چک، یکی از بهترین ابزارهایی است که برای پرداخت وجه مورد استفاده افراد قرار می گیرد و دارای اعتبار است. با استفاده از انواع چک ها نظیر چک عادی، چک مسافرتی و رمز دار، افراد می توانند مبادلات مالی خود را انجام دهند. چک، ارکانی دارد که ارکان آن، شامل صادر کننده، دارنده چک و محال علیه یا بانک می باشد.
چک، یکی از اسناد تجاری است که در یک برگه مخصوص نوشته می شود. علت اینکه قانون گذار، تصمیم به تعریف چک نمود، این بود که چک، جایگزینی برای پول نقد شود و وسیله ای برای جایگزینی پرداخت های نقدی باشد، تا افراد در معاملات روزمره خود، به جای پول، از آن استفاده کنند. در واقع، چک، زمانی باید صادر می شد که صادر کننده به اندازه وجه چک، در حساب خود، پول داشت و به جای دریافت پول از بانک و پرداخت آن به دیگری، اقدام به صدور چک می کرد.
طبق قانون، چک، نوشته‌ای است که به واسطه آن، صادر کننده به محلی که پول در آن قرار دارد، مثل بانک، دستور می دهد تا همه یا بخشی از پولی که نزد وی هست را به دارنده چک، بپردازد. برای صدور چک، باید نکاتی را رعایت کرد؛ از جمله اینکه صادر کننده چک، باید، مواردی که در متن چک، قید شده است را، به طور صحیح و بدون قلم خوردگی تکمیل نماید. مهمترین این موارد، نوشتن مبلغ چک به عدد و حروف، نوشتن تاریخ به حروف و عدد و نوشتن محل صدور چک و امضای چک است. در صورتی که چک، دارای خط خوردگی باشد، می توان در پشت چک، کلمه یا عدد درست را نوشت و با امضا، تایید کرد.
نکته مهم در مورد انواع چک، این است که چک، تنها با امضا معتبر است و درج مهر یا اثر انگشت به جای امضا، قابل قبول نیست. برای همین است که در بانک ها، هنگام ارائه چک، ابتدا، امضا مندرج در چک را با نمونه امضا صاحب حساب، مطابقت می دهند.
نکته دیگر این است که صادر کننده در هنگام صدور چک، باید در حساب جاری خود، به اندازه مبلغی که در چک می نویسد، وجه داشته باشد.
چک، باید به محض اینکه به بانک تحویل داده می شود، در صورتی که شامل موارد چک برگشتی نباشد، پرداخت شود. در صورتی که صادر کننده چک، برای پرداخت وجه چک، از طرف بانک شرطی گذاشته باشد، بانک بدون توجه به این شرط، وجه را پرداخت خواهد کرد .
چک عادی: چکی است که صاحب حساب، آن را در وجه سایر افراد صادر می کند. این نوع از چک ها، اعتبار پرداختی خاصی ندارند و تنها به اعتبار صاحب حساب، می توان به آن ها، اطمینان کرد و باید اقدام به ثبت آن، در سامانه صیاد نمود.
چک تایید شده: برخلاف چک های عادی، این چک ها، از اعتبار پرداختی بالاتری برخوردارند، زیرا بانک، وجود وجه چک را در حساب، تایید می کند. به این ترتیب که حساب صادر کننده را به میزان مبلغ مندرج در چک، جدا و مسدود می کند و وجه تایید شده را، تنها به دارنده چک، پرداخت می کند.
چک تضمین شده یا بانکی: که به تقاضای مشتری، توسط بانک صادر می شود. این چک، در وجه خود بانک صادر کننده و یا یکی از شعب همان بانک خواهد بود. مزیت این چک، تضمین پرداخت وجه، توسط بانک است.
چک رمز دار یا بین بانکی: چکی است که به تقاضای مشتری، توسط بانک، برای یکی از بانک های دیگر در سطح کشور، صادر می شود و در واقع، باعث انتقالات مالی، از حساب بانکی مشتری، به بانک دیگر می شود. این چک ها همراه با رمز صادر می شوند.
چک مسافرتی: که در عرف، تحت عنوان تراول چک، شناخته شده است. در واقع، چکی است که توسط بانک، صادر می شود و مبلغ چک، بر روی آن درج شده است .
چک سفید امضا : از انواع چک است. چکی است که توسط صادرکننده، امضا شده است، اما نام دارنده، تاریخ چک و سایر موارد، در آن قید نشده است.
چک مدت دار: چکی است که امروز، برای مدتی بعد صادر شود و تاریخ صدور و سررسید آن متفاوت باشد. مثلا تاریخ صدور چک، 12/ 10/ 96 باشد اما تاریخ سر رسید چک، 01/02/ 97 باشد.
در قسمت قبل درباره مهم ترین و رایج ترین انواع چک توضیح مختصری دادیم .در این بخش به بررسی ارکان چک می پردازیم. مطابق قانون چک، هر چک ارکانی دارد و برای صادر کردن هر ورق چک، باید سه رکن مهم وجود داشته باشند. بنابراین، ارکان چک، عبارتند از :
صادر کننده چک: اولین رکن از ارکان چک، صادر کننده چک است. در واقع، او شخصی است که صاحب حساب است و ورق چک را تکمیل و امضا می کند.
دارنده چک: دومین رکن از ارکان چک، دارنده چک است. دارنده، کسی است که چک برای او صادر شده است. چک، می تواند در وجه شخص معین، به حواله کرد یا در وجه حامل صادر شود، همچنین کسی که چک با پشت نویسی یا وراثت، به او منتقل شده است هم، دارنده چک محسوب می شود. طبق قانون، تنها، دارنده چک، می تواند اقدام به شکایت کیفری از چک برگشتی کند.
مُحال علیه چک: سومین رکن از ارکان چک، محال علیه است. در اسناد تجاری، محل به معنای پول است. چک بی محل، یعنی چکی که پول در حساب آن، وجود ندارد. محال علیه، به معنی محلی است که پول یا اعتبار چک، در آنجا وجود دارد و نگهداری می شود. محال علیه در چک، صرفا بانک است.
همانطور که در قسمت بالا درباره چک گفته شد ، فلسفه به وجود آمدن چک ، پرداخت هایی بود که به جای پول نقد صورت می گرفت . امروزه چک از این فلسفه به طور کلی دور مانده است و اغلب چک ها دیگر روز نیستند و تاریخ صدور و پرداخت آنها متفاوت است . این تفاوت منجر شده است که اختلافاتی در این خصوص به وجود بیاید که چک برگشتی نتیجه همین اختلاف است . به همین دلیل در قانون شیوه هایی برای وصول چک برگشتی پیش بینی شده است که از طریق آنها دارنده چک می تواند چک پرداخت نشده یا برگشتی خود را وصول کند .به همین دلیل در این مقاله به بررسی شیوه وصول چک برگشتی از قبیل وصول چک از طریق کیفری ، وصول چک از طریق حقوقی و وصول چک از طریق اداره ثبت می پردازیم .
یکی از شیوه های وصول چک ، از جمله شکایت از چک ثبت نشده، وصول آن به شیوه کیفری است که از طریق دادگاه کیفری صورت می گیرد . در وصول چک به شیوه کیفری ، دارنده چک باید ظرف مدت 6 ماه از تاریخ صدور چک ، آن را برگشت بزند و از بانک گواهی عدم پرداخت دریافت کند . اگر دارنده در این مدت گواهی را دریافت نکند ، دیگر نمی تواند چک را از طریق کیفری وصول کند . بعد از این دارنده چک باید به دادگاه کیفری صالح رفته و با پیوست گواهی عدم پرداخت از صادر کننده چک شکایت کند . شکایت کیفری از چک برگشتی را تنها می توان به طرفیت صادر کننده چک مطرح کرد و نه علیه ضامن و ظهر نویس چک . هم چنین توجه کنید که برخی از چک ها قابلیت وصول به شیوه کیفری را ندارند.
چک یک سند لازم الاجرا است . سند لازم الاجرا یعنی سندی که اطراف آن موظف به اجرای آن هستند . به همین دلیل در صورتی که صادر کننده چک با عدم پرداخت آن ، به تعهد خود عمل نکند ، دارنده می تواند از طریق شکایت در اداره ثبت ، نسبت به وصول آن اقدام کند . وصول چک از طریق اداره ثبت دارای همان محدودیت شکایت کیفری از چک است به این ترتیب که تنها نسبت به صادر کننده امکان پذیر است و نه ضامن و ظهر نویس چک . البته در این شیوه وصول چک ، دارنده چک باید تشریفات به خصوصی را رعایت کند .
وصول چک از طریق حقوقی ، شیوه ای است که دارنده در هرصورت می تواند به آن استناد کند . برای وصول چک به شیوه حقوقی دارنده باید به دادگاه حقوقی صالح مراجع کند و با تقدیم دادخواست به دادگاه ، تقاضای رسیدگی کند .
در این بحث که مربوط به چک و چک برگشتی بود سعی کردیم تا تمامی ابهاماتی که ممکن است در باره مسئله‌ای برایتان به وجود آید، را بطور کامل توضیح دهیم تا جای هیچ گونه شبه ای برایتان وجود نداشته باشد. امیدواریم که بتوانیم ذره ای دغدغه هایتان راکم کرده و آرامش را برایتان به ارمغان بیاوریم.
