آشنایی با سنت های دیرینه و جالب مردم استان خوزستان

خوزستان به دليل دارا بودن ويژگى هاى آب و هوائي، از ديرباز تاکنون، مسکن ايل ها و طايفه هاى گوناگون بوده است. اقوام کوچ نشين اين منطقه به سه دسته عمده لر - ترک و عرب تقسيم مى شوند . رعايت آداب و رسوم و شيوه هاى قومي، از مسائلى است که شيخ يا رهبر در نظام عشايرى عرب بر آن تأکيد دارد. استان خوزستان یکی از دیدنی ترین و زیباترین استان های کشورمان می باشد که با داشتن جاذبه های دیدنی خود توانسته است توجه بسیاری از گردشگران را به سوی خود جذب کند. آداب و رسوم استان خوزستان بسیار جذب و منحصر به فرد می باشد که بی شک یکی از مهمترین جنبه های آن را جشن ها تشکیل می دهند.

اقوام در استان خوزستان

استان خوزستان تیره های گوناگون انسانی را در بر می گیرد. خوزستان از لحاظ خرده فرهنگ ها متکثرترین استان ایران است. بختیاری ها، عربها، فارس های بومی شهرها، لرها و.. از آن جمله می باشد. بومیان خوزستان، مردم بومی فارس زبان شوشتر، دزفول، بهبهان، ماهشهر، رامهرمز، هندیجان، رامشیر (رام اردشیر)، زیدون، سربندر (قنواتی)، شادگان (قنواتی) از بازماندگان مردم شهرنشین باستان خوزستان هستند و هر کدام گویش مخصوص به خود دارند که با هم متفاوتند.

بومیان خوزستان، مردم بومی فارس زبان شوشتر، دزفول، بهبهان، ماهشهر، رامهرمز، هندیجان، رامشیر (رام اردشیر)، زیدون، سربندر (قنواتی)، شادگان (قنواتی) از بازماندگان مردم شهرنشین باستان خوزستان هستند و هر کدام گویش مخصوص به خود دارند که با هم متفاوتند.

بختیاریها که از هزاره های دور در خوزستان و عراق (تا سده های اولیه اسلامی) حضور داشته اند. شهرهای اهواز، آبادان، ایذه ،مسجد سلیمان، هفتکل ،باغملک ،اندیکا، لالی، سالند (سردشت دزفول)، صفی آباد، قلعه خواجه، دهدزو.. بصورت اصلی و سایر شهرهای خوزستان نیز جمعیت قابل توجهی از ایشان را در خود دارند.

طرح لباس اینان، ترسیمی از معبد چغازنبیل شوش است. ایذه به نام پایتخت بختیاری ایران شناخته می شود. بر خلاف نام استان چهار محال و بختیاری، مرکزیت جمعیتی اینان خوزستان است. در نقشه های زمین شناسی، زمینهای وسیعی از نیمه مرکزی خوزستان به سمت شمال و شرق، به نام کنگلومرای بختیاری شناخته می شود.

اوکسیان (هوزیان) زمان هخامنشی که از سپاهیان ویژه امپراتوری ایران بوده اند تطبیق با ایشان دارد که به روایتی نام خوزستان نیز از نام ایشان گرفته شده است: پارسی ها (۲۷۰۰ سال قبل) با عیلامی ها (هالتامتی ها) درآمیختند و نژاد واحدی به وجود آوردند که بعدها در دوره های هخامنشی و ساسانی «هسی یا اوکسی یا خوزی یا هوزی» نامیده شدند و در سده ۶ هجری قمری به نام لر بزرگ، و در اوایل دوره صفویه، بختیاری خوانده شدند.

عرب های خوزستان، طوایف عرب خوزستان همگی از دسته کوچ نشین، غیر ثابت و با اصل و نسب مشخص در شبه جزیره عربستان بودند. مهاجرت ایشان به جنوب غربی خوزستان از سده نهم ه. ق پس از دعوی سید محمد مشعشع از روئسای قبایل عرب شبه جزیره عربستان، پس از فتح هویزه شروع گردید و تا زمان معاصر ادامه یافت. بزرگترین این طوایف بنی طرف است که حدود سیصد سال پیش پس از گذر از اروند رود وارد خوزستان شدند.

لرها (لر کوچک)، قلمرو اینان که در سده های اولیه اسلامی نیز حضورشان در این منطقه گزارش شده، در منطقه شمال غرب خوزستان، ازشوش تا الوار در شمال اندیمشک امروزی بوده است و امروزه نیز تمرکز شهری جمعیتی ایشان نیز در اندیمشک، شوش، حسینیه و الواراست.قشقایی ها، در حدود شهرستان هفتکل زندگی می کنند.

آداب و رسوم در مراسمات خوزستان

استان خوزستان یکی از دیدنی ترین و زیباترین استان های کشورمان می باشد که با داشتن جاذبه های دیدنی خود توانسته است توجه بسیاری از گردشگران را به سوی خود جذب کند. آداب و رسوم استان خوزستان بسیار جذاب و منحصر به فرد می باشد که بی شک یکی از مهمترین جنبه های آن را جشن ها تشکیل می دهند. مردم این استان تمام عیدها، جمعه ی آخر ذیحجه را جشن می گیرند و به تفریح می پردازند. از مهمترین جشن های این استان می توان به سیزده بدر، عید نوروز و غیره اشاره کرد که این مردم انواع شیرینی های محلی خود را با استفاده از مواد اولیه تازه تهیه و آماده می کنند و آن را میان دوستان و نزدیکان خود پخش کرده و به عیادت بزرگان می روند.

ماه محرم در خوزستان

در خوزستان نیز مانند دیگر مناطق ایران مردم در روزهای پیش از شروع ماه محرم با نصب پارچه ها و پرچم های سیاه بر در و دیوار شهرشان، ماتم خود را در عزای حسینی نشان می دهند. اهالی پیش از محرم به بازار می روند تا مایحتاج این ماه پر هیاهو را مهیا کنند. مردان خوزستانی دشداشه مشكي و چفيه و زنان لباس مشکی سنتی که به آن " ثوب " می گویند را خریداری کرده و جوانان نیز چوب هاي بلند علم، منقل و دله هاي پذيرايي قهوه را اغلب از بازار صخیریه اهواز تهیه می کنند.

در استان خوزستان در شب های دهه اول ماه محرم به سینه زنی و نوحه خوانی در مدح سالار شهیدان (ع) و یاران باوفای ایشام می پردازند. اما اینجا نوحه و سینه زنی کاملا متفاوت است و از شور و حالی دیگر برخوردار است. مردم این منطقه با نوحه خوانی بوشهری و سینه زنی "واحد" به سوگواری می پردازند.

عید نوروز در خوزستان

بسیاری از آیین های نوروز همچون خانه تکانی عید، سبزه سبزکردن، خرید سال نو، جشن چهارشنبه سوری، راه اندازی نمایش حاجی فیروز، برپایی سفره هفت سین، دید و بازدید، عیدی دادن و عیدی گرفتن و رفتن به سیزده بدر بین مردم مناطق مختلف ایران مشترک است، اما در برخی مناطق آیین ویژه ای نیز در ایام نوروز برپا می شود که در خوزستان نیز این آیین های خاص مرسوم هستند. از جمله کارهایی که در عید نوروز در خوزستان انجام می پذیرد شامل موارد زیر می باشد:

• پختن سمنو، یکی از آداب مهم نوروزی است که در همه شهرهای ایران انجام می شود. در خوزستان نیز پختن این خوردنی ویژه نوروزی در شهرهای شوشتر، دزفول و بهبهان مرسوم است.۱۰ تا ۱۵ روز پیش از سال نو، جمعی از زنان و دختران همسایه و فامیل دور هم جمع می شوند و پخت سمنو را تدارک می بینند. در زمان پخت سمنو به صورت دسته جمعی دعا می خوانند.
• رسم بر این است که سمنوی پخته شده را بین آشنایان تقسیم کنند و برای خوش یمنی و مبارکی مقداری بادام یا گردو درسته را با پوسته سخت در دیگ سمنو بریزند و هنگام تقسیم، چند عدد از این بادام ها را درون چند ظرف قرار دهند و به در خانه ها ببرند.
• در مناطق بختیاری نشین خوزستان هم شیرینی مخصوصی را به عنوان شیرینی سال نو تدارک می بینند. این شیرینی «نون شیرین» نام دارد که اکنون کمتر درخانه ها پخته و استفاده می شود، اما پختن نون شیرین در برخی روستاها کمابیش مرسوم است. در بهبهان علاوه بر این نان، نان «تَبدون» و در شهرهای شوشتر و دزفول نیز کلوچه مخصوص شکری و خرمایی برای سال نو تهیه می شود.
• مهم ترین غذاهای محلی مردم استان خوزستان از ماهی تهیه می شود. قلیه ماهی غذایی خوشمزه و به یاد ماندنی است که در این استان با ماهی و تمبرهندی تهیه می شود و از غذاهای مورد توجه در نوروز است.غذایی هم به نام «ملیر» در نوروز تهیه می شود. ملیر در اصل گیاهی است شبیه تره که آن را آب پز می کنند. همچنین گیاه توله یا پنیرک را خرد و با ترشی انار در روغن محلی سرخ می کنند.

برگزاری مراسم علفه

یکی از رسوم قدیمی که ریشه در تاریخچه باستان دارد و برای مردم خوزستان بسیار مهم و مورد توجه است، برگزاری رسم «عَلَفِه» (جشن مردگان) است. طبق این رسم، در آخرین پنج شنبه سال یک خوراکی مخصوص شامل حلوا و ماست تهیه و به نیت اموات خیرات می کنند. مردم معتقدند که رفتگان، چشم انتظار سهم خوراک نوروزی (شیربرنج، خرما، حلوا خرمایی، حلوا و ...) هستند که برای آنها خیرات می شود. برای عزیزان ازدست رفته، سبزه های نوروزی و هفت سین هم می برندو بر مزارشان می گذارند تا نویدبخش آمدن بهار باشد.

همچنین در آخرین پنجشنبه سال حلوا درست می کنند و بر سر مزار عزیزان ازدست رفته خود می برند. معمولا در حلوا به جای شکر از خرما استفاده می کنند.

شاهنامه خوانی یا هفت لشکرخوانی

شاهنامه و شاهنامه خوانی از دیرباز در سرزمین لرها از جایگاه ویژه برخوردار بوده، بر همین اساس شاهنامه خوانی از رسم های نوروزی بین لرهای بختیاری خوزستان است.شاهنامه بین لرهای بختیاری به نام «هفت لشکر» معروف است. با آغاز سال نو و هنگام دید و بازدید این رسم به جا آورده می شود.

برپایی بازار عِیدیا در بهبهان

در بهبهان در صبح اولین روز سال نو، بازاری برای کودکان به نام «عِیدیا» برپا می شود که فروشندگان دوره گرد شیرینی های سنتی، انواع تنقلات، انواع اسباب بازی و لباس را در این بازار می فروشند و کودکان به همراه بزرگ ترها پس از گرفتن عیدی، به این بازار می روند و خرید می کنند. این بازار در گذشته در نزدیکی محل امامزاده بی بی خدیجه برپا می شد.

بازی های نوروزی

خوزستانی ها برای نوروز بازی های ویژه ای دارند. یکی از این بازی ها «تخم مرغ بازی» است که بیشتر بین مردم شهرستان شوشتر رواج دارد و قبل از تحویل سال نو توسط جوانان انجام می شود. در گذشته این بازی را در مراکز و محله های قدیمی شهر انجام می دادند.بازی به این صورت است که تعدادی تخم مرغ آب پز را بین ۲ نفر بازیکن تقسیم می کنند و هریک از بازیکنان باید با تخم مرغ خود به تخم مرغ طرف مقابل ضربه بزند. هریک از تخم مرغ ها که شکسته شد، صاحب آن بازنده و دیگری برنده خواهد شد. شوشتری ها به تخم مرغی که همه تخم مرغ ها را بشکند «تخم سَرقطار» می گویند.

از دیگر بازی های محلی و نوروزی خوزستانی ها «اَلَختور یا اَلَختَر» نام دارد. در این بازی ۲ گروه مساوی تشکیل می شود. از هر گروه یک بازیکن به وسط می آید، یک پای خود را بلند می کند و با دست، مچ پای خود را می گیرد. سپس هر یک از ۲ بازیکن سعی می کنند با تنه زدن به بازیکن رقیب، تعادل دیگری را بر هم بزنند و امتیاز به دسته مقابل تعلق می گیرد. به این ترتیب همه بازیکنان ۲ گروه دو به دو مسابقه می دهند و امتیازها محاسبه می شود. هر گروهی که امتیاز بیشتری کسب کند، برنده می شود و از گروه مقابل کولی می گیرد.

بازی کِلِ بَرد (کِل جنگ) نیز از دیگر بازی های محلی ویژه ایام نوروز است. «کِل» نمادی از علامت و بَرد به معنی سنگ است. اجرای بازی به این گونه است که ابتدا تعدادی حدود (۱۰ تا ۱۲) قطعه سنگ(بَرد) را در فاصله ی حدود یک متری، در یک ردیف روی یکدیگر قرار می دهند و روی آنها یک قطعه سنگ(بَرد) بزرگ تری می گذارند که به آن «پیش جنگ» می گویند.

سنگ های روی هم را اصطلاحاً «کِل» می نامند. به همین ترتیب برای گروه مقابل نیز این صحنه از بازی طراحی می شود. در ادامه ابتدا افراد یکی از دو گروه، اقدام به پرتاب سنگی برای انداختن کِل یا همان پیش جنگ گروه دیگر می کند.

افراد هر دسته که بتوانند کِل را هدف قرار دهند، برنده مسابقه محسوب می شوند. درضمن هر گروه یک سرگروه یا سردسته دارد که به آن «سَردار» می گویند و همه باید دستورهای او را هنگام بازی انجام دهند. کِل بَرد بازی مخصوص مناطق لرنشین خوزستان است.

«هُوپ هُوپَک» هم نام یکی از بازی های محلی خوزستانی ها در ایام و حال و هوای نوروز است. دراین بازی تعدادی بازیکن با انتخاب یک سردسته، دایره وار کنار هم می نشینند و همزمان دهان خود را پر از باد می کنند و می گویند: «هوپ» و نفس خود را نگه می دارند.

کسی حق ندارد بخندد یا حرکتی بکند. بعد، سردسته حرکتی را شروع می کند و بازیکنان بی آنکه بخندند یا حرکتی بکنند، باید از سردسته تقلید کنند و اگر کسی بخندد یا حرف بزند، او را وسط دایره می آورند تا چشم بگذارد و دیگران دست ها را بالای سر او بگیرند. سپس از او می پرسند: «تَپ تَپو، دست کی بالا ؟»

کسی که چشم هایش را بسته، باید درست حدس بزند. در این صورت او را آزاد می کنند و اگر اشتباه بگوید، همان شعر را برایش می خوانند. این قسمت از بازی آن قدر تکرار می شود تا بازیکن درست حدس بزند و برنده شود.

سیزده بدر و چهارده بدر

خوزستانی ها برخلاف سایر نقاط مردم ایران سیزده بدر را در ۲ روز جشن می گیرند. آنها، اولین روز را «سیزده عید» و دومی را «سیزده بعد از عید» یا «چهارده بدر می گویند. این رسم بیشتر میان مردم دزفول متداول است. در قدیم مردم بهبهان در سیزده بدر نان مخصوص محلی به نام «کُتِلَک» به همراه باقلا می پختند و با خود به طبیعت می بردند تا هنگام جمع شدن خانواده ها در کنار هم میل کنند.

مراسم عروسی در خوزستان

اصولا در جوامعی که دارای بافت اجتماعی و فرهنگی سنتی هستند، اجبارها ی اجتماعی در همه حوزه ها دیده میشود.ازدواج نیز از این قاعده جدا نیست.در هنگام همسر گزینی، پسرو دختری که در این جوامع زندگی میکنند، نگاهی نیز به محدودیتهای فرهنگی و اجتماعی انتخاب خود دارند.در مناطق بختیاری از گذشته این گونه اجبارها وجود داشته است.بدین شکل که والدین گزینه هایی را برای دختر یا پسر نشان میکردند و آنها کمتر می توانستند اعتراضی به این گزینه ها داشته باشند.اما امروزه با افزایش آگاهی والدین در مورد حق طبیعی دختر یا پسر در انتخاب هایشان ، افزایش سطح تحصیلات و افزایش سطح مراودات اجتماعی گزینه ها بیشتر شکل پیشنهاد دارند تا اجبار.البته چنانچه پسری انتخابی غیر از گزینه پیشنهادی خانواده داشته باشد،ممکن است با رفتارهایی مانند طرد شدن ،از سوی خانواده خود مواجه شود که این تنها مختص قوم بختیاری نیست.

در گذشته در جریان همسر گزینی رسمی به نام "ناف بران"مرسوم بوده است. بدین صورت که با به دنیا آمدن نوزاد دختر،ناف او را به نام پسر مورد نظر میبریدند و در عرف محلی میگفتند این دختر ناف بر فلانیست.بر این اساس در آینده بایستی با هم ازدواج میکردند.مردم محل نیز با دانستن این موضوع،هنگامی که دختر به سن ازدواج میرسید،به خواستگاری او نمی رفتند.

خواستگاری

خواستگاری را در اصطلاح محلی،کد خدایی Ka-xodaee میگویند.در جلسه خواستگاری بزرگان و ریش سفیدان هر دوطرف پس از گفتگو نظر خود را اعلا م مینمایند.در جلسه خواستگاری در موردمهریه و شیر بها،تاریخ عقد و عروسی و...بحث می شود. تمام توافقات جلسه مکتوب میشود.اعراب کلدوزخ به خواستگاری، xotibe میگویند.

مهریه، شیربها و جهیزیه

مهریه بیشتر به صورت سکه یا زمین است.مهریه را پشت قباله نیز میگویند.شیربها به صورت نقد پرداخت میشود.خانواده دختر مقداری پول به آن اضافه میکنند و کمبود جهیزیه دختر را تامین میکنند.اعراب کلدوزخ به مهریه، Mahruneh میگویند.

درگذشته گاهی در عوض شیر بها،گاو و گوسفند یا گاومیش میدادند. در صورتی که داماد تمام وسایل زندگی را تهیه می کرد،مبلغ شیربهای پرداختی، کمتر تعیین می شد.

اسباب و اثاثیه ای که عروس از خانواده خود دریافت می کرد،قبل از روز جشن عروسی یا همزمان به خانه داماد برده میشد.رسم است چمدانی پر از اجناسی مانند دستمال،جوراب،حوله،پیراهن،زیر پیراهن،دستمال ابریشمی زنانه،برای پدر، مادر،خواهران،براداران،عمه ها،خاله ها،عموها،مادر بزرگ داماد برده میشود.

عقد، حنابندان، جشن عروسی

بعد از توافقات در جلسه خواستگاری،تاریخی نیز برای عقد تعیین میشود.والدین دختر و پسر (معمولا مادر عروس و چند زن از خانواده طرفین)به بازار رفته، خرید انگشتری حلقه،لباس کاملی برای عروس،کت و شلوار و کفش وساعت برای پسر است را انجام می دهند.

در روستاها برای عقد به ایذه می روند.معمولا والدین عروس و اقوام و ریش سفیدان نیز آنان را همراهی میکنند.تعداد نفرات دعوت شده معمولا شامل نزدیکان درجه یک عروس و داماد میشود.

در صورتی که داماد از لحاظ مالی هنوز آمادگی لازم را جهت برگزاری جشن عروسی نداشته باشد،بین عقد و عروسی فاصله می اندازند.گاهی این فاصله ممکن است تا 1 سال هم به طول بیانجامد.

مقدمات عروسی معمولا 2 تا 3 روز طول میکشد. روزاول،حنابندان است.توشمال ها در این روز می نوازند.رقص و چوب بازی نیز در این روزها برپاست.در عصر روز حنابندان،خواهران داماد،سایر زنان واقوام خانواده داماد، در حالیکه توشمال پیشاپیش آنها می نوازد،به نزد عروس می روند.مقداری حنا نیز به خانه عروس برده میشود.هنگام شب ،حنای خیس شده را در بشقاب کوچکی قرار میدهند.خانواده داماد ،بشقاب حاوی حنا را به اطاقی که عروس در آنجا نشسته است برده،مقداری از آن را بر سر و دست عروس می گذارند. متقابلا همین کار را خانواده عروس انجام میدهند.آنها ضمن خواندن ترانه ای به سر داماد حنا میزدند.البته این کار امروز کمتر صورت میگیرد.

پسر عرب خوزستان زماني به خواستگاري دختر مورد انتخاب خود مي رود که اطلاع دقيق در مورد عدم وجود "ناهي" يا معترض در بين خويشاوندان درجه اول خانواده ي دختر داشته باشد اين امر در حقيقت نوعي احترام از سوي خانواده پسر تلقي ميشود. در صورتي که ناهي يا همان معترضي نسبت به اين خواستگاري نباشد جوان عرب مرحله ي اول را شروع مي کند که در اصطلاح اين مرحله را المشية يا "المشاية" (خواستگاري) گويند. البته رفتن مادر پسر به خانه ي دختر قبل از مشايه و ديدن دختر و گفتگوهايي که بين زنان رد و بدل مي شود تقريبا درکشور بين همه ي اقوام متداول و مرسوم است.

مثلا زنان عرب براي نشان دادن رضايت خود براي خواستگاري آمدن خانواده ي پسر معمولاً مي گويند: "مکانکم مفروشه" يعني جاي شما فرش شده است که اين امر در فرهنگ عرب نشان دهنده ي رضايت براي آمدن به خواستگاري است، قبل از نشست رسمي، خانواده ي داماد براي دختر انگشتر و عبايه (چادر عربي) و قواره يا لباس به منظور نشان مي آورند که به آن "نيشان" مي گويند. نيشان در واقع نوعي نامزدي محسوب ميشود که از آن روز به بعد زوجين وارد دوره نامزدي ميشوند. عرب ها جلسه ي خواستگاري را "خطبه" نيز مي گويند که خطبه داراي آداب خاص خود است. پدر دختر بعد از مشورت با برادران خود و دادن جواب مثبت به خانواده ي پسر، آماده ي برگزاري مراسم بعدي که يکي از مهمترين مراسم خواستگاري در بين عرب ها است مي شود. در اين مراسم مهريه که معادل آن در عربي صداق ترجمه شده و خريد وسايل زندگي زوجين نيز تعيين مي شود.

شب یلدا در خوزستان

در استان خوزستان بر اساس سنتی دیرینه، پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها نیز با فراهم کردن و پذیرایی از فامیل با تنقلات محلی و آجیل های شب یلدا، کانون گرم خانه را برای پذیرایی از فرزندان و نوه های خود مهیا می کنند. شاید بیشترین وانت های حامل هندوانه، شب یلدا در اهواز دیده شوند. در بسیاری از نقاط این شهر، وانت بارهای حامل هندوانه و خربزه دیده می شوند که مردم را به خرید آن دعوت می کنند و شور و حال خاصی میان مردم این شهر برای برگزاری آیین شب یلدا به وجود می آورند. غیر از اهواز، دزفول هم از شهرهای استان خوزستان است که بیشترین خرید و فروش هندوانه در آن دیده می شود. چله نشینی جایگاه ویژه ای بین مردم دزفول دارد؛ دزفولی ها این رسم به جامانده از نیاکان شان را جزو لاینفک آدابشان می دانند. مردم خوزستان تا سحر انتظار می کشند تا از قارون افسانه ای استقبال کنند. قارون در لباس هیزم شکن برای خانواده های فقیر تکه های چوب می آورد. این چوب ها به طلا تبدیل می شوند و برای آن خانواده، ثروت و برکت به همراه می آورند. به خانه بزرگترها رفته و دور هم جمع شده و شب را به شوخی و خنده می گذرانند. آجیل، هندوانه، انار، شیرینی و خرما و لبو وآش وشیرینی های مختلف از جمله خوراکی های این آیین کهن است.

چهارشنبه سوری در خوزستان

مهم ترین بخش برگزاری جشن چهارشنبه سوری در خوزستان، افروختن آتش و پریدن از روی آن در غروب این روز است. در گذشته مرسوم بوده که مردم در نزدیکی های غروب چهارشنبه سوری به صحرا بروند. آنها پس از ورود به صحرا شروع به جمع آوری بوته گیاهان خشک می کردند، سپس آن ها را آتش می زدند و از روی آتش می پریدند. هنوز در اغلب شهرهای استان مردم در غروب چهارشنبه سوری آتش می افروزند و به هنگام پریدن از روی آنها می گویند: «غم برو شادی بیا – محنت برو روزی بیا»!

قاشق زنی در اهواز

قاشق زنی از آیین های ویژه چهارشنبه سوری در اهواز بود که بعد از مراسم آتش افروزی و بیشتر از سوی کودکان اجرا می شد. در این رسم کودکان پسر و دختر، چادری بر سر و روی خود می کشیدند تا شناخته نشوند. بعد به در خانهٔ دوستان و همسایگان خود می رفتنند. صاحبان خانه ها هم با شنیدن صدای قاشق ها که به کاسه ها می خورد در خانه را باز می کردند و در کاسه های آنان آجیل چهارشنبه سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول می ریختند.

رسم بختیاری های خوزستان

در میان لرهای بختیاری خوزستان هم رسم «تَش پَرَک» به معنی پریدن از روی آتش مرسوم است و در برخی ازروستاهای این مناطق در این شب آش می پزند و بین همسایگان پخش می کنند. همچنین بعد ازصرف شام هم به دیدن بستگان و همسایه ها می روند.

رسم بهبهانی ها

در قدیم زنان و دختران بهبهانی هم در شب چهارشنبه سوری به اماکن مقدس همچون امامزاده ها می رفتند و دو رکعت نماز حاجت می خواندند. همچنین در بهبهان رسم بود که پیش از غروب آفتاب مردم به صحرا می رفتند و مقداری بوته خشک می کندند و آنها را درحیاط خانه یا در گذرگاه آتش می زدند و از روی آن می پریدند. آتش ها معمولا ۳ یا ۷ کپه بودند. با غروب آفتاب و نیمه تاریک شدن آسمان، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می شدند و از بزرگ تا کوچک هر کدام ۳ بار از روی بوته های افروخته می پریدند. اکنون هم افروختن آتش و پریدن از روی آن در بهبهان مرسوم است و اغلب هم جوانان این کار را انجام می دهند.

رمضان در خوزستان

هم وطنان عرب خوزستانی با حلول ماه مبارک رمضان با گفتن تبریک هایی چون « رمضان کریم » به استقبال این ماه می روند. در این ماه در کنار سنت های افطاری دادن، برپایی مراسم قرائت قرآن و نیایش، مراسم دیگری با نام گرگیعان یا قرقیعان نیز بر گزار می شود که در خصوص ریشه ی آن تعابیر گوناگونی وجود دارد. برخی معتقدند این واژه از کلمه ی « قرة العین » به معنای نور چشم گرفته شده است. از آنجایی که این مراسم مصادف است با تولد امام حسن مجتبی (ع)، می گویند که مردم برای عرض تبریک به امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س) « قرة عین، قرة عین گویان » به درب منزلشان می رفتند که کم کم به صورت مناسبتی هرساله در میان مسلمانان در آمده است، در حالی که بنابر نظر دیگری ریشه ی آن کلمه « قرع الباب » به معنای در زدن است و دلیل آن هم این است که کودکان برای گرفتن شیرینی و عیدی درب خانه ها را می کوبند. کودکان عرب خوزستانی شب پانزده ماه رمضان، بعد از افطار به کوچه می روند و آیین سنتی گرگیعان را برپا می کنند. دختر و پسر با شور و شعف در حالی که کیسه هایی از پیش تهیه شده، بر گردن می اندازند و لباس های محلی می پوشند؛ برای جمع آوری عیدی و شیرینی به کوچه ها روانه می شوند و با کوبیدن درب خانه ها، شیرینی و عیدی ماه مبارک را طلب می کنند. در این میان بچه های عرب خوزستانی پشت در خانه ها شعر می خوانند: « ماجینه یا ماجینه حل الکیس و انطینا » ( آمدیم و آمدیم، در کیسه را باز کن و به ما عیدی و شیرینی بده ). اگر اهالی خانه مثلاً در پشت بام باشند، خطاب به آن ها می گویند: « یا اهل سطوح تنطونه لو نروح » ( ای افرادی که بالای پشت بام ایستاده اید، به ما عیدی می دهید یا برویم؟ همچنین ممکن است بچه هایی که دسته جمعی برای گرفتن عیدی به کوچه ها می روند، دو گروه شوند و گروه نخست بگویند: « گرگیعان و گرگیعان » و گروه دوم جواب دهد: « الله یعطیکم رضعان » ( خدا به شما بچه دهد ). یا اینکه « گرگیعان و گرگیعان - الله ایخلی اولیدکم » ( خدا پسر کوچولوی شما را نگه دارد ). این دو گروه ممکن است به دو گروه دختر و پسر نیز تقسیم شود. در این مراسم، اهالی خانه ها به بچه ها که هریک سبدی را در دست دارند، باسورک ( بادام )، شیرینی و عیدی می دهند. این مراسم تا پاسی از شب نیمه ی ماه رمضان ادامه می یابد.

هرشهری آیین خاصی در برگزاری مراسمات خود دارد و آن هم مربوط می شود به فرهنگ و زبان آن شهر. و هر کدام علاوه براشتراکات آیینی تفاوت هایی با هم دارند و همین امر به جذابیت های فرهنگی شهر ها اضافه می کند.در این مقاله سعی براین شد که با آداب و رسوم استان خوزستان آشنا شویم.

مراسم رزیف