سرای سعدالسلطنه قزوین و زیبایی های آن!

تاریخچه سرای سعدالسلطنه

محمد باقر خان سعدالسلطنه اصفهانی، حاکم وقت شهر قزوین در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در سال 1310 هجری قمری بود و با توجه به مراودات اقتصادی فراوان ایران با روسیه و ترکیه دستور داد کاروانسرایی در زمینی به مساحت 2٫7 هکتار با حدود 400 حجره در شهر قزوین ساخته شود. به همین دلیل این کاروان‌سرا به کاروانسرای سعدالسلطنه معروف شد و بعد از حدود دو سال با همت دو معمار اصفهانی و دو معمار قزوینی در سال 1312 هجری قمری به بهره‌برداری رسید.

کاروانسرای سعدالسلطنه تا قبل از جنگ جهانی اول، مرکز تجارت و فعالیت بازرگانی شهر محسوب می‌شد؛ اما بعد از تغییرات سیاسی حکومت روسیه، موقعیت خود را به‌عنوان پل ارتباطی بازرگانی بین اروپا و آسیا از دست داد و به‌صورت نیمه‌فعال درآمد. برخی از حجره‌های کاروان‌سرا به‌شکل غرفه‌های تجاری مستقل اداره می‌شد و برخی از آن‌ها کاربری انبار داشت. قسمتی از کاروانسرای سعدالسلطنه نیز به کارخانه آرد سلامت و کارخانه تولید کشمش تبدیل شد و قسمت‌های دیگر به‌عنوان کارگاه‌های تولیدی کفش، فرش‌بافی، چوب‌بری و… به کار می‌رفتند. جالب اینکه این سرا تا مدت‌ها به‌عنوان «بازار چوب» در میان مردم شناخته می‌شد.

در نهایت در سال 1377 تنها 10 واحد در کاروانسرای سعدالسلطنه فعال بود و این بنای ارزشمند رو به ویرانی می‌رفت. سازمان میراث فرهنگی وقت به‌تدریج شروع به خرید حجره‌ها کرد. پس از مدتی این مجموعه از طریق صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی سازمان میراث‌ فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور به سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری قزوین واگذار شد تا مورد مرمت قرار گیرد.

سرای تاریخی سعدالسلطنه ابتدا در تاریخ 1316/9/17 با شماره ثبت 1021 در زیر مجموعه بازار قزوین ثبت شد؛ سپس در مورخ 1377/5/11 با شماره 2089 به‌صورت مجزا به نام کاروانسرای سعدالسلطنه به ثبت آثار ملی رسید.

ماجرای «بازار چوب» در کاروانسرا چیست؟

گفتیم که هدف باقرخان از ساخت کاروانسرای سعدالسلطنه در قزوین، فراهم کردن شرایطی برای برقراری ارتباط بین تاجران ایرانی و خارجی و به دنبال آن، رشد ارتباطات تجاری کشور بود که البته نقش موثری هم داشت اما متاسفانه شرایط به خوبی ادامه پیدا نکرد.

با شروع جنگ جهانی دوم، با ناامنی‌هایی که در ایران و سایر کشورهای منطقه ایجاد شد، این کاروانسرا هم اهمیت خود را به عنوان پل ارتباطی و بازرگانی، بین اروپا و آسیا از دست داد. بنابراین روابط تجاری کم‌رنگ‌تر شد و رفته رفته کاروانسرای سعدالسلطنه موقعیت تجاری‌اش را از دست داده و کاربری متفاوتی را تجربه کرد.

به مرور زمان حجره‌هایی که محل اقامت بازرگانان و مسافران بودند به کارگاه‌ها و تولیدی‌هایی مانند کفاشی، فرش‌بافی و مخصوصا چوب‌بری تبدیل شدند. نکته جالب تغییر کاربری این‌جا بود که به خاطر زیاد شدن تعداد کارگاه‌های چوب‌بری، تا مدت‌ها، اسم کاروانسرا در میان مردم تغییر کرده و به بازار چوب معروف شده بود.

معماری سرای سعدالسلطنه

مجموعه تاریخی سعدالسلطنه از ارزشمندترین آثار دوره قاجاریه و یکی از 38 بنای منتخب میراث فرهنگی کشور به حساب می‌آید و از لحاظ معماری جزو سالم‌ترین سراهای بازرگانی محسوب می‌شود. ساختمان کاروان‌سرا به‌صورت چهار ضلعی است و در چهار ضلع حیاط‌دار آن، چهار ایوان به چشم می‌خورد. طاق‌نمای ایوان‌ها آجرکاری دارند و سقف داخلی ایوان‌ها مزین به هنر مقرنس‌کاری است.

با نگاهی به دیوارها و سقف‌های گنبدی‌شکل و جذاب سرای سعدالسلطنه متوجه زیبایی بی‌حدومرز معماری سنتی ایرانی و مرمت استادانه آن خواهید شد؛ چراکه آجرها با مهارت و ظرافت خاصی روی هم چیده شده‌اند. همچنین نورپردازی بی‌بدیل فضای داخلی سرای سعدالسلطنه قزوین، شما را مجذوب خود خواهد کرد.

در سرای سعدالسلطنه قزوین از چه چیزهایی می‌توان بازدید کرد؟

سرای سعدالسلطنه قزوین پر از غرفه‌های بسیار زیبای صنایع‌دستی بوده که می‌توان کالاهای ایرانی بسیار باکیفیتی را از آنجا تهیه کرد. علاوه بر خرید و دیدوبازدید از غرفه‌های جذاب این کاروانسرای قدیمی، می‌توان از حیاط‌های بزرگ و زیبای آن دیدن کرد و روی سکوهای بزرگ و چوبی آن نشست و رفت‌وآمد افرادی که عاشقانه محو تماشای این کاروانسرای قدیمی هستند را تماشا کرد. علاوه بر آن، کافه‌رستوران‌های بسیار زیبا و جذابی در آنجا وجود دارد که می‌توان به کافه ارثیه اشاره کرد. ناگفته نماند که کافه ارثیه یکی از بهترین کافه‌های شهر قزوین بوده و توانسته از لحاظ کیفیت، طراحی و خلاقیت در سطح شهر، حرف اول را بزند و طرفداران بسیاری را به خودش اختصاص بدهد.

چگونه به سرای سعدالسلطنه قزوین برویم؟

با اینکه سرای سعدالسلطنه قزوین در خیابان امام خمینی (ره) قرار دارد اما بسیار نزدیکِ سبزه‌میدان یا همان میدان آزادی بوده و در مجاورت آن قرار دارد. بنابراین در هر کجای قزوین که باشید می‌توانید ابتدا به میدان ولیعصر (عج) رفته و سپس سوار تاکسی‌های خطی سبزه‌میدان شده و در آنجا پیاده شوید. در چهارراه سبزه‌میدان، اگر به سمت خیابان سپه بایستید، سمت راست شما خیابان امام خمینی (ره) خواهد بود که با کمی پیاده‌روی می‌توانید به سرای سعدالسلطنه قزوین برسید. اما اگر با ماشین شخصی خودتان به قزوین سفر کرده‌اید می‌توانید با رسیدن به سبزه‌میدان به راحتی این کاروانسرای قدیمی و زیبا را نیز پیدا کنید.