در هر سنی، مشاهده انحلال ازدواج والدین و فروپاشی خانواده می تواند آسیب زا باشد. بچه ها ممکن است احساس شوک، عدم اطمینان یا عصبانیت کنند. برخی حتی ممکن است احساس گناه کنند و خود را به خاطر مشکل پیش آمده سرزنش کنند. در مقابل، والدین نیز با چالش های متعددی از جمله افسردگی، مشکلات مالی، ترس، تنهایی و... دست وپنجه نرم می کنند. یکی دیگر از چالش های مهمی که والدین با آن روبه رو هستند، فرزند پروری است؛ این مسئله به خصوص برای مادری که حضانت فرزند را به عهده دارد کمی سخت تر و پیچیده تر است اما یک والد آگاه و بالغ با به کارگیری روش های مختلف می تواند پیامدهای طلاق در کودک را کاهش داده و انعطاف پذیری او پس از جدایی پدر و مادر را تا اندازه قابل توجهی افزایش دهد.
روان شناسان برای مواجهه منطقی کودکان با طلاق والدین و کاهش عوامل آسیب زای زندگی تک والدی، راهکارهایی را به پدر یا مادری که به واسطه طلاق مجبور به سرپرستی فرزند به تنهایی هستند، ارائه می کنند، این راهکارها به شرح زیر است:
شرح علل جدایی برای فرزندتان
بزرگسالان بر این باورند که «بچه ها نمی فهمند»؛ حال آنکه مشکل از اینجاست که آنها نمی دانند چگونه باید با کودکانشان صحبت کنند. آنچه ثابت شده این است که کودکان زمانی کاملا امور را درک می کنند که به زبان خودشان شرح داده شود. پس شیوه صحبت کردنتان را تغییر دهید و به دادن اطلاعات کلی بسنده نکنید.
با توجه به اینکه کودکان طلاق از آینده می ترسند، به آنان پیرامون زندگی آینده شان اطمینان دهید که مثلا چه کسی از آنها مراقبت می کند یا کجا زندگی خواهند کرد. به فرزندتان اطمینان دهید که دوستشان دارید و از آنها مراقبت و حمایت خواهید کرد. توجه داشته باشید که هر کدام از والدین به صورت جداگانه با فرزندش صحبت کند و اینکه به او گوشزد کنید که تصمیم جدایی را با یکدیگر گرفته اید.
پایان تلخ بهتر از تلخی بی پایان است.
جدا شدن والدین می تواند بر روحیه بچه ها اثر بدی بگذارد. احساس طرد شدن تنها ماندن و نداشتن خانواده معضلی است که خیلی از بچه های طلاق را اذیت می کند اما دقت کنید زندگی در کنار والدینی که مدام در حال دعوا و تنش هستند و کودک همیشه شاهد بی مهری والدین نسبت به یکدیگر بوده، بدتر از طلاق است؛ بنابراین، اگر والدین قبل از طلاق با یکدیگر دعوا و تنش داشته باشند، آثار طلاق بهتر از زمانی است که والدین در یک خانه زندگی می کنند اما مدام با یکدیگر درگیری لفظی و فیزیکی داشته باشند.
کمک به فرزندان برای بیان احساسات و عواطف خود
فرزندان شما نیاز دارند صحبت کنند. به کودکتان یاد دهید تا از طریق گفتار، نقاشی و نوشتن، احساساتش را نشان دهد. به عواطف او احترام بگذارید. البته باید توجه داشته باشید که فرزندتان مجبور نیست به طور مشخص درباره طلاق صحبت کند و شما نیز نباید موضوع گفت وگو را به طور مستقیم به بحث طلاق بکشانید. به عنوان نمونه، اگر کودک درباره احساس خشم صحبت می کند، همین که او از این احساس نام می برد، درباره خشم با او گپ بزنید.
رابطه خود را با کودکتان قطع نکنید.
برای کودک توضیح بدهید والدی که سرپرستی را به عهده نمی گیرد به این معنی نیست که فرزند خود را دوست ندارد. بلکه تا زمانی که او به سن بلوغ نرسد باید با یکی از والدین زندگی کند. شما می توانید با تماس های تلفنی منظم و دقیق علاقه خود را به فرزندتان نشان بدهید. پایبندی شما به این قرارها برای کودکتان خیلی مهم است. با این کار صمیمیت با فرزندان را از طرف هر دو والد حفظ خواهد شد که این اصل مهمی در تربیت عاطفی کودکان است.
پرهیز از جنجال و درگیری با همسر سابقتان
والدین با جدایی از یکدیگر بر چگونگی عملکرد کودکشان، چه در زمان حال و چه در آینده، تاثیر به سزایی دارند و این را بدانید که برای بچه ها نتیجه خوب طلاق، پایان یافتن دعوای پدر و مادر است؛ چرا که تشنج و درگیری های شما با همسر سابقتان باعث بر هم خوردن آرامش فرزندتان می شود و علاوه بر تشدید استرس و اضطراب، کودک شما دچار احساس ناامیدی می شود و ممکن است به دردهای جسمانی نظیر سردرد و معده درد هم مبتلا شود. سعی کنید با همسر قبلی خود رابطه ای خالی از جنجال و دعوا داشته باشید و فرزندتان را نسبت به والد دیگرش بدبین نکنید.
احترام به رابطه میان فرزند و همسر سابقتان
شما به عنوان یکی از والدین نباید فضایی را به وجود آورید که فرزندتان مجبور به قضاوت درباره والد دیگرش شود یا بخواهد از او در مقابل والد دیگر جانبداری کند. رابطه خاص کودکتان را با همسر گذشته تان محترم بشمارید و در آن دخالت نکنید؛ درست همان گونه که دوست دارید او در رابطه شما با فرزندتان مداخله نکند. به فرزندتان بیاموزید که هر دو والد را دوست داشته باشد و از همسر قبلی تان انتقاد و بدگویی نکنید. کودکان باریک بین هستند و معنای پشت کلمات را به خوبی درک می کنند. برای احترام گذاشتن به این رابطه باید در درجه اول روی رفتار خودتان نظارت کنید چرا که این مسئله تنها به بیان و گفتار شما محدود نمی شود، بلکه ممکن است زمانی که صحبت از همسر سابقتان پیش می آید، به طور ناخودآگاه حرکات چهره و بدنتان تغییر کند.
سپری کردن اقات فراغت فرزندتان با هر دو والد به یک اندازه
پژوهش ها نشان داده است کودکانی که پس از جدایی والدینشان می توانند با هر دو والد ارتباط نزدیک داشته باشند و در هر دو محیط احساس امنیت و آرامش کنند، کمترین آسیب روحی را می بینند. تعادل و توانایی شما برای نزدیک ماندن کودکتان به هر دو طرف بعد از جدایی، از مهارت های لازم زندگی بعد از طلاق به شمار می رود. البته ناگفته نماند که شرایط دیدار والد در هر خانواده بر حسب سن فرزند متفاوت است. به عنوان مثال، شرایط فرزندی که به مدرسه می رود با کودک خردسال مسلما متفاوت است.
تغییر ندادن نقش خود
والدی که از همسرش جدا شده است و سرپرستی بچه را بر عهده دارد و در اصطلاح روانشناسی ابروالد است، سعی می کند برای جبران طلاق علاوه بر مادربودن نقش پدر را نیز ایفا کند یا برعکس. در این هنگام والد غیر سرپرست احساس می کند که فرزندش دیگر به او توجه نمی کند و احساس نزدیکی و نیاز بیشتری را به والد سرپرست دارد؛ در نتیجه چتر حمایتی خود را از کودک برمی دارد و بر این باور است که کودکش دیگر او را دوست ندارد و توجهات و حمایت های او را نمی بیند. در این زمینه کودک بیشترین آسیب را می بیند. زن و مرد باید بدانند که حد وسط را رعایت کنند و هر کدام وظایف خود را انجام دهند چرا که نقش هر کدام متفاوت از دیگری است و کودک می تواند به هر دو طرف علاقه و عشق بورزد و توجه و علاقه یکسان نسبت به والدینش نشان دهد.
فراهم آوری ثبات و نظم برای فرزندانتان
یکی از آسیب هایی که به کودک در زمان جدایی وارد می شود احساس ناامنی است. برای اینکه کودکتان در زندگی احساس امنیت بیشتری داشته باشد سعی کنید نظم را در زندگی پیاده کنید زیرا زندگی نامنظم به احساس عدم امنیت کودک دامن می زند.
همچنین تدوین یک برنامه روزانه منظم برای کودک در طول جدایی تا حدی به خنثی شدن تغییرات ناشی از طلاق کمک می کند. والدین باید ترتیبی دهند که طلاق مانع از شرکت کودکان در فعالیت های گروهی و اجتماعی با سایر همسالان نشود و با توجه به اینکه بچه زمانی را در کنار شما و زمان دیگری را در کنار والد دیگر سپری می کند نباید زمان خواب، غذا خوردن و … او تغییر کند. حتی اگر با برنامه ریزی همسر سابقتان موافق نیستید به خود بگویید «من این کار را می کنم چون فرزندم به آن نیاز دارد».
از آینده به طور روشن بگویید.
- به کودک توضیح بدید بعد از طلاق، فامیل های پدری و مادری رو از دست نداده و در مهمانی های هر دو خانواده می تواند شرکت کند.
- برای احساس امنیت بیشتر تعیین بعضی از قوانین در خانه را بر عهده کودک بگذارید تا کمی اطمینان داشته باشد. مثلا اگر قرار شد گاهی خانه شما و گاهی خانه والد دیگر باشد، تصمیم گیری با اوست که وسایل و اسباب بازی هاش کجا باشند.
- در صورت امکان طوری برنامه بریزید که در این شرایط دوستانش را از دست ندهد. همچنین به دلیل مشکلات کودکان طلاق در مدرسه و یا مهد کودک و لزوم آشنایی معلمان و مربیان با روحیات او سعی کنید مهد کودک یا مدرسه بچه را عوض نکنید.
از ابهامات بکاهید.
تصاویری که بتواند برای فرزندتان آینده و رفتارهای شما را روشن کند، خیلی مفید هستند. تــرس از آینده و تصمیم به چگونگی رفتار در شرایطی نامشخص از بزرگ ترین ترس های کودک شماست اگر چه که او با زبان کودکانه قادر به بیان آن ها نیست. برای آن ها برنامه ای که در نظر گرفته اید را توضیح بدهید و به چیزهایی که تغییر نکرده اند اشاره کنید تا مشخص باشند.
مراقب صحبت های خود باشید.
- با خراب کردن همسر سابق تان در نزد فرزند خود تنها به سلامت روان کودک خود صدمه می زنید. بنابراین سعی نکنید با تخریب والد دیگر رنجش ها و خشم خود را خالی کنید.
- نقش ها را اشتباه نکنید. اگر به یک سنگ صبور نیاز دارید، مشاور بهترین فرد برای شنیدن حرف های شماست. به هیچ عنوان از کودکان خود در رابطه با طلاق به عنوان سنگ صبور استفاده نکنید. کودکی را از فرزندان خود نگیرید. در چنین مواردی توجه بیشتری به سن تربیت کودک داشته باشید و متناسب با آن رفتار کنید.
- بچه های خود را همراه خود به دادگاه ها نبرید و برای مظلوم نمایی از آن ها استفاده نکنید. اولا که تماشای بزهکاران و فضای دادگاه در این وضعیت روحی اصلا مناسب نیست و ضمنا در این وضعیت شما به او مظلوم نمایی به جای اقتدار را می آموزید. در بسیاری از موارد سن بچه ها برای طلاق والدین، تعیین کننده میزان فشار روانی است که متحمل می شوند. بنابراین با تصور اینکه بچه های کوچکتر کمتر متوجه غمبار بودن اوضاع می شوند و یا بچه های بزرگتر بیشتر مسائل را درک می کنند از آن ها غافل نشوید.
جلوگیری از احساس خلأ در کودکان پس از طلاق
گاهی کودکان بعد از طلاق والدینشان دغدغه این را دارند که حالا در بین دوستانشان فقط من هستم که از پدر یا مادرم جدا زندگی می کنم. در طلاق سالم قرار نیست پدر یا مادر از صحنه زندگی کودک حذف شود. اگر کودک با مادرش زندگی می کند، کودک حق این را دارد که با پدرش به مهمانی، تفریح، مسافرت، خرید و... برود.
چنانچه کودک با طلاق والدینش احساس خلأ کرده و تصور می کند که تنها او در بین همسالانش در کنار پدر یا مادرش زندگی نمی کند، در چنین شرایطی والد باید برای او توضیح دهد که فقط تو نیستی که چنین شرایطی داری. در جامعه و کل دنیا هستند بچه هایی که با پدر و مادرهایشان زندگی نمی کنند و این ها بچه های موفقی هستند.
در چنین شرایطی حتی می توان حریم خصوصی را به کودک آموزش داد: «هر چیز خصوصی که در زندگی وجود دارد، قرار نیست به دیگران توضیح داده شود. اینکه ما چقدر پول داریم، پدر و مادر من باهم زندگی می کنند یا نه و... را لزومی ندارد دیگران در جریان قرار بگیرند.»
پس از جدایی و طلاق بلافاصله به ازدواج مجدد فکر نکنید.
زنان و مردانی که از یکدیگر جدا شده اند با توجه به اینکه زندگی زناشویی دشواری را پشت سر گذاشته اند ممکن است به ازدواج دوم فکر کنند اما باید بدانید شما و فرزندتان برای التیام دردهای گذشته به زمان نیاز دارید زیرا در وضعیت جدایی، فرزند شما بیش از گذشته به شما نیاز دارد و تحمل این واقعه خارج از توان وی است.
خودداری از آشناشدن و معاشرت با فرد جدید حداقل تا یک سال پس از جدایی، این فرصت را در اختیار شما قرار می دهد که خود را با شرایط تطبیق دهید و به این مسأله توجه کنید که استحکام خانواده بعدی شما به قدرت تک تک اعضای آن بستگی دارد.
فرزند شما در هر رده سنی که باشد و همسر آتی شما نیز هر چقدر که مناسب باشد اما ارتباط شما با او برای شما بسیار مهم است زیرا کودک نمی تواند به زودی آن شخص را جانشین والد خود ببیند. در واقع، فرد جدید برای کودک تهدیدی است که رویای آشتی و زندگی سعادتمندانه پدر ومادرش را به هم ریخته است.
بعد از گذشت مدت زمان کافی از طلاق، هنگامی که تصمیم گرفتید وارد یک زندگی جدید شوید باید در این باره با فرزندتان صبحت کنید و او را در جریان خود قرار دهید و این را برایش توضیح دهید که شما و همسر سابقتان به دلیل مشکلاتی که داشته اید نمی توانستید به زندگی مشترک خود ادامه دهید. به همین دلیل هر دو تصمیم به جدایی گرفته اید و امکان برگشت به زندگی گذشته وجود ندارد و سپس از او بخواهید که احساسات و افکارش را بیان کند تا به این ترتیب مشکلات کمتری را با وی در آینده داشته باشید.
برای کاهش استرس طلاق در کودکان مشاوره بگیرید.
خود محوری و عدم مشورت یکی از علل اصلی پشیمانی های افراد در فرایند طلاق است. از طرفی بسیاری از افراد با گرفتن مشاوره اشتباه از کسانی که فاقد صلاحیت اند تصمیمات غلط تری می گیرند. سعی کنید از عوامل بروز استرس در کودکان دوری کنید. روانشناسان با توجه به تجربه و علمی که نسبت موضوعات مربوط به کودک و خانواده دارند می توانند در این راه به شما در اتخاذ تصمیمات و رسیدن به یک راه حل کمک شایانی بکنند. دریافت مشاوره کودک به خصوص در زمان هایی که آینده شما و فرزندانتان مطرح است، اهمیت بیشتری پیدا می کند.
سخن پایانی
در بسیاری از مواقع کودکان در مواجهه با طلاق والدین خود واکنش های ناخوشایندی را بروز می دهند. خشم از پدر و مادر معمولا اولین دلیل این واکنش های نامتعارف و آزاردهنده است. کودک از اینکه می بیند شرایط زندگی اش کاملا به هم ریخته دچار شوک شده و در بسیاری از موارد اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان را شاهد هستیم. به همین دلیل لازم است قبل از اقدام به طلاق با مشاوران روانشناس مشورت نموده و ذهن و روان کودکان را برای طلاق آماده کنید.
چگونگی تربیت فرزند والدین آسان گیر
