از نظر پاسخ ایمنی بدن، مانند پیوند از شخص به خودش است.
- پیوند عضو یا بافت بین دو جاندار از دو گونه متفاوت: مانند پیوند دریچه های قلب خوک به انسان.
امروزه بسیاری از انواع پیوندهای عضو در کشور ما انجام می پذیرد. با این حال سطح پایین اطلاعات جامعه از فرآیند پیوند اعضا بویژه در مورد بیماران مرگ مغزی موجب شده تا در بسیاری از موارد فرصت برای نجات جان بیماران نیازمند عضو از دست برود.
قانون پيوند اعضای بيماران فوت شده يا بيمارانی كه مرگ مغزی آنان مسلم است/مصوب ۱۳۷۹
ماده واحده – بيمارستانهای مجهز برای پيوند اعضاء، پس از كسب اجازه كتبی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی، می توانند از اعضای سالم بيماران فوت شده يا بيمارانی كه مرگ مغزی آنان بر طبق نظر كارشناسان خُبره مسلّم باشد، به شرط وصيت بيمار يا موافقت ولّي ميّت جهت پيوند به بيمارانی كه ادامه حياتشان به پيوند عضو يا اعضای فوق بستگی دارد استفاده نمايند.
تبصره ۱ – تشخيص مرگ مغزی توسط كارشناسان خبره در بيمارستانهای مجهز دانشگاههای دولتی صورت می گيرد. اين كارشناسان با حكم وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكی به مدت چهار سال منصوب می شوند.
تبصره ۲ – اعضای تيم های تشخيص مرگ مغزی نبايستی عضويت تيم های پيوند كننده را داشته باشند.
تبصره ۳ – پزشكان عضو تيم از جهت جراحات وارده بر ميّت مشمول ديه نخواهند گرديد.
آيين نامه اجرائي اين قانون به وسيله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و نماينده قوه قضائيه با هماهنگي سازمان نظام پزشكي جمهوري اسلامي ايران و بنياد امور بيماريهاي خاص ظرف سه ماه از تاريخ ابلاغ اين قانون تهيه و به تصويب هيأت وزيران خواهد رسيد.
قانون فوق مشتمل بر ماده واحده و سه تبصره در جلسه علنی روز چهارشنبه مورخ هفدهم فروردين ماه يكهزار و سيصد و هفتاد و نه مجلس شوراي اسلامي تصويب و تأييديه شوراي نگهبان در مهلت مقرر در اصل نود و چهارم (۹۴) قانون اساسي واصل نگرديده است.
آيين نامه اجرايي قانون پيوند اعضاي بيماران فوت شده يا بيماراني كه مرگ مغزي آنان مسلم است
مصوب ۲۵ ارديبهشت ۱۳۸۱ هيات وزيران به پيشنهاد و زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و در اجراي تبصره ۳ ماده و احده قانون پيوند اعضاي بيماران فوت شده و يا بيماراني كه مرگ مغزي آنان مسلم است
ماده ۱ ـ مرگ مغزي عبارت است از قطع غير قابل برگشت كليه فعاليتهاي مغزي كورتيكال (قشر مغز)، ساب كورتيكال ( لايه زير قشر مغز ) و ساقه مغزي به طور كامل.
تبصره ـ شرايط احراز مرگ مغزي و ضوابط و معيارهاي آن توسط و زير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي طي دستورالعملي درچارچوب اين آيين نامه تعيين و ابلاغ خواهد شد.
ماده ۲ ـ تشخيص و تأ ييد مرگ مغزي بر اساس ضوابط اين آيين نامه توسط چهار پزشك متشكل از يك متخصص نورو لوژي، يك متخصص جراحي مغز و اعصاب، يك متخصص داخلي و يك متخصص بيهوشي صورت مي گيرد.
تبصره ۱ ـ متخصصان فوق الذكر در هر يك از دانشگاههاي علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني استانها كه داراي بيمارستانهاي مجهز باشند، توسط و زير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي انتخاب و احكام آنان براي مدت چهار سال صادر خواهد شد.
تبصره ۲ ـ هر كدام از پزشكان صدرالذكر اين ماده جداگانه بيمار را معاينه نموده، برگه مخصوص اين امر را تكميل، امضا و مهر مي نمايند و در صورت اتفاق آرا، مرگ مغزي بيمار مسلم خواهد بود.
تبصره ۳ ـ تأ ييد پزشك قانوني در حيطه و ظايف و مسؤو ليتهاي مربوط، درزير برگه مخصوص ـ يادشده در تبصره (۲) فوق ـ ضرو ري است.
تبصره ۴ ـ برگه تعيين و تأ ييد مرگ مغزي توسط و زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي تهيه و در اختيار مراكز تشخيص دهنده مرگ مغزي قرار خواهد گرفت.
تبصره ۵ ـ تشخيص قطعي مرگ مغزي بايد در بيمارستانهاي مجهز دانشگاهي دو لتي انجام شود.
ماده ۳ ـ اعضاي تيمهاي تشخيص و تأ ييد مرگ مغزي نبايد عضو تيمهاي پيوندكننده باشند.
ماده ۴ ـ كليه بيمارستانهاي كشور موظفند موارد و قوع مرگ مغزي را به مركزمديريت پيوند و بيماريهاي خاص و زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي گزارش دهند تا مراتب توسط تيم تشخيص دهنده مرگ مغزي تأ ييد گردد.
ماده ۵ ـ پس از مشخص شدن مرگ مغزي، مراحل بعدي درصورت و صيت بيمار يا موافقت و لي ميت انجام خواهد شد.
ماده ۶ ـ و صيت بيمار درچارچوب قوانين مربوط مي تواند به دو صورت كتبي يا شفاهي باشد و با اعلام كتبي يك نفر از و راث قانوني قابل احراز است. در حالتي كه اصل و صيتنامه در دسترس نباشد، ازو راث قانوني كه و صيت نامبرده را مبني بر اعطاي عضو محرز بدانند، طبق برگه تهيه شده ازسوي و زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، بايد صورتجلسه تنظيم و توسط افراد مطلع امضا شود .
ماده ۷ ـ و لي ميت همان و راث كبير قانوني مي باشند كه مي توانند رضايت خود را مبني بر پيوند اعضا اعلام نمايند. رضايت كليه و راث يادشده لازم است .
تبصره ۱ ـ موافقت و لي ميت بايد كتبي صورت گيرد و در پرو نده ضبط شود.
تبصره ۲ ـ احراز و لي ميت بايد براساس مدارك مثبته باشد.
ماده ۸ ـ ايجاد هماهنگي هاي لازم در اجراي اين آيين نامه، به عهده مركز مديريت پيوند و بيماريهاي خاص و زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي مي باشد.
تبصره ـ انتخاب گيرندگان و او لويت بندي آنان جهت انجام پيوند، طبق برنامه تنظيمي و توسط مركز فوق الذكر انجام خواهد شد.
ماده ۹ ـ و زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي براي تأ مين هزينه هاي مترتب بر امر پيوند اعضا، (هزينه هاي ICU ،انتقال متوفي، تهيه و انتقال عضو و انجام عمل پيوند) و همچنين انجام امور فرهنگي، پيشنهادات لازم را به سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور اعلام و سازمان مذكور نيز اعتبارات لازم را درهرسال تحت عنوان رديفي خاص درقانون بودجه كل كشور پيش بيني مي نمايد.
ماده ۱۰ ـ و زارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در چارچوب قانون مربوط و اين آيين نامه، ساير دستورالعملهاي لازم را صادر و به مبادي ذي ربط ابلاغ خواهد نمود.
کارشناسان تشخیص و احراز مرگ مغزی چگونه انتخاب می شوند؟ و این کارشناسان چند نفرند؟
بر اساس ماده ۲ آیین نامه اجرایی، چهار پزشکی که تشخیص و تأیید مرگ مغزی توسط ایشان صورت می گیرد، متشکل از:
یک متخصص نورولوژی
یک متخصص جراحی مغز و اعصاب
یک متخصص داخلی
و یک متخصص بیهوشی میباشند.
تبصره ۱ این ماده به چگونگی انتخاب این متخصصان اشاره می کند. به موجب این تبصره، متخصصان فوق الذکر در هر یک از دانشگاههای علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان ها که دارای بیمارستانهای مجهز باشند، توسط وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انتخاب و احکام آنان برای مدت چهار سال صادر خواهد شد.
هر کدام از پزشکان این ماده جداگانه بیمار را معاینه می کنند، برگه مخصوص این امر را تکمیل، امضا و مهر می کنند و در صورت اتفاق آرا، مرگ مغزی بیمار مسلم خواهد بود. البته تایید پزشک قانونی در حیطه وظایف و مسئولیت های مربوط، در زیر برگه مخصوص ضروری است. برگه تعیین و تایید مرگ مغزی توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تهیه و در اختیار مراکز تشخیص دهنده مرگ مغزی قرار خواهد گرفت. در قانون آمده که، تشخیص قطعی مرگ مغزی باید در بیمارستان های مجهز دانشگاهی دولتی انجام شود.
به علاوه، بر اساس تبصره ۲ ماده واحده و ماده ۳ آیین نامه اجرایی، به منظور جلوگیری از سو استفاده های احتمالی و تامین حقوق اشخاص، مقرر شده است که اعضای تیم های تشخیص و تایید مرگ مغزی نباید عضو تیم های پیوند کننده باشند. قابل ذکر است که معیارهای علمی تعیین و تأیید مرگ مغزی نیز پیرو مصوبه کمیته تدوین پروتکل مرگ مغزی، در ۶ بند و سه تبصره تبیین شده است و در سایت شبکه فراهم آوری اعضای پیوندی ایران قابل مشاهده می باشد.
آنچه درباره کارت اهدای عضو باید بدانید
اکنون آمار اهدای عضو در سطح کشور به 70 درصد رسیده است. این که در مدت زمان ده سال آمار اهدایی عضو از 4 درصد به 70 درصد رسیده بسیار مهم است. ما در مقایسه با دیگر کشورهای دنیا سابقه طولانی در ا هدای عضو نداریم، اما هنوز باید در زمینه فرهنگ سازی اقداماتی انجام شود. فرهنگ سازی در کشور ما نهادینه نشده و به صورت جزیره ای انجام می شود. هر کدام از مراکز فراهم آوری برای خودش کارهای فرهنگی انجام می دهد و برای مثال کارت اهدا صادر می کند. در کشورهای پیشرفته فرهنگ سازی از مباحث علمی جدا و به نهادهای مردمی واگذار شده است. برای اولین بار در اسفند 1393 سامانه کارت اهدای عضو کشوری به نشانی ehda.center راه اندازی شده که همه می توانند پس از وارد کردن مشخصات در این سامانه بلافاصله کارت خود را چاپ کنند و نزد خود نگه دارند.
دکتر هاشمی، وزیر بهداشت، درمان آموزش پزشکی نخستین فردی بوده که در این سامانه ثبت نام کرده است. این سامانه روز جهانی کلیه رونمایی شد. قرار است یک سازمان مرد م نهاد به عنوان هسته مرکزی فرهنگ سازی پیوند و اهدای اعضا راه اندازی شود.
در مرکز فراهم آوری اعضای پیوندی بیمارستان مسیح دانشوری حدود یک میلیون و 400 کارت اهدای عضو و در مجموع حدود 2.5 تا سه میلیون نفر در ایران کارت اهدای عضو دریافت کرده اند که این افراد هم می توانند به طور مجدد در سامانه کارت اهدای عضو کشوری ثبت نام کنند.
کارت اهدای عضو از نظر قانون اجرایی در ایران وجهه قانونی ندارد. وقتی مردی دچار مرگ مغزی می شود، حتی اگر کارت اهدای عضو هم داشته باشد، رضایت اولیای دم ضروری است. از سال 1384 کارت اهدای عضو صادر شده است. روزهای اول شاید روزی 30 نفر متقاضی دریافت کارت بودند، اما اکنون تعداد متقاضیان به روزی هزار نفر رسیده است.
وقتی کارت اهدای عضو را به خانواده نشان می دهیم، خانواده بلافاصله رضایت می دهند و تاکنون موردی گزارش نشده است که فرد مرگ مغزی کارت اهدای عضو داشته باشد و خانواده به اهدای عضو رضایت ندهد. از نظر شرعی و قانونی برای اهدای عضو نیازی به رضایت نیست، چون از نظر شرع انسان مالک کالبد خودش نیست. از نظر قانون مجلس شورای اسلامی در صورتی که فردی شفاهی یا از طریق کارت اهدای عضو رضایت خود را اعلام کرده باشد، به گرفتن رضایت از خانواده نیازی نیست. اما براساس قانون مدنی در همه کشورها اخذ رضایت از خانواده برای اهدای عضو الزامی است.
در انگلیس در یک دوره زمانی بدون اخذ رضایت از اولیای دم اهدای عضو انجام می شد، اما بعد از مدتی بررسی ها نشان داد روحیه اجتماعی مردم بشدت آسیب دیده است. براساس قانون مدنی در کشور ما باید از اولیای دم یعنی پدر، فرزند ذکور به سن قانونی رسیده و جد پدری رضایت گرفته شده و نیازی نیست از همسر، مادر و دختر رضایت گرفته شود. اما براساس عرف باید از همه این افراد رضایت گرفته شود؛ حتی اگر یک نفر از آنها رضایت نداشته باشد، اهدای عضو انجام نمی شود.
مراحل اهدای عضو از زمان شناسایی تا برداشت ارگان ها چگونه است؟
تمامی بیمارستان ها، بیماران با سطح هوشیاری پایین (اصطلاحاً GCS=3) را جهت تأیید یا عدم تأیید مرگ مغزی، به مراکز فراهم آوری اعضای پیوندی گزارش می دهند.
یک نفر از کوردیناتورها (هماهنگ کننده) یا همان بالینگرهای اولیه، بلافاصله بر بالین فرد حاضر می شود و پس از معاینات کامل و بررسی آزمایشات و سوابق پزشکی بیمار، از وی نوار مغز می گیرد و در صورت شک بالینی قوی به مرگ مغزی، مراتب را به اطلاع مسئولین مرکز می رساند.
مسئولین فوق با توجه به آزمایشات، سن و سوابق بیماری های قبلی این فرد، قابلیت اهدای عضو وی را بررسی می کنند و در صورت تأیید، مراتب را جهت آغاز رضایت گیری به کوردیناتور اطلاع می دهند.
کوردیناتور ضمن توضیح مرگ مغزی برای خانواده امکان اهدای عضو فرد مرگ مغزی و نجات جان بیماران نیازمند به پیوند را اعلام می کند.
در صورت قانع شدن خانواده (که البته به طور رایج ۲۴ تا ۷۲ ساعت به طول می انجامد)، کوردیناتور از خانواده فرد مرگ مغزی رضایت انتقال می گیرد (نه رضایت اهدای عضو) که در آن قید شده است، فرد مرگ مغزی جهت تأیید نهایی مرگ مغزی و یا در صورت مرگ مغزی نبودن، جهت ادامه ی درمان به بیمارستان پیوند اعضا منتقل می شود.
سپس فرد مرگ مغزی توسط یک آمبولانس مجهز به وسایل احیا، همراه با کوردیناتور و یک متخصص بیهوشی به بیمارستان مرکز اهدای اعضا منتقل می شود.
در این مرحله، فرد مرگ مغزی در بخش مراقبت های ویژه ی مرکز اهدای اعضا بستری می شود، دو مرتبه ی دیگر نوار مغز گرفته می شود و توسط ۴ گروه پزشک معتمد وزارت بهداشت که هیچ ارتباطی به مرکز اهدای اعضا ندارند با معاینه، تصویربرداری و نوار مغز، مرگ مغزی تأیید می شود.
تأیید مرگ مغزی در ایران توسط چهار گروه پزشکی داخلی اعصاب، جراح اعصاب، داخلی و بیهوشی که دوره های ویژه ای را برای تأیید مرگ مغزی گذرانده اند و ابلاغ آنها مستقیماً از طرف وزیر بهداشت صادر شده، صورت می پذیرد و غیر از این پزشکان ویژه و دارای حکم تأیید هیچ پزشک دیگری (حتی با تخصص های فوق الذکر) اجازه و صلاحیت اظهار نظر در مورد مرگ مغزی و ایجاد شک و تشنج برای خانواده را ندارد.
پس از تأیید نهایی، جلسه ی پزشکی قانونی با حضور یک یا دو متخصص پزشک قانونی که نماینده ی قوه قضائیه هستند، تشکیل و در آنجا رضایت قلبی اهدای عضو از خانواده ی درجه یک اخذ می گردد.
نکته: باز هم لازم به یادآوری است، رضایتی که در بیمارستان مبدأ از خانواده ی فرد مرگ مغزی، گرفته می شود، رضایت انتقال است نه اهدای عضو و رضایت اهدای عضو مربوط به جلسه ی پزشکی قانونی و پس از تأیید نهایی مرگ مغزی است.
در طی این مراحل ، مرکز اهدای اعضا مشخصات کامل فرد مرگ مغزی اعم از سن، جنس، قد، وزن، گروه خون و آزمایشات مربوط به سلامت ارگان های وی را به مسئول تخصیص عضو مرکز پیوند وزارت بهداشت، اعلام می نماید تا بیماران نیازمند به عضوی را که از نظر مشخصات، با بیمار مرگ مغزی همخوانی دارند بر اساس قوانین تخصیص اعضا معرفی کند.
پس از انجام عملیات تخصیص عضو، بیماران نیازمندی که انتخاب شده اند، در بیمارستان های مختلف تهران و سایر شهرستان ها بستری و منتظر رسیدن عضو پیوندی می شوند.
در همین زمان، اعضای فرد مرگ مغزی برداشت و برای پیوند به سایر مراکز کشور ارسال می شود.
کالبد اهداکننده با دقت ترمیم و با آمبولانس به هر نقطه ای از کشور که مد نظر خانواده باشد، منتقل می شود.
مجازات کمک نکردن به اشخاصی که نیاز به کمک فوری دارند، در حقوق ایران چه می باشد؟
