اسکن رادیوایزوتوپ یا اسکن استخوان چیست؟
اسکن رادیورایزوتوپ، روشی تصویربرداری است که برای شناسایی و تشخیص مشکلات استخوانی به خصوص تومورها و عفونت های استخوانی به کار گرفته می شود. نام های بسیاری برای اسکن رادیوایزوتوپ ( Radioisotope scan) درنظرگرفته شده است که به طور مثال می توان به اسکن استخوانی، رادیونوکلاید "Radionuclide scan"، سنتی گرام "Scintigram" اشاره کرد.اسکن استخوان نقش بسیار مهمی در بررسی تومورهایی با منشا استخوانی یا متاستاز استخوانی دارد. درنتیجه این روش در شناخت بافت های مبتلا و درمان بیماری ها کمک شایانی می کند.
اسکن استخوان چه کاربردی دارد؟
از اسکن استخوانی در موارد زیر استفاده میشود
- تشخیص تومور و سرطان استخوان
- مشخص کردن اینکه آیا سرطانی که در نقطه دیگری از بدن وجود دارد به استخوان منتشر شده و متاستاز داده است یا خیر. تومورهای پستان، ریه، پروستات، تیروئید و کلیع میتوانند به استخوان متاستاز بدهند
- تشخیص شکستگی های ظریف و بدون جابجایی که در رادیوگرافی ساد قابل دیدن نیستند
- تشخیص عفونت استخوان یا استئومیلیت
- تشخیص علت درد استخوان وقتی که هیچ علت دیگری برای آن مشخص نشده است
- تشخیص بیماری های متابولیک مانند استئومالاسی، استئودیستروفی کلیوی، پرکاری اولیه غده پاراتیروئید و بیماری پاژه
اسکن رادیوایزوتوپ بیشتر وجود داشتن یا وجود نداشتن ضایعه یا آسیب یا تومور و همچنین محل ضایعه احتمالی را نشان میدهد و معمولا نمیتواند نوع دقیق ضایعه استخوانی را مشخص کند. برای بررسی علت بیماری، پزشک معالج از روش های دیگر استفاده میکند.
روش کار اسکن رادیوایزوتوپ
در این روش تصویربرداری مقادیری از یک ماده رادیواکتیو به بیمار تزریق میشود. نوع ماده رادیواکتیو استفاده شده متنوع است و انتخاب آن بسته به اینست که پزشک معالج در صدد تشخیص چه نوع ضایعه ای میباشد. از اسکن رادیوایزوتوپ در قسمت های مختلف پزشکی مانند تشخیص بیماری های استخوان، غدد داخلی، بیماری های قلبی، بیماری های ریوی و … استفاده میشود.
برای انجام اسکن رادیوایزوتوپ ابتدا مقادیر اندکی از ماده رادیواکتیو به بدن بیمار تزریق میشود. بعد از تزریق وریدی ماده رادیواکتیو به بدن این ماده در جریان خون پخش شده و در تمام بدن انتشار میابد و هر بافتی مقداری از آن را جذب میکند. بافت هایی که دچار بیماری های خاصی هستند مقدار بیشتری از ماده رادیواکتیو را جذب میکنند بطور مثال برای تشخیص تومورهای استخوانی از عنصر رادیواکتیو تکنیسیم استفاده میشود.
تکنیسیم رادیواکتیو در استخوانی که سلول های تومورال داشته باشد بیشتر جذب میشود. و یا در عفونت های استخوان، ماده رادیواکتیو بیشتری در بافت عفونی جمع میشود. در نکروز آوازکولر سر استخوان ران میزان جذب ماده رادیواکتیو در سر استخوان ران ممکن است بیش از حد و یا کمتر از حد باشد. پزشک معالج از روی میزان جذب ماده رادیواکتیو در بافت مورد نظر متوجه میشود که آیا آن بافت بیمار است یا خیر. ولی به چه طریق میزان تجمع ماده رادیواکتیو در هر بافت مشخص میشود.
- مدت زمان تصويربرداري : ۶۰-۳۰ دقيقه
- مدت زمان دفع موارد راديواکتيو از بدن: ۳-۲ روز
- نکات ايمني : بيمار بايد تمام اشياء فلزي مانند جواهرات را از بدن خود دور کرده لباس مخصوص بيمارستاني بپوشد. عدم تماس نزديک با زنان باردار و بچه هاي کوچک تا سه روز بعد از اسکن، زيرا ممکن است در اين مدت اشعه راديواکتيو از بدن بيمار ساطع شود.
ماده رادیواکتیو چیست؟
رادیو اکتیو ماده ای ناپایداراست که مداوم در حال تجزیه و تبدیل شدن به عنصر های دیگر می باشد. بدین جهت موجب آشکار شدن اشعه گاما می گردد. لذا درقسمت های مختلف بدن، به میزان فشرده بودن و تراکم ماده ی رادیواکتیو مقدار تابش اشعه از آن ناحیه نیز بیشتر است. از این خاصیت ماده رادیواکتیو برای تصویربرداری های پزشکی استفاده می گردد.پس از گذشت چند ساعت از تزریق ماده ی رادیواکتیو، فرد در مقابل دوربین مخصوصی قرار می گیرد که اشعه ی گامای موجود در بدن بیمار را به عکس تبدیل می کند. به طور معمول مدت زمان هر اسکن حدود 30 الی 60 دقیقه طول می کشد. برای انجام اسکن هسته ای، از دوربین مخصوصی استفاده می شود که به آهستگی در جهت های مختلف حرکت می کند و از تمامی نقاط بدن تصویربرداری می کند. میزان تابش اشعه گاما در بافت هایی از بدن که ضایعه ای در آن وجود دارد بیشتر از سایر قسمت های بدن است.
انواع مواد راديواکتيو مورد استفاده
در تشخيص بيماري هاي مختلف نوع ماده راديواکتيو به کار برده شده متفاوت است. به طور مثال براي تشخيص بيماري هاي استخوان بيشتر از عنصر راديواکتيو تکنيسيم Technetium استفاده مي شود. البته در بعضي از موارد از گاليم Gallium و يا اينديمIndium استفاده مي شود. در تشخيص بيماري هاي غده تيروئيد از عنصر يد Iodine راديواکتيو و براي تشخيص بيماري هاي قلبي از تاليمThallium راديواکتيو استفاده مي شود.
نکاتی مهم در تهیه اسکن رادیوایزوتوپ
- به فرد مراجعه کننده توصیه می شود که 4 روز قبل از انجام اسکن از مصرف داروهایی که عنصر بیسموت در آن ها موجود است، خودداری کند.
- در هنگام تزریق ماده از طریق وریدی(سیاهرگ) فرد احساس گرما می کند.
- عدم به همراه داشتن هرگونه اشیای فلزی توسط بیمار در هنگام عکس برداری
- تخلیه کامل مثانه قبل از شروع تصویر برداری توسط بیمار
- ماده ی رادیواکتیو پس از 2 الی 3روز از بدن دفع می شود. برای دفع ماده به وسیله ی کلیه ها بیمار باید روزانه چهار الی پنج لیوان مایعات بنوشد.
- به فرد مذکور توصیه می شود به دلیل تابش اشعه رادیواکتیو، تا دفع کامل ماده از بدن با زنان باردار و کودکان در تماس نباشد.