عهده دار شدن حضانت یا نگهداری از فرزندان به عنوان یکی از مهم ترین حقوق و تکالیف آنان تلقی شده که عدم رعایت آن ، با اعمال ضمانت اجرای حضانت همراه خواهد شد . البته به عهده داشتن حضانت فرزندان بعد از طلاق والدین ، نیازمند آن است تا شخص عهده دار حضانت ، صلاحیت های لازم برای انجام این امر را نیز داشته باشد که یکی از این موارد ، صلاحیت و شایستگی های اخلاقی وتوانایی عملی برای انجام تکالیف مقرر در قانون است . هر عاملی که مادر یا پدر را از انجام تکالیف خود در رابطه با تربیت فرزندان ناتوان سازد ، می تواند مبنایی برای سلب حضانت باشد که از جمله مهم ترین مصادیق آن ، می توان به اعتیاد پدر اشاره نمود . به همین مناسبت قصد داریم به بررسی شرایط سلب حضانت از پدر به دلیل اعتیاد پرداخته و سپس نحوه لغو حضانت پدر معتاد را مورد بررسی قرار دهیم .
دیدگاه قانونگذار در خصوص تاثیر اعتیاد بر حضانت
از دید قانونگذار، اعتیاد می تواند به دو دسته زیان آور و غیرمضر تقسیم شود. یعنی اعتیادهایی هم وجود دارد که اگر پدر خانواده به آن دچار باشد، همچنان می تواند حضانت فرزند را بر عهده بگیرد و اساسا صلاحیتش احرازشده باقی بماند.البته بر این مساله، انتقادات زیادی وارد شده و به عنوان مثال ما نباید یک فرد سیگاری را معتاد به دخانیات تلقی کنیم.باور حقوقدانان این است که اعتیاد نوعا و اساسا مضر است؛ اما آنچه امروزه در قانون ما وجود دارد و قضات هم بدان عمل می کنند، این است که در صورت مثبت شدن تست اعتیاد پدر، تشخیص این امر که اعتیاد وی برای تربیت فرزندش مضر است یا نیست، در هر پرونده با قاضی است.حال با تمام این تفاسیر، اگر مادری بخواهد از پدر فرزندش به دلیل اعتیاد، سلب حضانت کند، نخستین گام برای او آن است که به دادگاه خانواده صالح مراجعه کرده و دادخواستی به عنوان سلب حضانت به دلیل اعتیاد، علیه پدر تقدیم کند. البته می توان این دعوا را ضمن دعوای اصلی طلاق هم مطرح کرد. قاضی در ابتدا باید بررسی کند که آیا ادعای مادر صحت دارد و فرد اساسا معتاد است یا خیر و اگر مشخص شد که معتاد است، گام بعدی آن است که احراز شود اعتیاد او برای حضانت و مراقبت از کودک مضر است یا خیر؟ یا پدر حتی با اعتیادی که دارد نیز بهترین گزینه برای نگهداری از فرزندش است.در نظر داشته باشید که اگر مادر بتواند حضانت فرزندش را پس بگیرد، باز هم حق ملاقات طفل برای پدر محفوظ می ماند و کسی نمی تواند پدری را، حتی اگر معتاد باشد، از دیدن فرزندش محروم سازد. در طول اقامه دعوا و جلسه دادرسی تا صدور رای، اگر قاضی تشخیص دهد که ماندن طفل برای همین مدت هم در کنار پدر معتادش خطرناک است، به درخواست خواهان یا به تشخیص خود، دستور موقتی صادر می کند، مبنی بر اینکه کودک تا پایان جلسه دادرسی و صدور حکم، نزد فردی صالح و مطمئن و در محیطی امن سکونت گزیند. نکته بعدی این است که این مساله به صورت عکس هم صدق می کند، یعنی اگر حضانت طفلی با مادر بوده و مادر اعتیاد زیان آور داشته باشد، در صورت احراز دادگاه، طفل به پدر تحویل داده می شود. در موارد قلیلی ممکن است قاضی به فرد معتاد مهلتی برای گذراندن در کمپ و بهبودی بدهد تا بعدا دوباره بتواند حضانت فرزندش را بر عهده بگیرد.اگر حضانت فرزند به یکی از دلایل مذکور در ماده، مانند اعتیاد زیان آور، از پدرش سلب شود و مادر هم حضور نداشته یا اینکه حضور داشته باشد اما نخواهد فرزندش را به سرپرستی بگیرد و در میان اقوام و نزدیکان آنها نیز هیچ فردی یافت نشود، کودک به بهزیستی منتقل می شود.البته اعتیاد پدر در چنین مواردی باید خیلی خطرناک باشد تا کودک را از خانواده ای هرچند ناقص جدا کنند و تحویل بهزیستی دهند.
تفاوت ولایت با حضانت
باید تاکید کرد که بحث حضانت فرزندان زیر ۱۸ سال با ولایت فرزندان زیر ۱۸ سال تفاوت دارد. حضانت می تواند به تشخیص دادگاه بر عهده یکی از والدین باشد و از دیگری سلب شود یا خود افراد این حضانت را نپذیرند. اما ولایت تحت هر شرایطی با پدر و جد پدری است و قابل سلب شدن نیست.حضانت بیشتر به معنای زیر یک سقف زندگی کردن، تربیت کردن و مراقبت کردن و نیز این است که والدین یا یکی از آنها، فرزند را به مدرسه بفرستند و مراقب باشند تا مریض نشود و خوب بزرگ شود و خوب زندگی کند.این موضوع در حالی است که ولایت ناظر به تامین هزینه های مالی کودک و همچنین دادن حقوق و اختیاراتی به پدر و در نبود او جد پدری است. مانند آن که اذن در ازدواج یا خروج از کشور برای فرزند دختر، همیشه با پدر است. بنابراین حتی اگر پدری شایستگی و صلاحیت نداشته باشد یا حتی نخواهد ولایت فرزندش را بپذیرد، به هیچ حکمی نمی توان ولایت را از او گرفت و مثلا به مادر داد.
موارد سلب حضانت از پدر در قانون
بر اساس ماده 1173 قانون مدنی ، لغو حضانت از پدر یا مادری که حضانت آنها برای فرزند همراه با خطرات جسمی هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست ، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد ، محکمه می تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی ، هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند ، اتخاذ کند. در ادامه این ماده نیز برخی از مصادیق عدم مواظبت و انحطاط اخلاقی هر یک از والدین اعم از پدر یا مادر کودک مطرح شده است که هر چند این موارد به صورت تمثیلی بیان شده اند ، اما می توان آنها را از جمله مهم ترین و شایع ترین موارد سلب حضانت از پدر و مادر محسوب کرد . به عنوان نمونه :
- اعتیاد زیان آور به الکل ، مواد مخدر و قمار ؛
- اشتهار به فساد اخلاق و فحشا ؛
- ابتلا به بیماری های روانی با تشخیص پزشک قانونی ؛
- سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشاء ، تکدی گری و قاچاق ؛
و تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف می توانند سبب شوند که دادگاه در خصوص حضانت کودک تصمیم مقتضی را گرفته و مثلا با سلب حضانت از پدر ، آن را به مادر کودک یا شخص ذی صلاح دیگری واگذار نماید برای دریافت حضانت مجددا ارائه گواهی عدم اعتیاد الزامی می باشد.
شرایط سلب حضانت از پدر به دلیل اعتیاد
همانگونه که در قسمت قبل مورد اشاره قرار گرفت ، در ماده 1173 قانون مدنی برخی از مهم ترین موارد سلب حضانت مورد اشاره قرار گرفته که " اعتیاد زیان آور به الکل ، مواد مخدر و قمار " نیز جزء آنهاست . با عنایت به این مطلب در می یابیم که اگر پدری به الکل ، مواد مخدر و یا قمار اعتیاد داشته باشد ، به دلیل اینکه مصلحت فرزند به خطر می افتد ، می توان از وی سلب حضانت کرد ؛ مگر اینکه پدر بتواند با مراجعه به آزمایشگاه و ارائه مدارک لازم برای گواهی عدم اعتیاد ، ثابت کند معتاد نیست. البته قید مهمی در خصوص شرایط لغو حضانت پدر معتاد درج شده است و آن " اعتیاد زیان آور " است . لذا به نظر می رسد که از نظر قانونگذار در صورتی که اعتیاد پدر زیان آور و یا مضر به حال و مصلحت کودک نباشد ، نمی توان از وی سلب حضانت نمود . به عنوان مثال اعتیاد به دخانیات هرچند آثار مخربی بر روی فرزندان بر جای می گذارد ، نمی توان با استناد به آن سلب حضانت از پدر را تقاضا نمود . هر چند که تشخیص اعتیاد زیان آور به عهده قاضی دادگاه خانواده می باشد و در هر مورد ، ممکن است زیان آور بودن یا نبودن اعتیاد پدر به حال فرزند محل اختلاف باشد .
نحوه لغو حضانت از پدر به دلیل اعتیاد
پس از اینکه شرایط سلب حضانت از پدر به دلیل اعتیاد به مواد مخدر ، مشروبات الکلی ، قمار توضیح داده شد ، لازم است تا به بررسی شیوه سلب حضانت از پدر به علت اعتیاد وی پرداخته و به این سوال پاسخ دهیم که نحوه لغو حضانت از پدر معتاد به چه صورت است ؟ به لحاظ رویه قضایی در دادگاه ها ، اگر شخص ذی نفع ( غالبا مادر کودک ) قصد داشته باشد تا با استناد به اعتیاد پدر برای لغو حضانت از وی اقدام کند ، باید در دادگاه صالح یعنی دادگاه خانواده دعوای سلب حضانت را اقامه کند که این امر با ارائه دادخواست سلب حضانت از پدر به علت اعتیاد امکان پذیر خواهد شد. پس از آن ، دادگاه به دعوای مورد نظر رسیدگی کرده و در صورت احراز اعتیاد زیان آور پدر به مواد مخدر ، مشروبات الکلی و یا قمار ، حکم مقتضی برای سلب حضانت فرزند از وی را اتخاذ می نماید و ممکن است حضانت فرزند را به مادر و یا شخص ذی صلاح دیگری بسپارد تا مصلحت فرزند هم حفظ شود ؛ هر چند که در این صورت حق ملاقات با فرزند به قوت خود باقی خواهد بود .
نحوه تنظیم دادخواست سلب حضانت از پدر به دلیل اعتیاد
همانگونه که اشاره شد ، اعتیاد مضر و زیان آور به مصلحت کودک می تواد یکی از موجبات لغو یا سلب حضانت از پدر یا مادر باشد . به این منظور ، شخص ذی نفع می تواند دادخواستی را در این خصوص تهیه کرده و تقاضای رسیدگی به آن را در دادگاه صالح نماید . در رابطه با نحوه تنظیم این دادخواست نکات زیر حایز اهمیت است : در قسمت تعیین خواسته و بهای آن می توان عبارت " صدور حکم مبنی بر سلب حضانت فرزند مشترک از خوانده به دلیل اعتیاد " را ذکر کرد . در قسمت دلایل و منضمات دادخواست سلب حضانت از پدر نیز می توان به هر گونه دلیلی که مبنی بر اعتیاد پدر به مواد مخدر ، روان گردان ، الکل و یا قمار باشد استناد نمود تا با عنایت به آنها ، قاضی بتواند حکم سلب حضانت از پدر به خاطر اعتیاد را صادر کند . به عنوان نمونه در این رابطه استناد به نظریه پزشکی مبنی بر تایید اعتیاد پدر ، شهادت شهود و مطلعان و همچنین تقاضای انجام تحقیقات محلی در این زمینه می تواند در اثبات موضوع تعیین کننده باشد. پس از تنظیم دادخواست سلب حضانت از پدر به دلیل اعتیاد ، بایستی دادخواست را به علاوه ضمائم آن به یکی از دفاتر خدمات الکترونیکی قضایی ارائه نمود تا این دادخواست در سامانه قضایی ثبت شود و به دادگاه ارجاع گردد . لازم به ذکر است که دادگاه صلاحیت دار برای رسیدگی به دادخواست لغو حضانت از پدر به خاطر اعتیاد ، دادگاه خانواده می باشد .
امکان برگرداندن حضانت پس از سلب حضانت فرزند با اعتیاد والدین
با توجه به این که حضانت در ابتدا و در وهله ی اول و الزاما به عهده ی والدین می باشد و نمی توانند از این امر شانه خالی کنند و همچنین نمی توان آنها را منع نمود، هرگاه سلب حضانت از والدین به دلیل اعتیاد زیان آور آنها و احراز عدم ترک اعتیاد باشد، و بعد از سلب حضانت، اقدام به ترک اعتیاد کنند و به حالت سلامت جسمی و روحی خود و به دور از هرگونه استعمال مواد مخدر، بازگردند، چون مانع حضانت ( که استعمال مواد مخدر بوده) بر طرف شده و ترک اعتیاد صورت گرفته و والدین که به دلیل اعتیاد از حضانت فرزند محروم و ممنوع شده بودند، دلیل ممنوعیت آنها بر طرف گردیده، بنابر این می توان با اثبات و احراز ترک اعتیاد و اطمینان از عدم بازگشت آنها به مواد مخدر، به موجب دادخواست اخذ حضانت فرزند توسط والدین، حکم حضانت فرزند را به والدین برگرداند.
صدور قرار تامینی لازم به جهت سلب حضانت از والدین معتاد
در زمان احراز اعتیاد والدین در صورتی که شدید و خسارت بار باشد و مانع از رسیدگی آنان به کارهای مربوط به حضانت و مراقبت از فرزند شود، و شرایط به گونه ای باشد که تا دادگاه حکم را برای سلب حضانت شخص و گرفتن حضانت فرزند صادر کند، امکان به خطر افتادن سلامت جسمانی و اخلاقی فرزند و قرار گرفتن او در وضعیت عسر و حرج و مشقت وجود داشته باشد، ذی نفع توانایی دارد در سمت و سوی نگهداری طفل در یک محل مناسب و یا به وسیله فرد صالح دیگری درخواست دستور موقت دهد و به صورت مقطعی حضانت موقت از دادگاه داشته باشد. هر فردی شامل: خویشاوندان طفل، پدر بزرگ او و یا دادستان می توانند درخواست دستور موقت را بیان کند.
امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .
شرایط کاهش مدت زمان ملاقات با فرزند
