بایدها و نبایدهای تبلیغ دین در عصر اطلاعات

فضای مجازی امروز به بخشی از زندگی ما تبدیل شده است. حتی برخی به استفاده از کلمه مجازی برای توصیف این فضا اعتراض دارند و معتقدند که این فضا، از هر واقعیتی واقعی تر است. بسیاری از کسب و کارها نیز به فضای مجازی کوچ کرده اند و اینفلوئنسرهای خلاق در برندسازی و بازاریابی از هر ابزار دیگری، مفیدتر واقع می شوند. گوشی دیجیتال برای برخی، واجب تر از نان شب شده است و حتی برخی به طنز، گوشی را عضوی از بدن خودشان توصیف می کنند. اما برخی از تصمیم سازان انگشت به دهان و حیران قاصر از درک ساز و کار این فضای حیرت انگیز هستند. برخی از منتقدین فضای مجازی معتقدند که این فضا، باعث انحراف و کج روی در نسل جدید شده است و ارزش های دینی و اخلاقی را با خطرهای جدی مواجه ساخته است. در مقابل، برخی بر این عقیده هستند که فضای مجازی یک فرصت بزرگ برای تبلیغ مؤثرتر ارزش ها و جذب بیشتر جوانان به دین است. براستی با این فضای مجازی چه باید کرد؟ آیا می توان در فضای مجازی را به قول مخالفان افراطی اش گِل گرفت؟ یا این که نگاه این مخالفان افراطی اصولاً نگاهی یک سویه و منفعلانه است؟ پلتفورم اینستاگرام در ایران با استقبال کم نظیری مواجه شده است و میلیون ها ایرانی در این پلتفورم در حال فعالیت هستند. هر کسی با هر ایده ای در چارچوب مجموعه ای از قوانین پیش فرض در این پلتفورم می تواند صاحب یک صفحه برای ارائه ایده ها و حتی کالاهای خودش شود. بازاری برای کالا و اندیشه! اما همه اندیشه ها و کالاها در این بازار با فرهنگ ما سازگار نیستند. بخشی از دغدغه های دلسوزانه منتقدان کاملاً بجا و واقعی است. اما چرا راه حل دم دستی و منفعلانه باید در دستور کار قرار بگیرد؟ با داشتن یک سنت و فرهنگ قوی به نظر تمام ابزارهای لازم برای فعالیت، مدیریت، و ساماندهی در این فضا وجود دارد ولی طرحی آموزشی برای تربیت بلاگرهای ارزشی در دستور کار نیست و در این فضا نوبت به آتش به اختیارها می رسد! بلاگرهای دغدغه مندی که واقع گرایانه به جای نادیده گرفتن وجود این فضا، فعالانه وارد عرصه می شوند و نقش آفرینی می کنند. تولید محتوای دینی مثبت و تخصصی محصول فعالیت این بلاگرها است. سید حسین حسینی روحانی جوان اصفهانی فارغ التحصیل سطح 3 حوزه حضرت ولیعصر (عج) اصفهان یکی از این آتش به اختیارها است. این روحانی جوان خوشفکر با تولید محتوای تخصصی با موضوع زندگی دینی تیمی از متخصصین را تشکیل داده است که در زمینه های مختلف به مخاطبان خود مشاوره های تخصصی می دهد. پیج این روحانی بلاگر با آی دی seyedhoseiny_ir اکنون نزدیک به صدهزار نفر فالوور دارد! این پیج اینستا زمینه ایجاد یک خیریه را نیز ایجاد کرده است که به افرادی که نیاز به مشاوره دارند ولی قادر به پرداخت هزینه مشاوره نیستند کمک می کند! ساعد نیوز در گفتگوی اختصاصی با حجت الاسلام و المسلمین سید حسین حسینی درباره بایدها و نبایدهای تبلیغ دینی در عصر اطلاعات به بحث پرداخته است. نظر مخاطبان ساعد نیوز را به مطالعه این مصاحبه جلب می کنیم:

وقتی در یک فضای صمیمی در یک پلتفورمی که همه مردم دارند از آن استفاده می کنند وارد تعامل می شوید یک نوع آشتی میان مُبلغ و مردم نیز برقرار می شود.

ساعد نیوز: پیج شما در اینستاگرام یکی از پیج های پرطرفدار دینی است. چند سال است که در اینستا فعالیت دارید و چرا به سمت تبلیغ در فضای مجازی رفتید و اصولاً چه دغدغه هایی شما را به این سمت هدایت کرد؟

سید حسین حسینی: وقتی که مفتخر به پوشیدن لباس روحانیت شدم و طبیعتاً کسی که این لباس را به تن می کند هدفش تبلیغ دین است. و من هم مثل روحانیان دیگر، کارم را از منبر در مساجد شروع کردم که البته در کنار کار در فضای مجازی این کار همچنان ادامه دارد. ولی نکته ای که می خواهم عرض کنم این است که بعد از حضور در منبر، آن مخاطبی را که می خواستم پیدا نکردم. در مسجد دیدم کسانی که پای منبر حضور دارند خُب اصولاً افرادی هستند که مُستمع همیشگی منبر هستند در حالی که من دغدغه این را داشتم که با کسانی ارتباط برقرار کنم که به اصطلاح مهره های خاکستری هستند و از این فضاها گریزان اند. کسانی که خیلی شما آنها را در مسجد و مجلس روضه نمی توانید پیدا کنید. من حدود 5 سال است که در فضای مجازی فعالیت دارم و حدود یک و نیم سال است که کاملاً به صورت تخصصی و متمرکز در اینستاگرام حضور دارم. واقعاً برخی یک نگاه عجیب و غریب به روحانیت دارند. حضور یک فرد معمم در پیج اینستاگرام برای خیلی ها عجیب است. شاید این طور بگم که برای برخی مثل این است که یک آدم فضایی را دیده باشند. من می خواستم این فضا را بشکنم. ارائه تصویری متفاوت از روحانیت هم یکی دیگر از هدف های من بود. خواستم بگویم که روحانی فقط رئیس جمهوری نیست که هشت سال مردم را اذیت و آزار داد. بلکه یک روحانی می تواند در چنین فضایی با مردم وارد تعامل شود و به عنوان یک مربی و مبلغ و هدایتگر کار خودش را در این فضا پیش ببرد. حتی یک بار استوری گذاشتم که آیا با حضور بنده با لباس روحانیت در پُست ها موافق هستید یا مخالفید؟ خیلی ها از حضور با لباس روحانیت دفاع کردند. وقتی در یک فضای صمیمی در یک پلتفورمی که همه مردم دارند از آن استفاده می کنند وارد تعامل می شوید یک نوع آشتی میان مُبلغ و مردم نیز برقرار می شود.

اگر تصمیم می گیریم که در این فاز حرکت کنیم لازم است دانش مان را اول بالا ببریم بعد وارد شویم در غیر اینصورت به یک عنصر ضد دین تبدیل می شویم و آسیب های جبران ناپذیری را وارد می کنیم.

ساعد نیوز: در پلتفورم اینستاگرام ما صفحات تبلیغ دینی متعددی را شاهد هستیم که خُب با شیوه های مختلف در این حوزه فعالیت می کنند. یک سری آسیب هایی در این زمینه وجود دارد که پرداختن به این آسیب ها لازمه فعالیت مؤثرتر در زمینه تبلیغ در دنیای مجازی است. حضرتعالی به عنوان یک بلاگر دینی، چه نظری در این رابطه دارید؟ چه آسیب هایی در این صفحات برای شما آزاردهنده است که خواهان برطرف شدن آنها هستید؟

سید حسین حسینی: متأسفانه اکثریت کسانی که در این فضا به تبلیغ دین اشتغال دارند جوان ترها هستند و من هم خُب یکی از همین جوانان هستم. طبیعتاً ناپختگی و نبود تجربه کافی یکی از آسیبهای اصلی در اینجا است که حتی می تواند تبلیغ دینی را به یک حربه بر علیه دین تبدیل کند. شما ممکن است به دلیل نداشتن آمادگی روحی لازم حتی در این زمینه به انحراف کشیده شوید و حتی آبروی یک مبلغ را ببرید. پیج بنده یک ادمین دارد که طبیعتاً ارتباطات ما از طریق همین ادمین مدیریت می شود. مورد داشتیم که طرف از طریق همین دایرکت وارد روابط غیراخلاقی شده است و متأسفانه خودش سقوط کرده چه برسد به این که کسی را نجات دهد. نکته دیگر، درباره بحث ها و گفتگوهای چالشی درباره دین است. وقتی شما سواد لازم را برای این کار ندارید نباید وارد این فاز بشوید. باز یک نمونه خدمت شما عرض کنم، که فردی به عنوان مُبلغ دینی با یک مُعاند لایو گذاشته و متأسفانه به صورت مفتضحانه ای شکست خورده است. بنابراین، اگر تصمیم می گیریم که در این فاز حرکت کنیم لازم است دانش مان را اول بالا ببریم بعد وارد شویم در غیر اینصورت به یک عنصر ضد دین تبدیل می شویم و آسیب های جبران ناپذیری را وارد می کنیم. نکته بعدی که باید به آن در اینجا اشاره کنم، به خود اینستاگرام ربط دارد و فضا و چارچوب خاص این پلتفورم. توجه طلبی و علاقه به دیده شدن در ذات این پلتفورم هست ولی وقتی شما به هر قیمتی می خواهید دیده شوید، این خودش می تواند آسیب زا باشد و ارزش های دینی و اخلاقی را زیرسؤال ببرد. باز در همینجا، مورد داشتیم که بلاگری با لباس روحانیت خودش را به تیپی انداخته است که واقعاً شایسته یک روحانی نیست. یا شبهاتی را مطرح می کنید برای بالا بردن تعامل پیج تان و در عمل دارید به دین آسیب می زنید و کارتان دیگر ارتباطی با تبلیغ دین نیست. اینجا شما می خواهید ثواب کنید، کباب می شه! شما علم و تخصص را ندارید و می آئید سریع ادعای مشاوره تخصصی را می دهید یا می شوید طبیب اسلامی!!

هیچ طرح و برنامه ی آموزشی و ساز و کاری برای فعالیت مبلغان دینی در این فضا وجود ندارد و متأسفانه در برخی موارد حتی هستند کسانی که در این فضا غرق می شوند.

ساعد نیوز: حوزه علمیه چه نگاهی به این نوع فعالیت های تبلیغی دارد و اساساً آیا فضای مجازی جزو دغدغه های تصمیم سازان حوزه هست یا نه؟

سید حسین حسینی: این مسأله از حوزه ای به حوزه دیگر و از شهری به شهر دیگر متفاوت است. اساتید نیز نگاه های متفاوتی به این موضوع دارند. ولی چیزی که قطعاً وجود دارد این است که حوزه های علمیه هیچ طرح و ساز و کار مشخصی برای مدیریت و ساماندهی این موضوع ندارند. هیچ نوع کلاس آموزشی برای تربیت طلاب در جهت استفاده از ظرفیت فضای مجازید راستای تبلیغ دین وجود ندارد. حوزه فقط در اینجا تماشاگر است! حتی در بسیاری مواقع دستور به احتیاط می دهد! احتیاط هم یعنی منع؛ یعنی دنبال این موضوع نرو! بنده عقیده دارم که این نوع نگاه باید عوض شود و ما باید به این سمت برویم چرا که قدرت دست این فضا است. من اگر جایگاهی در میان تصمیم سازان و سیاستگذاران حوزه داشتم، حتماً دستور می دادم این فضا رصد شود و فرصت های آن شناخته شود و در حوزه تبلیغ از آن، با استفاده از مهارت ها و تکنیک هایی که آموزش داده می شود، به کار گرفته شوند. هیچ طرح و برنامه ی آموزشی و ساز و کاری برای فعالیت مبلغان دینی در این فضا وجود ندارد و متأسفانه در برخی موارد حتی هستند کسانی که در این فضا غرق می شوند. چون هیچ نوع خط و مشی و برنامه مشخصی وجود ندارد! این موضوع به حال خودش رها شده است.

آقا وقتی من لباس روحانیت به تن ام می کنم، این یعنی شما بیا از من بپرس! من راهنما هستم.

ساعد نیوز: شما در پیج تان مشاوره های تخصصی در زمینه های مختلف با استفاده از مشاوران مختلف ارائه می دهید. یعنی فقط کارتان تبلیغ دین در حوزه اعتقادات و عبادات نیست بلکه به مسائل اجتماعی و فردی عنایت ویژه دارید. چرا این نوع رویکرد را انتخاب کرده اید؟

سید حسین حسینی: یک وقتی ما خدمت یکی از اساتید بودیم، یک طلبه ای آمد و به گفت، آقا بنده استخاره بلد نیستم! و هر کسی هم که مراجعه می کند من نمی توانم این خدمت را ارائه کنم. آقا فرمودند که وقتی شما لباس روحانیت را به تن کردید، مردم از شما انتظار دارند. یعنی یک روحانی باید بتواند استخاره کند! من این داستان را به عنوان یک پیش زمینه گفتم تا به این نکته برسم. آقا وقتی من لباس روحانیت به تن ام می کنم، این یعنی شما از من بپرس! من راهنما هستم. یک وقتی شما تصمیم می گیرید که یک پژوهشگر و محقق باشد و کنج حجره یا در کتابخانه به تحقیق مشغول شوید. ولی کار مبلغ به مراتب پیچیده تر و دارای ساحات مختلفی است. ارتباطات اجتماعی، فردی، روابط زناشویی، خانوادگی، مسائل عاطفی، یا یک موقع اختلالات جنسی یا مسائل تربیتی همه و همه در حوزه کاری شما است. کسی می آید از شما درباره خیانتی که به همسرش کرده و زنا مرتکب شده راهنمایی می خواهد یا کسی درباره استمناء از شما سؤال می پرسد. سؤال های متعدد در حوزه های مختلف وجود دارد و شما باید به این سؤالات پاسخ دهید. وقتی من توانایی پاسخ دادن و سواد لازم برای این کار را ندارم طبیعتاً مردم از من فاصله خواهند گرفت. یک وقتی هم هست که تصمیم میگیرم بدون مطالعه و داشتن تخصص پاسخ دیگران را بدهم به اصطلاح عامیانه می خواهم طرف را عمه درمانی کنم! مثلاً یک زوجی با همدیگر اختلاف دارند! شما به اینها می گوئید که بگذارید بچه دار شوید مشکلاتان حل می شود و نسخه ای که عمه تان برای دیگران می پیچید را به این بنده خدا می دهید و کار دشوارتر می شود!

اهل بیت (علیهم السلام) هادی و هدایتگر جامعه و مردم بودند و ما فرآوان روایات و احادیث در زمینه های مختلف داریم، حتی در مورد نحوه معاشقه و ارتباط با همسر، در مورد مدارا و گذشت و این طور مسائل! تمام این احادیث و روایات، نسخه مشکلات ما هستند. متأسفانه، ضعف حوزه های علمیه ما این است که طلاب تک بُعدی تربیت می شوند. طلبه فقط یاد می گیرد که احکام و اعتقادات بگوید. ولیکن در دنیای امروز، این طلبه باید حداقل در یک زمینه تخصص داشته باشد. این به ذات خود دین برمی گردد؛ دین مجزای از جامعه نیست بلکه برای تمام ساحات زندگی برنامه دارد. دین با تمام عرصه های زندگی مخلوط است.

عملاً فیلتر در این فضا جواب نمی دهد. ما تنها کاری که می توانیم بکنیم این است که نیروی جوان انقلابی مذهبی با انگیزه و متخصص پرورش دهیم تا در این فضا کار کنند و جهت دهی و هدایتگری را به دست بگیرند.

ساعد نیوز: نظرتان درباره طرح صیانت چیست؟ آیا صیانت به معنای محدودیت است یا این که می شود با ورود فعالانه به عرصه فضای مجازی جریان سازی کرد و از این فضا بهره لازم را برد؟

سید حسین حسینی: من درک درستی از این طرح صیانت ندارم و درباره درستی یا نادرستی آن هم نظر خاصی نمی توانم داشته باشم، چون ابهامات متعددی در این خصوص وجود دارد که شاید با توضیحات بیشتر حتی ما بگوئیم که این طرح خوبی است. ولیکن آن چیزی که در پاسخ به سؤال شما من می توانم بگویم این است که وقتی پای فضای مجازی به میان می آید ما می توانیم از چند مدل مواجهه با این فضا صحبت کنیم. یک مدل این است که شما این فضا را رها کنید به حال خودش! هر کسی هر طور که دلش می خواهد نامسئولانه عمل کند. و بگید که خُب ما که نمیتوانیم در این مورد کاری بکنیم انشالا امام زمان ظهور می کند و این مشکلات را حل می کند. خُب من اعتقاد دارم که این رویکرد غلطی است! باید اقدام کنیم و مسئولیت پذیر باشیم. یک عده هم هستند که معتقدند که فضای مجازی، فضای شبهه افکنی است و ضررش بیشتر از نفع اش است بنابراین بهتر است که در این فضای مجازی را تخته کنیم! من نمی گم که این کار خوب است یا بد است. یعنی درباره این نوع رویکرد ارزش داوری نمی کنم. مطلب مورد نظر من این است که این کار عملاً ناشدنی است! یعنی شما هر چقدر هم تلاش کنید، نمی توانید این فضا را محدود کنید و یا ببندید. این فضای مجازی بخشی از دنیایی است که ما امروز در آن زندگی می کنیم. نمی توانیم این فضا را نادیده بگیریم. حداقل در مورد فیلتر تلگرام ما شاهد بودیم که عملاً این کار ناشدنی است! خُب چه کار کنیم؟ باید به سراغ این فضا برویم و خودمان وارد شویم و با رعایت اصول و دانستن زبان خاص این فضا، هدایتگری افکار و جهت دهی را به دست بگیریم. یک رودخانه روانی است که شما نمی توانید جلوی پیشروی این رودخانه را بگیرید ولی می توانید این رودخانه خروشان را هدایت کنید. این همه کسب و کار در این فضا شکل گرفته است. عملاً فیلتر در این فضا جواب نمی دهد. ما تنها کاری که می توانیم بکنیم این است که نیروی جوان انقلابی مذهبی با انگیزه و متخصص پرورش دهیم تا در این فضا کار کنند و جهت دهی و هدایتگری را به دست بگیرند.

استمرار حاصل از کار برای رضای خدا، دانش و خاکی بودن سه عامل موفقیت در فضای مجازی از دید من است.

ساعد نیوز: به عنوان سؤال آخر از حضرتعالی درباره رمز موفقیت تان در پلتفورم اینستاگرام را می خواهم بپرسم. چه عوامل یا المان هایی زمینه دیده شدن شما در این پلتفورم را فراهم کرد؟

سید حسین حسینی: سه عامل مشخص در موفقیت ما در این فضا تأثیر داشته است. اولین عامل، تلاش برای رضای خدا بوده است. یعنی استمرار ناشی از کار برای رضای خدا! مهم نیست که امروز بازدید شما چقدر بوده است. شاید حتی یک هفته شما بازدیدتان کم باشد ولی پلتفورم اینستاگرام طوری طراحی شده است که هر کس به صورت مستمر در این فضا فعالیت کند نتیجه می گیرد! وقتی رضای خدا اساس کار شما است هیچ انگیزه ای بالاتر از این برای استمرار وجود ندارد. خیلی ها در این فضا به دلیل عدم استمرار کارشان به بن بست می خورد چون زود دلسرد می شوند. دومین عامل، تخصص و مهارت و سواد است. طلبه ای که می خواهد در این عرصه وارد شود باید کتاب بخواند باید مطالعه کند. بدون سواد و تخصص نمی توانید شما در این فضا موفقیتی را کسب کنید. بنابراین، مهارت و علم نیاز دارید. سومین عامل، خاکی بودن است. یعنی شما باید با مردم صمیمی باشید. متأسفانه این موضوعی است که ما در فضای واقعی هم در آن لنگ می زنیم. طلبه ای به خاطر لباس یا علم اش از مردم فاصله می گیرد و این خاکی بودن را رعایت نمی کند. این دقیقاً مشکل شیطان بود که گفت من برای ملائکه منبر می روم بنابراین من موجود خاصی هستم! پس نباید دچار غرور بشویم و باید همیشه از تکبر و خود بزرگ بینی دوری کنیم. این سه موردی هست که من همیشه سرمشق خودم قرار می دهم و معتقدم که هر کسی این سه عامل را رعایت کند موفق می شود.

سید کاظم روح بخش : تاکتیک های تبلیغ دینی در فضای مجازی