صنایع دستی مردم کردستان را بشناسید

صنايع دستی به عنوان بخشي از ميراث فرهنگي و نمادي از نوع زندگي فرهنگي يك جامعه، همواره مورد توجه مي باشد. به علت ويژگي زندگي سنتي در بسياري از نقاط كردستان و عدم استيلاي بخش صنعتي، هنوز صنايع دستی کردستان از لحاظ كيفيت و گستردگي در سطح كشور مطرح مي باشد، به گونه اي كه فرش و گليم كردستان به همراه محصولات ظريفه مانند شطرنج شهرت جهاني پيدا كرده است.

صنايع دستی استان كردستان عبارتند از: نازك كاري چوب، دست بافي، خراطي، ساخت زينت آلات محلي، سوزن دوزي و روكاري، سفال سازي، حصيربافي، گيوه دوزي، نمدمالي و ساخت محصولات چرمي.

دستبافي شامل سجاده، موج، شال، جاجيم، گليم، گليمچه و پارچه لباسي است كه در بيشتر نقاط شهري و روستايي كردستان تهيه مي شود. زينت آلات شامل انواع دستبند، گردن بند، سينه ريز، النگو، سربند، انگشتري و گوشواره است. نازك كاري با چوب شامل قوطي سيگار، شيريني خوري، كيف زنانه، سيني، بشقاب، آجيل خوري و... مي باشد.

قالی کردستان

بی شک یکی از مهم ترین استان های کشور که سابقه زیادی در تولید قالی های دستباف دارد، استان کردستان است. مشهورترین قالی های این منطقه متعلق به سنندج، بوکان و بیجار است که در طرح های گوناگونی شکسته نظیر انواع هراتی، گل وکیلی، گل میرزاعلی، گل مینا و شاخ گوزن، میناخانی و... بافته می شوند. اگر سری به بازار قدیمی شهر سنندج بزنید می توانید دنیای رنگانگی از این قالی های ارزشمند و دستبافت را از نزدیک ببینید.

گلیم بافی

گلیم بافی، یکی از صنایع دستی زیبای استان کردستان و از اولین هنرهای فلات ایران است که شهرت جهانی دارد. اگر به گذشته سفر کنید می بینید که کرد زبان ها از گلیم برای کف پوش و تزئین خانه و یا یک زیرانداز گرم و قابل حمل استفاده می کردند. هنرمندان این حوزه برای تار گلیم از نخ پنبه ای و برای پود آن از نخ پشمی دولای تابیده و الوان استفاده می کنند.

رایج ترین نوع بافت گلیم در کردستان بافت چاکدار است که ساختاری منحنی و ظریف دارد و با دیدنش محو زیبایی آن می شوید. این گلیم ها از نقش هایی مثل گل وکیلی، گل فرنگ، گل چایی، دست و دلبر، نقشه قفقاز، گل چینی، محرمات، نقشه موسایی، گل میرزا علی و قاب قرآن بافته می شوند.

گلیم سِنَه | گلیم سنندج

گلیم سنه یا همان گلیم سنندج، یکی از مشهورترین گلیم های ایران است و همانطور که از نامش برمی آید مرکزیت بافت آن شهر سنندج به حساب می آید. این گلیم ها در طرح های گوناگونی بافته می شوند که هر کدام الهام گرفته از تاریخ و طبیعت مردم این منطقه به حساب می آیند. برای مثال گلیم هایی که توسط قبایل سنجابی و جاف بافته می شوند تحت تاثیر طرح گلیم های دوره صفوی و صنایع دستی کشور هندوستان هستند.

مهم ترین ویژگی گلیم سنه شیوه بافت آن است. در این روش از بافت چاکدار استفاده می شود که در نهایت محصول به دست آمده گلیم دورویی خواهد بود که هر دو سمت آن قابل استفاده است و طرح واضحی دارد. یکی از انواع گلیم سنه که بافت آن شاخص و ویژه این منطقه به حساب می آید گلیم های سجاده ای است که بر خلاف سایر گلیم های سجاده ای، طرح محراب آن ها پیازی شکل است.

گلیم بیجار | گروس

از دیگر گلیم های مشهور این خطه، گلیم بیجار و روستاهای اطراف آن است که تقریبا ویژگی های مشترکی با گلیم سنه دارد و رنگ های تند برای بافت آن زیاد استفاده می شود. از ویژگی های بارز این گلیم می توان به طرح های حیوانات اشاره کرد. در کل می توان گفت طرح حیوانات به خاطر اهمیت گله داری در این منطقه و ارتباط مردم این دیار با طبیعت و حیوانات روی گلیم ها بسیار دیده می شود.

کلاش و گیوه

گیوه کفشی دستبافت است و خاستگاه آن مناطق غربی کشور محسوب می شود. در مناطق کردنشین ایران به ویژه استان کردستان نیز نوعی گیوه به نام کلاش بافته می شود که مشهورترین و باکیفیت ترین آن را می توان در روستای اورامان تخت پیدا کرد.

خوب است بدانید که این کفش ها سبک و منعطف هستند و مناسب ترین پاپوش برای سطوح و ناهمواری های کوهستانی به حساب می آیند.

از دیگر صنایع دستی در مناطق كردنشين نوعی گيوه به نام كلاش توليد می شود كه هماهنگی جالبي با لباس كردي دارد. رويه اين كفش از نخ پنبه ای بافته شده و زيره آن از پارچه ی فشرده شده ساخته شده است، به همين دليل كفشی بسيار سبك، نرم، قابل انعطاف و متناسب با محيط كوهستانی است. توليد كلاش در اصل مختص به اورامان بوده ولی اكنون در تمام شهرهای كردستان توليد می شود.

گیوه چاروق

همان طور که می دانید گیوه پا افزاری محلی است اما اینکه چرا گیوه بعد از گذشت سال ها هنوز هم طرفداران خود را دارد باید بگوییم چون این محصول سبک، مقاوم، خنک، راحت و ارزان است و روستاییان و عشایر خودشان می توانند آن را تولید کنند. گیوه چاروق یکی از صنایع دستی معروف کردستان است و رویه ای از نخ پرگ و ریسمان های پنبه ای دارد و انتهای آن را با لته های به هم فشرده و یا چرم در هم می کشند. گیوه چاروق برای فصل های بهار تا پاییز بهترین انتخاب برای مردم سخت کوشی است که برای کشاورزی و دامداری باید از راه های صعب العبور بگذرند.

محصولات چوبی

یکی از جذاب ترین سوغاتی که می توانید از این استان خریداری کنید، انواع صنایع چوبی تزیینی زیباست که با روش های مختلف نظیر نازک کاری ساخته می شوند. در این میان انواع تخته نرد، شطرنج، جعبه های جواهرات و ... محبوبیت زیادی دارند.

محصولات نازك كاري كردستان

كردستان مهم ترين استان كشور و از مهم ترین توليدات صنایع دستی اش نازك كاری است. هنر نازك كاري تركيب قطعات بسيار كوچك از انواع چوب هاي پرداخت شده طبيعي مي باشد كه با ظرافت خاص در كنار هم قرار گرفته و موجب به وجود آمدن قطعات بسيار ظريف چوبي همانند قلمدان و ساير محصولات مي گردد. علاوه بر نازك كاري، اروسي سازي، منبت و معرق سنندج نيز از شهرت و اعتبار برخوردار است.

هه وری (گُلوَنی) | روسری کردی

هه وری در کردی، گُلوَنی در زبان لری یا در زبان فارسی گلبندی، نوعی روسری زیبا ویژه زنان کرد، لر و لک است که ریشه واژه آن به گل بدن، نوعی پارچه ابریشمی هندی بازمی گردد. این روسری ها در اصل از جنس ابریشم هستند و روی آنها انواع نقوش اسلیمی، گل، بته جغه و ... چاپ می شود. بیشتر این روسری ها زمینه ای با رنگ تیره مانند مشکی دارند و طرح های رنگی روی آن ها زده می شود. شما می توانید در بازار سنندج انواع مختلف این روسری را پیدا کنید.

پوشاک کردی

یکی از زیباترین و شاخص ترین لباس های محلی در ایران، لباس زنان و مردان کرد است که از طرح ها و رنگ های زیبایی برخوردارند. در اصل به ندرت می توان لباس کردی با رنگ های تیره پیدا کرد. معمولا لباس مردان شامل یک بالاپوش و شلوار کردی (که وا پاتول)، شال و ... است که در میان اینها شلوار کردی را همه ما می شناسیم و اگر در سطح شهرهای استان کردستان قدم بزنیم به راحتی این پوشش بومی زیبا را در تن مردان و پسران کرد خواهیم دید. لباس هایی مثل شلوار، کراس (پیراهن)، هه وری (روسری کردی)، کلاو (کلاه) و ... نیز بخش هایی از پوشاک زنان کرد را تشکیل می دهند.

شالبافی

اگر به تاریخچه این صنایع دستی نگاه کنید می بینید شال بافی از گذشته های دور تا به حال در کردستان رواج داشته و برخلاف نامش جالب است بدانید که این شال نوعی پوشش مردانه است.

مواد اولیه این دست بافت ظریف و زیبا از پشم نوعی بز ، به نام مرغز، که پشم لطیفی دارد تهیه می شود و تولید آن را زنان و مردان شهرستان های بانه، سقز، مریوان و روستاهایی مثل کماله، اورامان تخت، آرمرده و ترجان برعهده دارند. این شال با توجه به الیافش خاصیت جالبی دارد، مثلا در تابستان خنک و در زمستان گرم است و حشرات گزنده از آن دوری می کنند.

موج بافی

موج نوعی پارچه است که با استفاده از پشم گوسفندان بافته می شود و از آن برای تولید روانداز کرسی، سجاده و پتو استفاده می کنند. شما می توانید با سفر به کردستان عشایری را ببینید که سال ها است در رشته موج بافی فعالیت می کنند.

در گذشته موج در لیست جهیزیه دختران کرد و عشایر بوده است. نقوش موج را با طرح هایی مثل ترنج دار گنبدی، برگ بیدی، چشم بلبلی، سیاه وسفید، چهارخانه، گل گله، درخت و ماهی، پروانه و محراب می بافند.

هنوز هم اگر به بازارهای سنتی کردستان بروید چند استاد هنرمند موج باف را خواهید دید که با عشق و علاقه این هنر را زنده نگه داشته اند.

جاجیم بافی

جاجیم نوعی پارچه دورو و کلفت است که از پشم گوسفند بافته می شود. این زیراندازها معمولا 6 تا 8 رنگ دارند و برای بافت آنها بیشتر از طرح های هندسی و طبیعت الهام گرفته می شود. جاجیم بافی جز چند هنر اصلی مردم کردستان به شمار می رود که بافت آن نیز بیشتر توسط بانوان کرد صورت می گیرد.

جولايي ( نساجي سنتي )

كارگاه هاي توليد پارچه لباس كردي مردانه به جولايي معروف است. اين پارچه ها ده سانتيمتر عرض و در حدود بيست و يك متر طول دارند. محصولاتي همانند جاجيم يا رختخواب پيچ و جانمازها هم حاصل كار جولاها مي باشد كه به صورت سنتي تهيه و به بازار عرضه مي گردد.

ساخت ابزار و آلات موسيقی

پيشرفت ساخت صنايع دستی چوبی به علت وجود چوب درختان جنگلی مرغوب و استعداد فراوان در زمينه تعليم و يادگيري موسيقی موجب شده استان كردستان به يكی از مناطق عرضه وسايل موسيقی، به ويژه موسيقی سنتی تبديل شود كه نمونه آن ساخت دف، ديوان، تار، سه تار، ويولن، قانون و سنتور مي باشد.

نمدمالی

نمدمالی از صنایع دستی قدیمی کردستان با سابقه ای ۳۰۰۰ ساله است و معمولا برای تهیه زیراندازهای مختلف به کار می رود. برای تولید نمد عملی به عنوان بافتن انجام نمی شود بلکه با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت الیاف ها در هم می روند. مواد اولیه آن پشم حلاجی شده گوسفند، رنگ های طبیعی، آب و صابون است.

الیاف فشرده این نمدها ضد آب و عایق دما است و تولید آن به حدود یک روز زمان نیاز دارد. گرمای حاصل از تماس بدن با نمد سبب گردش خون بهتر در آن ناحیه می شود. اگر از درد کمر و دردهای رماتیسمی رنج می برید می توانید از نمد برای تسکین گرفتگی عضلات نیز استفاده کنید.

آشنایی با فرش کردستان و ویژگی های آن