راه‌های کنترل و درمان اسهال کدامند؟

همه انسان ها در طول زندگی خود یک یا دو بار در سال دچار اسهال می شوند. اما آیا واقعا می دانید تعریف درست اسهال چیست؟ چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟ آیا انواع اسهال را می شناسید؟ اقدامات لازم هنگام دچار شدن به اسهال را می دانید؟

دفع مدفوع بدون شکل، شل و آبکی، به میزان بیش از ۲۰۰ گرم در روز، اسهال (Diarrhea) نامیده می شود.

گاهی اوقات حالت هایی پیش می آید که ممکن است افراد آن را با اسهال اشتباه بگیرند، مثلاً فردی که به صورت مکرر احساس نیاز به دفع دارد ولی مقدار مدفوع کم است؛ به چنین حالتی اسهال کاذب گفته می شود.شایع ترین علت اسهال کاذب، سندروم روده تحریک پذیر است. عوامل دیگری نظیر پروکتیت نیز می توانند سبب اسهال کاذب شوند.

بی اختیاری مدفوع نیز حالتی است که ممکن است بعضی از افراد آن را با اسهال اشتباه بگیرند. بی اختیاری مدفوع به دلیل اختلال در سیستم عصبی-عضلانی، یا به دلیل اختلال در ساختار مقعد یا رکتوم (راست روده) به وجود می آید.

در بسیاری از موارد، ممکن است فرد دچار fecal impaction باشد؛ یعنی توده سفت و بزرگ مدفوع در روده وجود دارد که فرد نمی تواند آن را دفع کند. چنین حالتی سبب می شود مدفوع شل و آبکی از کنار این توده به صورت غیر ارادی خارج شود که به آن Overflow diarrhea گفته می شود.

افراد مسن به خصوص افرادی که در خانه سالمندان زندگی می کنند و از داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای استفاده می کنند؛ این حالت در آنها مشاهد می شود. در صورتی که این افراد از اسهال شکایت داشته باشند؛ باید چنین موردی مدنظر باشد.

داروهای ضد اسهال برای این بیماران (افراد سالمندی که دچار Overflow diarrhea هستند) سبب تشدید بیماری آنها می شود.

تشخیص بیماری اسهال و درمان آن

پزشک احتمالاً در موارد اسهال افراد سالم یا اشخاصی که به جز اسهال مشکل دیگری ندارند هیچ آزمایشی انجام نمی دهد. کشت مدفوع (گرفتن نمونه از مدفوع بیمار و آزمایش آن در آزمایشگاه برای تعیین وجود باکتری یا انگل) معمولاً ضرورتی ندارد مگر آن که تب بیمار بالا باشد، در مدفوع اش خون وجود داشته باشد، به تازگی سفری انجام داده باشد یا مبتلا به بیماری ای مزمن باشد.

• پزشک در بعضی موارد نمونه ای از مدفوع (یا گاهی اوقات نمونه ی گرفته شده از مقعد با استفاده از فتیله نمونه برداری) را به آزمایشگاه می فرستد تا در صورت امکان، علت اسهال (برای مثال انگل یا باکتری خاص موجود در بدن) مشخص شود. حاضر شدن جواب این آزمایش ها تقریباً یک تا دو روز طول می کشد.
• انجام آزمایش های خون گاهی برای بیماران مبتلا به بیماری های جدی دیگر ضروری است.
• کولونوسکوپی عمل آندوسکوپی (درون بینی) است که پزشک با بهره گیری از آن می تواند کل روده بزرگ را ببیند و وجود عفونت ها یا ناهنجاری های ساختاری دامن زننده به اسهال را ارزیابی کند.
• آزمایش های تصویربرداری مانند پرتونگاری (اشعه ایکس) یا سی.تی. اسکن جهت تشخیص افتراقی و حذف ناهنجاری های ساختاری به وجود آورنده اسهال، به ویژه در صورت شدید بودن درد بیمار، انجام می شوند.

هیدراته نگه داشتن بدن

زمانی که اسهال می شوید، هیدراتاسیون یکی از مهم ترین روش هاست. کم شدن آب بدن در اثر اسهال می تواند در خردسالان و افراد مسن کشنده باشد. نوزادانی که دچار اسهال شده اند، باید به خوردن شیر مادر یا شیر خشک ادامه دهند. برای درمان اسهال کودکان، محلول های هیدراسیونی که می توان بدون نسخه از داروخانه تهیه کرد، مانند شربت Pedialyte می تواند به بهبود وضعیت کمک کند. مقدار کمی از محلول های هیدراسیونی باید به طور مکرر مصرف شود. این فرمول ها می تواند در تهیه ی آب نبات ها نیز به کار گرفته شود.

مطالعات نشان داده اند که برای بزرگسالان دارای علائم خفیف اسهال، نوشیدنی های ورزشی و محلول های هیدراسیون (که بدون نسخه هم می توان تهیه کرد) به یک اندازه مؤثر است. شیر، نوشابه و دیگر نوشیدنی های گازدار یا کافئین دار نباید مصرف شود چون علائم و وضعیت بیمار را بدتر می کند.

پروبیوتیک ها برای بیماری اسهال

پروبیوتیک ها منابع «باکتری های خوب» هستند که در روده ها فعالیت می کنند تا شرایط سالمی را برای روده ها و دستگاه گوارش ایجاد کنند. آنها میکروارگانیسم های زنده ای هستند که در برخی از غذاها وجود دارند، مثل:

• پنیر کهنه ی نرم؛
• آب چغندر؛
• شکلات تلخ؛
• زیتون سبز؛
• کفیر؛
• خیارشور؛
• نان خمیر ترش؛
• ماست.

پروبیوتیک ها همچنین به شکل پودر و قرص نیز عرضه می شوند.

وجود باکتری های خوبی که در دستگاه گوارش شما زندگی می کنند، برای عملکرد طبیعی دستگاه گوارش ضروری است. این باکتری ها نقش مهمی در حفاظت از روده در برابر عفونت ها بازی می کنند. زمانی که سیستم گوارشی شما توسط آنتی بیوتیک ها تغییر کرده یا توسط باکتری های ناسالم و ویروس ها تحت تأثیر قرار بگیرد، شما دچار اسهال می شوید. پروبیوتیک ها می توانند با بازگردانی تعادل باکتری ها در روده، به بهبودی شما کمک کنند.

ساکارومیسس بولاردی، پروبیوتیک مخمر است؛ این ماده باکتری نیست اما مثل باکتری ها عمل می کند. ساکارومیسس بولاردی می تواند در بهبود اسهال ناشی از آنتی بیوتیک ها مؤثر باشد. همچنین می تواند در درمان اسهال مسافرتی نیز کمک کند. مطالعات نشان می دهد ساکارومیسس بولاردی به روده در مقابله با عوامل بیماری زای ناخواسته و جذب مواد مغذی به طور صحیح کمک می کند. از آنجایی که این ماده مخمر است، کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، باید در استفاده از آن بیشتر احتیاط کنند.

البته ذکر این نکته ضروری است که در موارد اسهال حاد، دریافت مراقبت های پزشکی مناسب بسیار اهمیت دارد. قبل از استفاده از پروبیوتیک ها برای درمان اسهال، ابتدا با پزشک خود حتما مشورت کنید.

رژیم غذایی مناسب

از همان روز اول شروع اسهال باید از مصرف مواد غذایی حاوی فیبر خودداری شود. سوپ ها، برنج و به خصوص کته، پاستاها و سیب زمینی کاملا پخته شده و موز کاملا رسیده انتخاب های مناسبی است.
در روز دوم می توان از گوشت های سفید، ماهی و تخم مرغ استفاده کرد. ماست نیز گزینه خوبی است.
محصولات لبنی به غیر از ماست، مواد غذایی چرب، مواد غذایی خیلی شیرین، مواد غذایی سرشار از فیبرهای غذایی مانند سبزیجات سبز خام، مواد غذایی پر ادویه و تند و آجیل ها که باعث حساسیت روده ها می شوند و نباید خورده شوند.
نوشیدنی های الکلی، کافئین دار و شیرین حالت اسهال را شدیدتر می کند. نوشیدنی های ورزشی آماده می تواند به جذب بهتر مایعات و درمان اسهال کمک کند.
چای:چای سیاه حاوی 8- 12 درصد تانن است، بنابراین یکی از بهترین داروهای ضداسهال طبیعی است که هیچ گونه محدودیت و ممنوعیتی برای مصرف ندارد.
اگر اسهال ایجاد شده به دلیل تغییر شرایط غذایی و آب و هوایی باشد(مثلا در مسافرت) و نه در اثر میکروب ها و ویروس ها، استفاده از چای به صورت پودر باعث ایجاد تعادل هضم و جذب و برگشت شرایط طبیعی بدن از حالت اسهال به حالت طبیعی است.
چای جوشیده که رنگ سیاه، مزه تلخ و بوی خاص چای جوشیده دارد، نیز دارای خاصیت ضداسهال بوده و در شرایط عادی می تواند باعث ایجاد یبوست شود.

چند نکته طلایی برای درمان اسهال

1. غذاهای خود را در حجم کم و تعداد دفعات بیشتر مصرف نمایید.
2. مصرف میوه ها را در رژیم غذایی کاهش دهید و پوست میوه را جدا نمایید. از میان میوه ها سیب و موز در کمک به بهبود اسهال مؤثر هستند.
3. میزان نمک در رژیم غذایی در حد کافی باشد.
4. اضافه نمودن سماق آسیاب شده به غذاها توصیه می گردد.
5. از مصرف حبوبات و مغزها پرهیز نمایید.
6. از مصرف موادغذایی بسیار سرد یا بسیار داغ پرهیز نمایید.
7. از مصرف زیاد قند، شکر، عسل، نوشابه ها، ماء الشعیر، آبمیوه های صنعتی، شربت، بستنی و مواد غذایی شیرین پرهیز شود.
8. چربی رژیم غذایی در حد کم باشد و از روغن های مایع جهت پخت و پز استفاده شود. از مصرف غذاهای پرچرب، غذاهای سرخ شده در روغن و چربی های جامد پرهیز شود. همچنین از مصرف لبنیات پرچرب، خامه، کره، سوسیس، کالباس و گوشت های پر چرب اجتناب شود.
9. از مصرف مواد غذایی تند و حاوی ادویه زیاد پرهیز گردد.
10. مصرف مایعات به میزان کافی صورت گیرد.
11. از مصرف نوشیدنی های الکلی پرهیز شود.

در مورد بیماری آسم چه می دانید؟