تغییر جنسیت
منظور از تغییر جنسیت هرگونه اصلاح و تغییر در جنسیت شخص به طوری است که وضعیت فعلی وی اگر زن یا مرد است با وضعیت سابق او متفاوت شود. این تغییر جنسیت آثار و شرایط جدیدی را نسبت به حق و حقوق فرد در جامعه ایجاد می کند. عموما به این گروه از افراد جامعه تراجنسی یا ترنسکشوال و دوجنسی گفته میشود، به این ترتیب با دو عنوان خنثی مشکل و خنثی غیرمشکل مواجه میشویم.
خنثی مشکل: به اشخاصی که هم علائم جنسیتی مونث و هم مذکر را باهم در بدن خود دارا می باشند ولی یکی از این علائم بر دیگری غالب است که برای تغییر جنسیت، شخص میتواند جنسیت خود را براساس آن اصلاح کند، بنابراین چون علائم جنسیتی بر روی بدن ظاهر میشود، به این گروه از افراد خنثی مشکل و یا خنثی بدنی می گویند.
خنثی غیرمشکل: این گروه اشخاصی هستند که با علائم جنسیتی مشخص و یا علائم جنسی ناقص مونث یا مذکر زاده میشوند اما از لحاظ روانی تمایلات جنسی جنس مخالف را دارا می باشند. بدین ترتیب به این اشخاص خنثی غیرمشکل و یا خنثی روانی گفته میشود.
یک سال زمان برای مجوز
رئیس بخش معاینات روانپزشکی پزشکی قانونی استان تهران خاطر نشان کرد: فردی که دچار این عارضه است باید یک مسیری حدوداً یک ساله را طی کند تا بعد از بررسی های روانپزشکی و روانشناسی مشخص شود راهی جز تغییر جنسیت ندارد. در آن صورت این موضوع از سوی کمیسیون پزشکی قانونی تایید شده و فرد از دادگاه اجازه تغییر جنسیت می گیرد. با این مجوز این فرد می تواند کارت ملی و شناسنامه جدیدی بر اساس هویت و جنس جدید خود داشته باشد.
مجازات بیماران روانی در هنگام ارتکاب جرم در قانون مجازات اسلامی چیست؟
وضعیت حقوقی تغییر جنسیت در کشور های مختلف
در مورد قوانین حقوقی تغییر جنسیت می توانیم کشورها را از سه منظر مورد بررسی قرار دهیم:
- در دسته ی اول کشورهایی چون ترکیه و آلمان هستند که قوانین و قاعده خاصی برای تغییر جنسیت در کشورهایشان وجود دارد.
- دسته دوم کشورهایی مثل فرانسه و انگلستان هستند که از منظر قانون و مقررات مصوبه ای درباره تغییر جنسیت ندارند ولی به صورت قضایی شرایطی را در این خصوص وضع کرده.
- دسته سوم کشورهایی هستند که تغییر جنسیت را نامشروع می دانند.
مانند آلبانی.
اغلب کشورهایی که یک شرایط مصوب دارند، مقررات مشابهی دارند، چراکه با توجه به علم پزشکی بوده است.
برای مثال در سال ۲۰۰۲ ترکیه در قانون ۴۰ ماده مدنی خود مقررات سختگیرانه تری را وضع کرد:
- متقاضی باید حداقل دارای ۱۸ سال باشد.
- متقاضی باید در زمان درخواست مجرد باشد.
- باید ثابت شود که خواهان، دارای تمایلات جنسی، جنس مخالف از زمان طولانی و زیادی بوده است و او به تعبیر دیگر، دارای ماهیت جنسی خنثی یا هر دو جنس است.
- لازم است اثبات شود که تغییر جنسیت برای سلامتی روانی و جسمانی او کاملاً مفید است.
- باید ثابت گردد که متقاضی از مدت زمان طولانی عقیم است و با جنسیت فعلی امکان زاد و ولد و تولید مثل برای وی میسر نیست.
تغییر جنسیت در حقوق ایران
خلأ قانون حمایتی در حقوق ایران، موجب شده است که این قشر از جامعه طرد شوند و نیاز توجه قانونگذار به این افراد، کاملا مشهود است. راه حل ابتدایی در حمایت از این افراد، تفسیر اصول قانون اساسی در حمایت از حقوق مسلمۀ افراد است؛ ولی نیاز به تصویب قانون خاص و بیان ابعاد مختلف حقوق این افراد، کاملا احساس می شود.
ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد اصل 167 قانون اساسی وماده 3 قانون آیین دادرسی مدنی حکم این موضوع را با مراجعه به منابع معتبر فقهی استخراج نمود.
درمنابع منصوص فقهی دلیلی بر حرمت تغییر جنسیت نیست ولی اصاله الاباحه ، اصاله الصحه و قاعده عسرو حرج دلالت بر جواز این موضوع دارند.
در آثار فقهی و حقوقی، احکام و تکالیف دو دسته از افراد مبتلا به اختلال جنسیتی یعنی اشخاص خنثی و ممسوح به تفصیل بیان شده است، اما با رهیافت های جدید دانش روان پزشکی، نوع دیگری از اختلال جنسیتی به نام روان دگر جنسی مکشوف گردیده که با ویژگی های منحصر به فرد از دو دسته پیش گفته متمایز می شود و در واقع تغییر جنسیت به معنی دقیق کلمه در خصوص دسته اخیر مصداق می یابد. بسیاری از فقها و حقوق دانان معاصر، تغییر جنسیت را مجاز میدانند، اما آثار و پیامدهای حقوقی مسأله را به خصوص بر روابط زوجین به خوبی تبیین نکرده اند.
حکم فقهی تغییر جنسیت
-
نظریه ممنوعیت مطلق تغییر جنسیت
پیروان این نظریه معتقدند تغییر در خلقت خداوند مجاز نمی باشد و با مصالح و منافع عمومی در تداخل است.
-
نظریه مشروعیت مطلق تغییر جنسیت
طبق این نظریه طبق اصل حلیت، هر کاری حلال است مگر آنکه قرآن و روایات به روشنی درباره آن نظری داده باشند.
« کل شیءٍ هو لک حلال حتی تعرف أنه حرامٌ یعینه» که قرآن در این باره ممنوعیتی اعمال نکرده.
همچنین طبق این نظریه افراد می توانند همان گونه که در مالشان تغییر و تحولات ایجاد می کنند در بدنشان هم ایجاد کنند.
-
نظریه مشروعیت مشروط تغییر جنسیت
طبق ماده ۲۱۵ قانون مدنی: “مشروعیت هر امری منوط به وجود منفعت مشروع عقلایی است.” پس تغییر جنسیت در شرایطی مشروع است که فرد متقاضی دارای مشکل جنسی باشد و پزشک متخصص تغییر جنسیت را برای رفع مشکل ضروری و مفید بداند.
در اغلب نظام های حقوقی این نظریه مورد قبول واقع شده و کشورهایی که تغییر جنسیت در آنها مشروع شده با در نظر داشتن این قانون می باشد.
روند قانونی تغییر جنسیت در ایران
افراد ترنس برای اینکه موفق به انجام عمل تغییر جنسیت شوند می توانند دو مسیر را طی کنند.
در ادامه خیلی خلاصه این دو مسیر آمده است.
فرد باید از روانپزشک، جراح دادگاه و آزمایشگاه بگذرد تا به نتیجه ای که دوست دارد برسد.
مسیر اول
- مراجعه به روانپزشک معتبر و دارای صلاحیت
- گذراندن دوران روان درمانی
- دریافت تاییدیه مبنی بر ترنس بودن از روانپزشک
- انجام آزمایش های تشخیص سطح هورمون و کاریوتایپ برای اطمینان از اینکه فرد دچار اختلال هورمونی یا کروموزومی نیست.
- مراجعه به دادگاه و ارائه دادخواست تغییر جنس
- ارجاع فرد تراجنسی از دادگاه به پزشکی قانونی برای تاییدیه مدارک پزشکی
- تایید پزشکی قانونی و ارجاع به قاضی
- دریافت حکم قاضی مبنی بر جواز تغییر جنس
مسیر دوم
- مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه دادخواست تغییر جنس
- ارجاع فرد ترنس به پزشکی قانونی
- معرفی به یک روانپزشک معتبر از طرف پزشکی قانونی و گذراندن مراحل روان درمانی
- انجام آزمایش های تشخیص سطح هورمون و کاریوتایپ برای اطمینان از اینکه فرد دچار اختلال هورمونی یا کروموزومی نیست.
- تایید از طرف روانپزشک و ارجاع به پزشکی قانونی
- تایید از طرف پزشکی قانونی و ارجاع به قاضی
- دریافت حکم قاضی مبنی بر جواز تغییر جنس
آثار تغییر جنسیت در سایر قراردادها
به طور کلی در قراردادهایی که نوع جنسیت فاقد اثر حقوقی است، تغییر جنسیت نیز فاقد اثر خواهد بود اما در قراردادهایی که نوع جنسیت نقش اساسی داشته باشد قرارداد از تاریخ تغییر جنسیت باطل خواهد بود و بر حقوق مکتسب قبلی اثری نخواهد داشت.
تغییر جنسیت و آثار کیفری مرتبت بر آن
با بررسی های بعمل آمده در فوق هرچند که به طورکلی چندان که باید به موضوع تغییر جنسیت پرداخته نشده است اما با این وجود در مقایسه دو جنبه حقوقی و کیفری این موضوع ملاحظه میکنیم که در حیطه حقوقی تغییر جنسیت پردازش بیشتری صورت گرفته است که قانونگذار را ناگزیراز پذیرفتن موضوع تغییر جنسیت افراد موضوع بند ١٨. ماده ٤ قانون حمایت خانواده مصوب ١٣٩١ نموده است ولی درخصوص جرایم و مجازات های این گونه افراد مباحثی وجود نداشته ودر صورت وجود استفتائاتی است که از فقهای عظام شده است .ولی درخصوص جرایم و مجازات های این گونه افراد مباحثی وجود نداشته ودر صورت وجود استفتائاتی است که از فقهای عظام شده است.در ادامه به برخی جرایم ومجازات های تعزیری افراد دوجنسی و کسانی که دارای اختلال هویت جنسی هستند میپردازیم.
صرف نظر از مسولیت کیفری افراد مزبورکه در ماده ١٦قانون ثبت احوال ، به عنوان افراد اعلام کننده یا امضاء کننده دفاتر ثبت کل وقایع که مبادرت به اخذ شناسنامه موهوم برای فرد دوجنسی کرده اند و برخلاف هویت طفل اظهارنموده اند، اگر چنانچه فرد دو جنسی نیز عالمأ و عامدأ پس از رسیدن به سن ١٨ سال تمام از همان شناسنامه استفاده نمایدکه بر خلاف هویت ظاهری فرد است دارای مسئولیت کیفری بوده و میتوان فرد دوجنسی را، به اتهام و جرم استفاده از شناسنامه موهوم طبق بند ب ماده ٢قانون (تخلفات و جرایم و مجازاتها ی مربوط به اسناد سجلی و شناسنامه تحت تعقیب قرار داد که مجازات آنان حبس از ٩١روز تا یکسال و یا پرداخت جزای نقدی از 200.000 ریال تا 1.000.000 ریال یا هر دو مجازات خواهد بود.
بر اساس ماده ١١٦٩ قانون مدنی بر اساس اصل برائت و سایر اصول حاکم بر دادرسیها از قبیل اصل قانونی بودن جرم و مجازات ، خطای هیچ فردی مفروض نیست لذا چنانچه کسی معتقد است که دیگری دچار خطا شده است باید به نحو منجزو قطعی بتواند خطاو متعاقبا خطاکاری را اثبات نماید، پس ابتدا باید دلیل قطعی بر حرمت تغییر جنسیت اقامه نمود سپس ارتکاب این فعل را گناه و جرم انگاشت ، علیرغم بحث های پیشین و فارغ از تجویز آن به دلایل پیش گفته نمی توان قائل به مجرمیت این اشخاص بود، مضافا آنکه در زمینه جرم انگاری، سایر اصول حاکم بر دادرسی ها از قبیل اصول قانونی بودن جرم و مجازات ، تفسیر به نفع متهم و تفسیر مضیق در رسیدگیهای کیفری نمی توان حکم به مجرمیت داد.
احکام دیه و قصاص بر افرادی که تغییر جنسیت داده اند چگونه است؟
دیه: مطابق ماده ۵۵۱ قانون مجازات اسلامی: «دیه خنثای ملحق به مرد، دیه مرد و دیه خنثای «.ملحق به زن، دیه زن و دیه خنثای مشکل، نصف دیه مرد به علاوه نصف دیه زن است .بنابراین دیه قتل خنثی مشکل سه چهارم دیه کامل و دیه جراحت وی یک سوم دیه کامل است
ملاک محاسبه دیه شخصی که تغییر جنسیت داده زمان مطالبه دیه است و نه زمان جراحت، بنابراین دیه ی این افراد بر اساس جنسیت جدید محاسبه و مطالبه میشود حتی اگر تغییر جنسیت تحت نظر پزشک متخصص و با رعایت استانداردهای پزشکی بین فاصله زمانی وقوع حادثه و زمان مطالبه دیه صورت بگیرد باز هم دیه فرد با جنسیت جدید محاسبه می شود.
قصاص: در جرایمی که مجازات قصاص را در پی دارند، اگر فرد قبل از تغییر جنسیت مرتکب قتل شود، مجازات حکم قصاص بر حسب جنسیت وی در زمان ارتکاب جرم مورد ملاک خواهد بود و اگر پس از ارتکاب قتل و قبل از صدور حکم قصاص اقدام به چنین امری کند ملاک جنسیت فرد در زمان ارتکاب قتل ملاک و مبنا قرار میگیرد. هنگامی هم که فردی که جنسیت زن بوده و به مرد تغییر پیدا کرده توسط مردی به قتل برسد، اولیای دم بدون پرداخت هیچگونه تفاضل دیه ای میتوانند قصاص قاتل را درخواست نمایند، همچنین در موردی که مقتولی که تغییر جنسیت داده هنگام کشته شدن زن باشد و زنی او را به قتل برساند، اما اگر فرد هنگام کشته شدن توسط مردی جنسیت زن را داشته اولیای مقتول برای اجرای حکم قصاص باید تفاضل دیه را بپردازند، زیرا جنسیت هنگام به قتل رسیدن ملاک است.
مدارک مورد نیاز جهت طرح درخواست تغییر جنسیت
- شناسنامه و کارت ملی متقاضی
- گواهی پزشک معالج
- تنظیم و ارائه درخواست تغییر جنسیت به دادگاه
روند رسیدگی درخواست تغییر جنسیت
طبق بند 18 ماده 4 قانون حمایت خانواده دادگاه صالح برای طرح درخواست تغییر جنسیت دادگاه خانواده است.اما شخص متقاضی برای شروع کار بدوا باید با مراجعه به دفاتر خدمات قضائی وثبت نام در سامانه ثنا اقدام نماید.
باید توجه داشته تغییر جنسیت اصولاً نیازمند طرف دعوا قرار دادن شخص و یا ارگان خاصی نیست لیکن از این باب که تغییر جنسیت همراه با ابطال شناسنامه قدیم و صدور شناسنامه جدید می باشد و رویه قضایی نیز از این نظر پیروی دادگاه خانواده صالحه پس از ارجاع فرد به پزشکی قانونی و روان پزشک معتبر از سوی آن و انجام آزمایشات مربوطه و اخذ تاییدیه آنان در صورتیکه شرایط تغییر جنسیت را در فرد احراز کند تصمیم بر صدورجواز تغییر جنسیت میگیرد.
وکیل متخصص تغییر جنسیت
بدین جهت که دعوای تغییر جنسیت جزو دعاوی غیرمالی بوده در تمامی دعاوی غیرمالی امکان تجدیدنظرخواهی وجود دارد و بنابر ویژگی غیرترافعی بودن آن باتوجه به اینکه طرف مقابل ندارد به نظر میرسد که متقاضی تغییر جنسیت امکان اعتراض به تصمیم دادگاه را داشته باشد.پس از صدور رای قطعی دادگاه مبنی بر تغییر جنسیت و صدور مجوز تغییر جنسیت گواهی و دستورهای لازم به اداره ثبت احوال و سایر مراجع جهت ابطال شناسنامه فعلی و صدور شناسنامه با هویت و مشخصات جدید به نام متقاضی صادر میشود.
باید توجه داشته به هیچ عنوان تغییر جنسیت باعث از بین رفتن هویت افراد نبوده بلکه تمامی شخصیت معنوی و حقوق مکتسبه فرد بعد از تغییر جنسیت محفوظ و متعلق به ایشان خواهد بود .
عواقب انجام دادن یا ندادن عمل تغییر جنسیت
افراد مبتلا به این اختلال، اگر به خاطر ترس از واکنش دیگران اقدام به درمان نکنند آسیب های روزافزونی به خود و اطرافیان وارد خواهند کرد، چرا که روند تکامل هویت جنسی (یعنی درک از زن یا مرد بودن) در آنان به طور کامل و صحیح صورت نگرفته است و رشد کردن به عنوان جنسی که در حقیقت به آن متعلق نیستند جدای از لطمه به هویت جنسی، باقی شئون زندگی آنان را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.
در مورد عواقب انجام این عمل نیز باید گفت با این جراحی مثل هر عمل دیگری، به جز مسائل روانشناختی پیچیده ای مثل رویارویی فرد با هویتی متفاوت با آنچه تاکنون بوده است، عوارض جسمانی بعد از عمل هم گریبانگیر این افراد خواهد بود. عوارضی که باید پیش از اقدام به این جراحی کاملا و به طور دقیق از آنها مطلع شد و با پذیرش کامل عواقب قطعی و احتمالی، اقدام به عمل جراحی کرد.
همچنین داوطلبین این عمل باید آگاه باشند احتمال اینکه بعد از جراحی تغییر جنسیت، به رضایت کامل از خود و جنسیت خود نرسند نیز وجود دارد. یعنی ممکن است بعد از عمل ببینند به آنچه می خواسته یا فکر می کرده اند، تبدیل نشدند.افراد مبتلا باید بدانند در نهایت هم با یک زن یا مرد عادی تفاوت هایی خواهند داشت و بنابراین با آگاهی از میزان رضایتمندی خود نسبت به این مسئله اقدام به جراحی کنند.
برای اقامه دعوی در مراجع قضایی چه کارهایی باید انجام شود؟
