رابطه بین چاقی و ژنتیک چست؟ 

چاقی به حالتی گفته می شود که مقدار بیش از حد چربی در بدن فرد تجمع یابد. به طور کلی چاقی نتیجه عدم تعادل بین انرژی دریافتی از غذا و انرژی سوخته شده توسط بدن است.با مدرن شدن جوامع و افزایش مصرف غذاهای پرکالری و کاهش تحرک افراد، شیوع چاقی در جهان بسیار بیشتر شده. اما این بدان معنی نیست که همه ی افرادی که پرخوری می کنند و تحرک ندارند دچار چاقی می شوند، یا برعکس، همه ی افراد چاق کم تحرک و پرخور هستند!

نقش ژنتیک بر چاقی

مطالعات نشان داده تفاوت های ژنتیکی نقش بسیار مهمی در واکنش افراد به محیط دارد، یعنی دو فرد با ژنتیک متفاوت که غذای یکسانی مصرف می کنند و فعالیت بدن کاملا برابری دارند ممکن است از نظر شرایط فیزیکی کاملا متفاوت باشند.مطالعات اخیر نشان داده اند که 40-70% موارد چاقی با ژنتیک در ارتباط است ( البته به این معنی نیست که 40 تا 70% چاقی ها تقصیر ژن هاست!) و در حدود 50 ژن شناسایی شده اند که رابطه ی بسیار قوی با بوجود آمدن چاقی دارند.

نقص های ژنتیکی که سبب چاقی های شدید می شوند نادر هستند. اما تعداد زیادی ژن وجود دارد که می تواند فرد را مستعد چاقی و اضافه وزن کند.یکی از این ژن ها، ژن FTO است. انواع مشخصی از این ژن که در بعضی جمعیت ها، در 43% افراد یافت می شود از طرق مختلف سبب چاقی می شود. به طور کلی این ژن و دیگر ژن های مرتبط با چاقی باعث موارد زیر می شوند:

• افزایش گرسنگی
• افزایش دریافت کالری
• کاهش اشتها
• عدم کنترل در غذا خوردن
• افزایش تمایل به بی تحرکی
• افزایش تمایل بدن به ذخیره چربی

تاثیر ژنتیک بر روی احساس

پژوهشگران دریافتند حتی با تغییر در BMI نیز درک از وزن تا ۲۵ درصد ارثی باقی خواهد ماند. این یعنی احساسی که افراد درباره وزنشان دارند با ژنتیک ارتباط دارد، حتی اگر خارج از تغییرات فیزیکی باشد. این نتیجه بسیار مهم است چون در گذشته پژوهشگران به نتیجه رسیده بودند اینکه افراد چه حسی درباره بدنشان داشته باشند تاثیر زیادی روی چیزهایی مانند سلامت فیزیکی و طول عمر دارد. احساس شخصی فرد درباره سلامتش استاندارد طلایی است و بهتر از هر چیز دیگری امید به زندگی را نشان می دهد.

پژوهش دیگری نیز نشان داد که تاثیر ژنتیک روی احساس در زنان قوی تر از مردان است. محققان نتوانستند ژن خاصی را به عنوان عامل این تاثیر معرفی کنند و البته هنوز نمی توانند توصیه ای عملی را به عنوان نتیجه پژوهش ها و یافته های خود ارائه دهند. محققان امیدوارند در آینده موارد پیچیده دیگری که روی این حس تاثیر می گذارد را پیدا کنند تا بتوانند با استفاده از آنها به افراد کمک کنند. البته این را هم باید بدانید که تاثیر ژنتیک بدان معنا نیست که نتوانید این هویت را تغییر بدهید. حتی با وجود تاثیر ژن روی رفتارها و صفات خاص، تربیت، محیط اجتماعی و انتخاب های سبک زندگی تاثیر بسیار زیادی بر روی شکل گرفتن شخصی که هستیم دارند.

آیا چیزی به نام ژن چاقی و لاغری وجود دارد؟

ژنها مثل ژن رنگ پوست یا چشم غیر قابل تغییرند. ژنها را نمی توانیم تغییر دهیم چون داخل سلولهای بدن هستند و از اجداد و نیاکان به ما منتقل شده است. پس از آنجا که چاقی و لاغری تغییرپذیر است، هیچکدام ژن محسوب نمی شوند و با برنامه غذایی متناسب و ورزش به هدف اصلی خواهید رسید.

چرا گاهی همه اعضای خانواده چاق یا لاغرند؟

رفتارهای انسانها طبق قواعد ژنتیک است. هر فردی ژنهای رفتاری خاص خود را از نیاکانش به ارث می برد. یکی از این آنها ژن رفتاری خوراکی است که در خانواده ای با ژن رفتاری پرخوری سبب چاقی افراد و در خانواده ای دیگر هم با رفتار معتدل در تغذیه، باعث خوش اندامی و در نهایت خانواده هایی با رفتار علاقه نداشتن به خوردن یا نفرت از غذا، سبب لاغری در آنها می شود.

دو خانواده را در نظر بگیرید که در یکی، همگی لاغر و در دیگری همگی اضافه وزن دارند. یک جعبه شیرینی در یخچال خانه هر دو خانواده وجود دارد. در خانواده لاغرها تعداد زیادی از قطعات شیرینی پس از چند روز خراب و در سطل آشغال ریخته می شود زیرا پدر یا مادر خانواده می گویند شیرینی را برای بچه ها خریدند. بچه ها نیز هر یک بهانه ای می آورند. یکی می گوید: میل ندارم؛ دومی می گوید: الان سیر هستم؛ سومی می گوید: حوصله ندارم. چهارمی می گوید: باشد برای فردا و پنجمی … خلاصه هر یک، به به نحوی از خوردن دوری کردند. ولی در خانواده چاقها وقتی پدر از سر کار برمی گردد، می بیند علاوه بر شیرینی ها، جعبه شیرینی هم نیست! بچه ها شیرینی را خورده و جعبه را هم دور ریختند.

این خانواده رفتار بخور بخور را به ارث بردند و هر کدام که در یخچال را باز کردند یک قطعه از شیرینی خوردند. اینها چاقی را به ارث نبردند رفتار «اگر دیدی بخور» یا اضافه خوردن را به ارث بردند. بنابراین، فرق زیادی بین رفتار و ژن وجود دارد. اگر ژن چاقی یا ژن لاغری وجود داشت، هیچ امیدی به کاهش یا اضافه وزن نداشتیم ولی چون رفتار افراد قابل کنترل است، به راحتی می توان لاغرها را چاق و چاقها را لاغر کرد.گاهی اوقات برخی از اتفاقات در بدن به ژنتیک مربوط می شود ولی عوامل دیگری نیز مانند تفاوت در سبک زندگی یا آداب غذاخوردن و … دخیل هستند. شکل، سلامت، اندازه و ژن های شما هرچیزی که باشد باز هم تغذیه و ورزش مهم ترین گزینه است.

آیا می توان ژنهای رفتاری را تغییر داد؟

ژنهای رفتاری به هیچ وجه تغییرپذیر نیستند ولی امکان کنترل یا اصلاح آنها با اراده خود فرد وجود دارد. برای کنترل رفتار افرادی که جمله «هر چه می بینی بخور» را در ذهن خود دارند. باید به این افراد گفت: لطفاً هر وقت می خواهید آب بخورید یا سر یخچال بروید، دست به غذای دیگری نزنید. چون چاق ها عادت دارند هر وقت غذایی می بینند آن را بخورند. این افراد وقتی برای آب خوردن سر یخچال می روند و با دیدن شیرینی خوشمزه، دلشان می خواهد قبل از خوردن آب، آن را هم بخورند. ما می گوییم: فقط آب بخورید و بعد سراغ کاری که انجام می دادید، بروید. تا با این روش عادت یا ژن رفتاری تحت کنترل قرار گیرد؛ زیرا نمی توان به هیچ وجه ژن را از بین برد ولی می توان ژنها را اصلاح و کنترل کرد.

به عنوان مثال ژن رفتاری به شیر درنده فرمان می دهد اگر گرسنه است، انسان را بخورد. آن ژن تغییرناپذیر است ولی امکان اصلاح و کنترل آن وجود دارد. ژنهای رفتاری شیر را کنترل و آنها را در عملیات نمایشی سیرک به کار می گیرند. این شیرها مطیع انسان هستند. اما آیا ژن آنها تغییر کرده است؟ خیر. چون اگر این شیر مدتی طولانی گرسنه بماند، آموزشها را فراموش می کند و به فرمان ژن رفتار خوراکی ، مربی اش را می خورد.

ژنهای رفتاری بخوربخور چاق ها و ژن های رفتاری نخورنخور لاغرها نیز تغییرپذیر نیستند ولی قابل کنترل و اصلاح هستند. از این رو، چاقها تا زنده اند، میل و رغبت زیادی به خوردن دارند و برای حفظ تناسب اندام خود باید همیشه کم بخورند. لاغرها نیز تا وقتی که زندگی می کنند میل و رغبتی به خوردن ندارند. از این رو باید برای خوردن غذا بر خلاف میل خود رنج ببرند و به زور بخورند.

آیا تست های آزمایشگاهی جهت شناسایی ژن های چاقی لازم است؟

انجام تست برای کودکان در هنگام تولد ممکن است مفید باشد اما انجام این تست ها برای بزرگسالان خیلی مفید به نظر نمی رسد. زیرا در درمان تفاوتی وجود ندارد!در حال حاضر درمان فردی که دارای چند ژن خاص است با فردی که فقط به دلیل پرخوری دچار چاقی شده است خیلی تفاوت ندارد. از طرف دیگر بوسیله سابقه ی خانوادگی یعنی وجود چاقی در افراد نزدیک خانواده می توان تا حدودی به وجود استعداد چاقی در فرد پی برد.

رابطه بین چاقی مفرط (شدید) و ژنتیک چست؟

نقص های نادر تک ژنی باعث چاقی شدید از اوایل کودکی می شود و با گرسنگی بسیار بالا همراه است. افرادی که قبل از ۲ سالگی به چاقی شدید مبتلا شده اند باید در مورد غربالگری با یک متخصص لاغری در خصوص موارد زیر صحبت کنند:

• کمبود لپتین
• کمبود POMC
• کمبود MC4R

احتمال اینکه علت گسترش روز افزون چاقی در دنیا تغییرات ژنتیکی باشد، بسیار کم است. زیرا ژن ها مانع تکرار تنوع ژنی در طول یک نسل شده و ژنتیک اغلب برای چند نسل ثابت باقی می ماند. ایجاد جهش ها و چند شکلی های (پلی مورفیسم) جدید سال های سال طول می کشد.

اگر ژن ها امروزه نقش کمتری در چاقی دارند پس مقصر اصلی چیست؟

پس در صورتی که ژن ها مانند گذشته دست نخورده و بدون تغییر باقی بمانند، چه چیزی طی ۴۰ سال گذشته توانسته آمار چاقی را تا این اندازه افزایش دهد؟ پاسخ مشخص است: محیط.شرایط فیزیکی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی محیط اطراف انسان می تواند بر میزان غذا و فعالیت های فرد اثر بگذارد. تغییرات محیطی که پرخوری را برای افراد آسان تر، و انجام فعالیت های فیزیکی را دشوار تر کرده است، در افزایش اخیر چاقی و اضافه وزن نقش کلیدی ایفا می کند.

تحقیق بر روی تعاملات محیط با ژن های مربوط به چاقی، هنوز در مراحل اولیه قرار دارد. شواهد نشان می دهند که ژنتیک نمی تواند سرنوشت انسان ها را مشخص کند. بسیاری از افرادی که ژن های چاقی ارثی را دارند، دچار اضافه وزن نمی شوند. در عوض داشتن رژیم غذایی سالم و ورزش کافی می تواند احتمال چاقی ارثی را خنثی کنند.

به عنوان مثال، در سال ۲۰۰۸ اندرسون و همکارانش ثابت کردند که فعالیت های فیزیکی تاثیر ژن چاقی (نوعی پروتئین FTO) را خنثی می کنند. طی این مطالعه مشخص شد افراد بی تحرکی که ژن چاقی دارند، از افراد بی تحرکی که ژن را ندارند، BMI بیشتری دارند. اما BMI افرادی که دارای ژن چاقی بودند و ورزش می کردند، مانند افرادی بود که فاقد این ژن بودند.

به طور کلی از این مطالعه نتیجه گرفتند که افرادی که دارای ژن چاقی هستند ۲۳ درصد بیشتر از افرادی که فاقد این ژن هستند، مستعد چاقی و اضافه وزن می باشند. اما ورزش و فعالیت فیزیکی این احتمال را کاهش می دهد. اشخاصی که دارای ژن چاقی بودند اما ورزش می کردند، ۳۰ درصد کمتر از افرادی که دارای این ژن بودند اما تحرکی نداشتند، مستعد چاقی بودند.

عوامل محیطی که باعث افزایش وزن و چاقی می شوند کدامند؟

اکثر مردم ممکن است بر اساس پیشینه خانوادگی یا ویژگی های نژادی خود ژن چاقی را داشته باشند. به طور کلی، امروزه چاقی و اضافه وزن ناشی از تغییرات رژیم غذایی و رویه زندگی یا عوامل محیطی دیگر می باشد. برخی از این تغییرات عبارتند از:

• آماده بودن غذا در تمام ساعات روز و مکان هایی که در گذشته مواد غذایی نمی فروختند مانند پمپ بنزین ها و تمام مکان هایی که امروزه دارای بوفه هستند.
• کاهش قابل توجه فعالیت های فیزیکی در طول کارهای درون و بیرون منزل و اوقات فراغت، که عامل اصلی چاقی کودکان می باشد.
• افزایش زمان تماشای تلویزیون، استفاده از کامپیوتر و انجام کارهایی که نیاز به تحرک ندارند.
• ورود غذاهای فرآوری شده، فست فود ها و نوشیدنی های پر شکر در کنار تبلیغات این مواد که در همه جا حضور دارند و افراد را تشویق به مصرف آنها می کنند.