در امر آموزش مخراج کاری یا گوهرنشانی سنگها بسته به نوع پایه طراحی شده، به طرق مختلفی نصب میگردند. از عمده روشهای آن نشاندن سنگ یا گوهر بصورت ریلی، قلمزنی، کاسه ای و چنگی ونامرئی(invisibel ) میباشد که برای سنگهای ریز کاربرد دارند.آموزش مخراج کاری برای سنگهای درشت نیز روشهایی چون نبشی، چنگی و دیواره ای بکار برده میشود.آموزش مخراج کاری به جهت حفظ زیبایی و آثار طبیعی سنگ و دیگر عناصر بکار رفته در ساخت جواهرات و زیور آلات، عموماً استفاده از چسب و دیگر مواد شیمیایی که امکان از بین رفتن در اثر مرور زمان را دارند، مقدورنمیباشد.به همین دلیل است که در حین آموزش مخراج کاری پایه های نگهدارنده سنگ به گونه ای باید برای محکم نگه داشتن آن تنظیم گردد که آسیبی به سنگ نرساند.کمی فشار محکم ممکن است روی سنگ پریدگی یا ترک خوردگی ایجاد نماید، یا بر اثر استفاده نادرست از ابزار، روی پایه های نگه دارنده خط و خش ایجاد گردد.امر آموزش مخراج کاری زمانی حساستر میگردد که بجای انگشتر، بخواهیم روی زیورآلات ظریف تری چون گوشواره و گردنبند سنگهای زینتی بسیار ریز و ظریف را جای گذاری نماییم.
سنگ های مورد استفاده در هنر مخراج کاری :
از آن جایی که هنر مخراج کاری به اتصال فلزات و سنگ های مختلف با یک دیگر اطلاق می شود، می توان گفت این مرحله بسیار حساس است و مستلزم دقت و توجه بسیاری است.سنگ های مختلف قیمتی و نیمه قیمتی زیادی در ایران وجود دارند که بر روی فلزات و جواهر مورد نظر به زیبایی تمام اتصال پیدا می کنند. نمونه ای از این سنگ ها شامل مواردی همچون عقیق، فیروزه، یاقوت، الماس، اوپال، لعل و... هستند.از آن جایی که این سنگ ها می توانند دچار ترک خوردگی شوند، در حین نشاندن آن ها باید نهایت توجه و دقت را به کار برد. زیرا هر گونه اشتباه و یا فشاری بر روی سنگ می تواند سنگ را دچار آسیب کند که به طبع ارزش بالایی نخواهد نداشت و نمی تواند افراد متعددی را به سمت خود متمایل نماید.زیرا هر فردی جنبه زیبایی کار را در نظر می گیرد.این ضربه ها و شکستگی ها نمی توانند زیبایی را آن طور کار باید به کار نهایی ببخشد. پس استادکار مخراج کاری، کار سختی را در پیش رو دارد. به همین علت است که از این هنر به عنوان حساس یاد می شود.پس هنرمند باید به درستی از ابزار موجود استفاده کند تا وقتی که که جواهر بر روی پایه های نگهدارنده گذاشته می شود، دچار خط و خوشی نشود.
مرصع کاری چیست؟
پایه سنگفرشی; مستلزم دقت فراوان :
یکی از پایه هایی که در مخراج کاری وجود دارد، تحت عنوان پایه سنگفرشی خوانده می شود. این پایه برای آن دسته از سنگ هایی مورد استفاده قرار می گیرد که بسیار ظریف و به حالت نگینی هستند. الماس در بین این موارد قرار می گیرد.فرض کنید استاد کار می خواهد بر روی یک انگشتر نگین های مربوط به الماس را سوار کند. در این صورت کار او بسیار سخت خواهد بود. زیرا تکه های الماس باید به صورت کامل در یک اندازه باشند تا زیبایی کار حفظ گردد. نظم هندسی و موزاییکی کار باید به صورت کامل حفظ شود، تا تعادل را بر هم نزند.
از آنجایی که الماس ها در تکه های بسیار ریز هستند، حساسیت کار نیز به طبع بالا خواهد رفت. اگر سنگ ها و جواهراتی را بر روی پایه بنشانیم، در آن صورت درخشندگی کار نیز افزایش پیدا می کند و نور به صورت پراکنده به چشمان مخاطب میرسد.البته پیاده کردن سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی و سنگ های مختلف بر روی زیورآلاتی که ظرافت بسیاری را دارند، بسیار ساخت تر خواهد بود و هر اندازه که استاد کار تخصص و مهارت بالاتری داشته باشد، به همان اندازه نیز محصول نهایی زیباتر خواهد بود.همچنین قیمت گذاری که بر روی آن انجام می گردد نیز ارزش بسیار بالاتری دارد. گردنبند و دستبند یکی از جواهرات مورد علاقه خانم ها بوده است که هنرمند مستلزم گذاشتن وقت بیشتری بر روی آن ها است.
مخراجکاری و رواج این هنر در ایران
با توجه به این موضوع که مردمان ایران همواره یکتاپرست بودند و برای مقدسات خود احترام ارزش بسیاری قائل می شدند، پیوسته سعی میکردند از سنگ های قیمتی و ارزشمند برای ایجاد نقش هایی از نام پیامبران و ائمه استفاده کنند . تا جایی که امروزه نیز این سنت در بین مردم رواج داشته و دارای جایگاه بالا، ارج وقرب بسیاری است.با توجه به این موضوع مخراج کاری در فرهنگ ایرانی علاوه بر اینکه یک هنر محسوب شده، نوعی کار مقدس نیز در نظر گرفته می شود. دلیل آن این است که در بین هنرمندان این عرضه مرسوم است که فرد مخراج کار می بایست با طهارت کامل به سنگ های زینتی منقش به نام ائمه و اسماء الهی دست بزند و در طول آن نیز همواره طهارت خود را حفظ کند.این هنر نیز مانند بسیاری از هنر از گذشته تا به امروز دست خوش تغییراتی بوده که سبب شده این هنر فراتر از دنیای سنگ و فلزات قیمتی قدم گذارد تا جایی که امروزه می توان نمونه های مخراج کاری زیبایی که با استفاده از چوب و سنگ ایجادشده اند، مشاهده کرد.البته شکل دادن به فلزان و استفاده از آن ها به عنوان پایه برای نگهداری سنگ های زینتی در مقابل با چوب و سایز موارد بسیار ساده تر به نظر می رسند.
