شخص حقوقی به چه کسی اطلاق می‌شود؟

شنبه، 29 شهریور 1399 زمان مطالعه 8 دقیقه

شخص حقوقی به یک نهاد، مؤسسه، شرکت یا سازمان اطلاق می‌شود که برای آن نیز حقوق و مسئولیت‌های قانونی لحاظ گردیده است.

شخص حقوقی

شخص حقوقی به ماهیت وجودی اعتباری ای اطلاق می شود که انسان نیست اما مستقلاً طرف حق یا تعهد واقع شود. ممکن است این ابهام پیش آید که آیا شخص حقیقی که هم انسان است و هم زنده، نمی تواند دارای شخصیت حقوقی باشد؟! چنین است که این فرد، دارای شخصیت حقوقی است نه این که شخص حقوقی باشد. "شخصیت حقوقی" با "شخص حقوقی" بسیار متفاوت است. پس شخص حقوقی به شرکت ها و نهادها و موسساتی اطلاق می شود تا مستقلاً دارای حقوق و تکالیفی شوند و محدودیت ها و تشریفاتی بر آن ها تحمیل شود تا در فرجام، مصلحت اشخاص حقیقی بهره برنده از این شخص حقوقی، مراعات گردد. پس وجود شخص حقوقی و شخصیت آن، به اعتباری است که ناشی از دیدگاه های فلسفی حقوقی می باشد.

تکلیف ماهیت اشخاص حقوقی چیست؟

ماهیت اشخاص حقوقی مدتی طولانی است که مورد بحث قرار گرفته و می گیرد. برخی از حقوق دانان معتقدند شخصیت حقوقی عملا وجود ندارد و تنها اشخاص طبیعی (حقیقی) هستند که می توانند حقوق و وظایفی برای خود متصور شوند. آن ها معتقدند مالکیت اموال انواع زیادی دارد و یکی از آن ها مالکیت اشتراکی است. این دسته از افراد ماهیت اشخاص حقوقی را اینطور می بینند که شخصیت حقوقی در واقع جمعی از حقوق مالکین در یک چیز است که اصول حقوقی مخصوصی هم برای آن قرار می گیرد.

انواع اشخاص حقوقی

اشخاص حقوقی ،حقوق عمومی

این دسته از اشخاص حقوقی، مطابق ماده ۵۸۷ قانون تجارت به محض ایجاد و بدون احتیاج به ثبت دارای شخصیت حقوقی می شوند. در واقع این اشخاص به موجب قانون خاص به وجود می آیند و بر خلاف اشخاص حقوقی حقوق خصوصی برای فعالیت نیازی به ثبت شدن ندارند .این اشخاص دارای فعالیت های مستمر می باشند و همچنین مقید به زمان می باشند. دانشگاه تهران، شهرداری ها ،شرکت ملی نفت ،نمونه های ازاشخاص حقوقی حقوق عمومی محسوب می شوند.

اشخاص حقوقی ، حقوق خصوصی

این دسته از اشخاص هدف و فعالیتشان در زمینه حقوق خصوصی می باشد یعنی مربوط به روابط خصوصی افراد است. ایجاد این اشخاص نیاز به ثبت دارد و مدت فعالیت آنها نیز تا تاریخ انحلال شخص حقوقی می باشد. برخی از این اشخاص اهداف انتفاعی را دنبال می کنند ولی برخی دیگر غیر انتفاعی می باشند.

قوانین مرتبط با اشخاص حقوقی

در این بخش از مقاله به بیان ماده ۱۲۴ تا ۱۴۲ که مربوط به اشخاص حقوقی می باشد می پردازیم.

ماده ۱۲۴: اشخاص حقوقی داخلی شامل دولت، مؤسسات دولتی، شرکتهای دولتی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی، مؤسسات غیرتجارتی، شرکتهای تجارتی و موقوفات است.

تبصره: دولت از شمول مقررات این باب مستثنی است.

ماده ۱۲۵: اشخاص حقوقی باید نزد مرجع ثبت شرکتها به ثبت برسند و شخصیت حقوقی آنها پس از ثبت در مرجع مذکور و آگهی مراتب در روزنامه رسمی کشور به هزینه شخص حقوقی علیه ثالث قابل استناد است. حق الثبت اشخاص حقوقی بر اساس قانون أخذ می شود.

ماده ۱۲۶: مؤسسات دولتی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و شرکتهای دولتی که به موجب قانون خاص، با ذکر نام و ارکان، تشکیل می شوند از زمان لازم الاجراءشدن قانون تشکیل، دارای شخصیت حقوقی می شوند و نیاز به ثبت ندارند.

ماده ۱۲۷: نحوه تشکیل و شرایط ثبت مؤسسات غیرتجارتی مطابق آیین نامه ای است که ظرف شش ماه پس از لازم الاجراء شدن این قانون به وسیله وزارت دادگستری، با همکاری سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، تهیه می شود و به تصویب رئیس قوه قضائیه می رسد.

ماده ۱۲۸: ثبت اشخاص حقوقی که موضوع فعالیت آنها نامشروع یا مخالف نظم عمومی باشد، ممنوع است.

ماده ۱۲۹: اشخاص حقوقی کلیه حقوق و تکالیفی را که قانون برای اشخاص حقیقی قائل است دارند، مگر حقوق و تکالیفی مانند حقوق و تکالیف ناشی از ابوت و بنوت که انسان حسب طبیعت خویش می تواند داشته باشد.

ماده ۱۳۰: اقامتگاه شخص حقوقی، مرکز اصلی آن است. اقامتگاه مقرر در اساسنامه شرکت های تجارتی و مؤسسات غیرتجارتی مرکز اصلی آنها محسوب می گردد، مگر خلاف آن ثابت شود.

ماده ۱۳۱: اشخاص حقوقی ثبت شده در ایران، ایرانی محسوب می شوند.

ماده ۱۳۲: هیچ یک از ارکان شخص حقوقی نمی تواند تابعیت آن را تغییر دهد.

ماده ۱۳۳: اشخاص حقوقی ایرانی نمی توانند اقامتگاه خود را در خارج از قلمرو حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران قرار دهند.

ماده ۱۳۴: تصمیمات شخص حقوقی به وسیله مقاماتی که، حسب مورد، به موجب قانون یا اساسنامه صلاحیت دارند اتخاذ میشود.

ماده ۱۳۵: تشکیل، اداره، انحلال و یا ورشکستگی اشخاص حقوقی خصوصی غیرایرانی تابع قانون دولت محل اقامتگاه آنها است.

ماده ۱۳۶: مرجع ثبت شرکتها باید برای کلیه اشخاص حقوقی که ثبت آنها الزامی است شناسه انحصاری اختصاص دهد.

ماده ۱۳۷: کلیه اشخاص حقوقی باید در همه اسناد، صورتحساب ها، آگهی ها، تابلوها و سایر مکتوبات خود، اعم از دست نویس، چاپی یا الکترونیک نام و شناسه انحصاری خود را درج کنند. اشخاص حقوقی متخلف به جزای نقدی درجه شش محکوم می شوند. دادگاه می تواند رأساً و بدون تقاضای دادستان به این مجازات حکم دهد.

ماده ۱۳۸: استفاده از نام های بیگانه، مبتذل، مستهجن و نامهایی که موهم انتساب شخص حقوقی به نهادهای عمومی یا دولتی است از قبیل واژه ها ی ای ران و کشور برای شرکتهای تجارتی و مؤسسات غیرتجارتی ممنوع است. اشخاص حقوقی خارجی و شعب و نمایندگی های آنها از نام های بیگانه می توانند استفاده کنند.

ماده ۱۳۹: اطلاعات مربوط به اشخاص حقوقی که نزد مرجع ثبت شرکت ها به ثبت می رسد جز در موارد مصرح، غیرمحرمانه محسوب می شود. تمام اشخاص می توانند بامراجعه به مرجع مذکور اطلاعات مربوط به اشخاص حقوقی را مطالعه و به هزینه خود از آن رونوشت و یا تصویر بگیرند.

ماده ۱۴۰: مراجع قضائی باید نسخه ای از آراء قطعی مؤثر بر حقوق اشخاص ثالث در تجارت با اشخاص حقوقی مانند توقیف، ورشکستگی، انحلال و منع معامله را برای درج در دفتر ثبت شرکت ها به مرجع ثبت شرکت ها ارسال کنند. درصورت رفع موارد مذکور یا اعاده اعتبار ورشکسته کلیه اطلاعات راجع به امور مذکور محرمانه محسوب و افشاءکننده آن به حبس تعزیری درجه هفت محکوم می شود.

ماده ۱۴۱: سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مکلف است کلیه مراحل و فرآیندهای ثبت اشخاص حقوقی و تغییرات مربوط به آنها را به صورت الکترونیکی و روزآمد نگهداری کند به نحوی که امکان دسترسی آنی، برخط و الکترونیک به اطلاعات قابل دسترسی شرکت ها و مؤسسات غیرتجارتی فراهم شود. آیین نامه اجرائی این ماده ظرف شش ماه از تاریخ لازم الاجراء شدن این قانون به وسیله وزارت دادگستری و با همکاری سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تهیه می شود و به تصویب هیأت وزیران می رسد.

ماده ۱۴۲: مرجع ثبت شرکتها مکلف است کلیه مواردی را که ثبت و آگهی آنها مطابق این قانون الزامی است در سامانه الکترونیک خود که صحت، تمامیت، اعتبار و انکارناپذیری آنها را تأمین می کند قرار دهد و حداقل تا سی سال نگهداری کند.

تفاوت شخصیت حقوقی و شخصیت حقیقی:

تفاوت هایی بین این دو شخصیت وجود دارد که در موارد زیر به شرح آنها پرداخته می شود:

اعتباری و طبیعی بودن:

اشخاص حقیقی وجود طبیعی دارند و قابل مشاهده می باشند، در حالی که شخصیت های حقوقی، فرضی و اعتباری هستند.

آغاز و پایان شخصیت:

شخصیت های حقیقی با تولد آغاز می شوند و با مرگ به پایان می رسند ولی شخصیت های حقوقی با اراده موسسین آن ها و طبق قرارداد، به وجود می آیند و با منحل شدن یا ورشکستگی از بین می روند.

نام:

طبق قانون هر فردی باید نام و نام خانوادگی داشته باشد. نام را برای او انتخاب می کنند و نام خانوادگی نیز، همان نام خانوادگی پدر است. اشخاص حقوقی نیز باید یک نام مخصوص به خود را داشته باشند و به ثبت برسند زیرا بدون داشتن نام، معامله و ایجاد ارتباط با سایرین، سخت و حتی نا ممکن می شود.

اقامتگاه:

همانند اشخاص حقیقی که اقامتگاه قانونی خود را دارند، لازم است که اشخاص حقوقی نیز دارای اقامتگاه مخصوص به خود باشند. اوراق قضایی، نامه ها و… به اقامتگاه شخص حقوقی ارسال می شود و اگر افراد دیگر (حقیقی و حقوقی) با این شخصیت کاری داشته باشند، به اقامتگاه او مراجعه می کنند.

نکته: اقامتگاه قانونی قابل تغییر است و پس از تغییر باید به اطلاع مراجع ثبتی برسد.

حقوق و تکالیف:

شخصیت حقوقی نیز می تواند مانند شخصیت حقیقی از حقوق و تکالیف مربوط به خود برخوردار باشد. یعنی صاحب اموال شود، هدیه دریافت کند و از سایر موارد مشابه استفاده نماید. هم چنین شخصیت حقوقی موظف است که تکالیف قانونی خود را انجام دهد. مثلا اگر چک صادر کند، موظف است که آن را در موعد مقرر پرداخت نماید، مالیات های خود را بپردازد و… . تنها تفاوت مربوط به این زمینه، این است که برخی حقوق و تکالیف مختص به انسان هاست و شخصیت حقوقی توانایی بهره مند شدن از آنها را ندارد. مانند ازدواج کردن، وظایف پدر و فرزندی و… . هر شخص حقیقی می تواند یک شخصیت حقوقی مستقل ایجاد کند. کارشناسان ثبت می توانند از صفر تا صد مراحل ایجاد این نوع شخصیت را به اشخاص حقیقی آموزش دهند و به آنها کمک کنند.

مجازات اشخاص حقوقی چگونه است؟