قانون حمایت های خاصی را برای تاجر ورشکسته ای که تقصیر یا تقلبی در مورد ورشکستگی خود نداشته است در نظر گرفته است . در حقوق تجارت ورشکستگی فقط مخصوص تاجر است و به محض اینکه در پرداخت قروض یا بدهی های تاجر وقفه حاصل شد ، ورشکسته محسوب می شود . این به این معنا نیست که تاجر هیچ مالی ندارد بلکه به این معناست که بدهی های او بیشتر از دارایی اوست و دارایی او کفاف پرداخت بدهی هایش را نمی دهد.
تعریف تاجر
مطابق با تعریف قانون تجارت ، تاجر کسی است که شغل معمولی خود را معاملات تجارتی قرار دهد . شغل معمولی یعنی عملی که جنبه امرار معاش داشته باشد و شخص این عمل را تکرار نماید . پس شخص با یکبار انجام دادن عملیات تجارتی یا از روی تفریح انجام دادن این عملیات ، تاجر محسوب نمی شود . تاجر هم می تواند شخصیت حقیقی داشته باشد و هم شخصیت حقوقی یعنی در قالب یک شخص واحد فعالیت تجاری انجام دهد یا اینکه در قالب یک شرکت تجاری فعالیت کند . همچنین باید عملیات تجاری را به نام و به حساب خود انجام دهد البته با تصریح قانون برخی نماینده ها مانند دلال ، عامل و حق العمل کار تاجر محسوب می شوند . به طور کلی تمام معاملات تجار معاملات تجارتی محسوب می شوند مگر اینکه معلوم شود مربوط به امور تجارتی نیست پس اصل بر تجارتی محسوب شدن معاملات تاجر است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود . مواد 2 و 3 قانون تجارت به بیان مصادیق معاملات تجارتی پرداخته ان. ماده 2 قانون تجارت :" معاملات تجارتی از قرار ذیل است :
- خرید یا تحصیل هر نوع مال منقول به قصد فروش یا اجاره اعم از اینکه تصرفاتی در
- آن شده یا نشده باشد .
- تصدی به حمل و نقل از راه خشکی یا آب یا هوا به هر نحوی که باشد .
- هر قسم عملیات دلالی یا حق العمل کاری ( کمیسیون) و یا عاملی و همچنین تصدی به هر نوع تأسیساتی که برای انجام بعضی امور ایجاد می شود از قبیل تسهیل معاملات ملکی یا پیدا کردن خدمه یا تهیه و رسانیدن ملزومات و غیره .
- تأسیس و به کار انداختن هر قسم کارخانه مشروط بر اینکه برای رفع حوائج شخصی نباشد
- تصدی به عملیات حراجی
- تصدی به هر قسم نمایشگاه های عمومی
- هر قسم عملیات صرافی و بانکی
- معاملات برواتی اعم از اینکه بین تاجر یا غیر تاجر باشد .
- عملیات بیمه بحری و غیر بحری
- کشتی سازی و خرید و فروش کشتی و کشتیرانی داخلی یا خارجی و معاملات راجع به آنها
” ماده 3 قانون تجارت : " معاملات ذیل به اعتبار تاجر بودن متعاملین یا یکی از آنها تجارتی محسوب می شود :
- کلیه معاملات بین تجار و کسبه و صرافان و بانکها
- کلیه معاملاتی که تاجر یا غیر تاجر برای حوائج تجارتی خود می نماید .
- کلیه معاملاتی که اجزاء یا خدمه یا شاگرد تاجر برای امور تجارتی ارباب خود می نماید .
- کلیه معاملات شرکتهای تجارتی
بنابراین معاملات غیر منقول به هیچ وجه تجارتی محسوب نمی شوند . " پس هر شخصی که معاملات ذکر شده در این دو ماده را انجام دهد و شغل خود را مبادرت به این اعمال قرار دهد تاجر محسوب می شود .
تعریف ورشکسته
ممکن است تاجر به علت فقدان سرمایه کافی ، در نظر نگرفتن رقابت ، تغییرات پیش بینی نشده بازار و یا به دلایل دیگری از پرداخت بدهی های خود ناتوان شود . ورشکستگی به معنای توقف تاجر از پرداخت دیون و ناتوانی او از انجام تعهدات مالی خود می باشد . به این معنا که او به علت نداشتن مال یا وجه نقد از پرداخت بدهی های خود ناتوان شده است و بنابراین، تا زمان تصفیه کامل ورشکستگی، ممنوع المعامله می گردد. البته این به این معنا نیست که لزوما بدهی های تاجر بیشتر از اموال می باشد ، بلکه ممکن است به دلیل اینکه اموال او در رهن بانک یا صندوق دادگستری است امکان دسترسی به آن ها و پرداخت دیون خود را نداشته باشد . ورشکستگی مخصوص تاجر و شرکت های تجارتی است . اشخاص عادی و کسانی که به تجارت اشتغال ندارند زمانی که توان پرداخت بدهی های خود را نداشته باشند معسر محسوب می شوند . احکام و آثار اعسار با احکام و آثار ورشکستگی شرکت ها و تجار متفاوت هستند و نباید این دو را با هم خلط کرد . ماده 412 قانون تجارت به تعریف ورشکستگی پرداخته است : " ورشکستگی تاجر یا شرکت تجارتی در نتیجه توقف از تادیه وجوهی که بر عهده اوست حاصل می شود . حکم ورشکستگی تاجری را که حین الفوت در حال توقیف بوده تا یک سال بعد از مرگ او نیز می توان صادر کرد . "
انواع ورشکستگی
همانطوری که گفته شد ورشکستگی صرفا کسی نیست که مال باخته است بلکه کسی است که بدهی های او از سرمایه اش بیشتر باشد. در قانون و حقوق تجارت سه نوع ورشکستگی تعریف شده و آثار ورشکستگی نیز پیش بینی گردیده است که بر اساس قانون، انواع ورشکستگی، عبارتند از :
ورشکستگی عادی
گاهی اوقات عملکرد تاجر هیچ ارتباطی با ورشکستگی او ندارد و تاجر بدون هیچ دخالت و عمدی به دلیل تحریم های اقتصادی یا تغییر و تحولات غیرقابل پیش بینی بازار و مواردی از این دست سرمایه خود را از دست داده و توان پرداخت دیون و بدهی های خود را از دست می دهد. او باید به محض اینکه بر این وضعیت واقف شد ظرف سه روز به دفتر دادگاه عمومی محل اقامت خود مراجعه کرده و صورت حساب دارایی و دفاتر تجاری خود را به همراه ببرد . در این صورت قانون حمایت های خاصی را برای او در نظر می گیرد . طی روال قانونی ، مدیر تصفیه ، جهت مراجعه به اداره تصفیه و انجام امور ورشکستگی، تعیین می گردد و روال قانونی ورشکستگی، طی می گردد .
ورشکستگی به تقصیر
نوع دوم ورشکستگی ، ورشکستگی به تقصیر است یعنی در اثر اشتباه محساباتی یا عملکرد ، تاجر یا شرکت تجاری ورشکسته می شود . مواد 541 و 542 قانون تجارت مواردی را که تاجر بر اساس آن ها ورشکسته به تقصیر شناخته می شود را مشخص کرده است : " تاجر در موارد ذیل ورشکسته به تقصیر اعلان می شود :
- در صورتی که محقق شود مخارج شخصی یا مخارج خانه مشارالیه در ایام عادی بالنسبه به عایدی او فوق العاده بوده است .
- در صورتی که محقق شود که تاجر نسبت به سرمایه خود مبالغ عمده صرف معاملاتی کرده که در عرف تجارت موهوم یا نفع آن منوط به اتفاق محض است .
- اگر به قصد تاخیر انداختن ورشکستگی خود خریدی بالاتر یا فروشی نازل تر از مظنه روز کرده باشد یا اگر به همان قصد وسایلی که دور از صرفه است به کار برده تا تحصیل وجهی نماید اعم از اینکه از راه استقراض یا صدور برات یا به طریق دیگر باشد .
- اگر یکی از طلبکارها را پس از تاریخ توقف بر سایرین ترجیح داده طلب او را پرداخته باشد."در این موارد دادگاه ملزم به صدور حکم ورشکستگی به تقصیر است. ماده 542 قانون تجارت :"تاجر در موارد ذیل هر تاجر ورشکسته ممکن است ورشکسته به تقصیر اعلان شود :
- اگر به حساب دیگری و بدون اینکه عوضی دریافت نماید تعهدی کرده باشد که نظر به وضعیت مالی او در حین انجام آن ها آن تعهدات فوق العاده باشد .
- اگر عملیات تجارتی او متوقف شده و مطابق ماده 413 این قانون رفتار نکرده باشد .
- اگر از تاریخ اجرای قانون تجارت دفتر نداشته یا دفاتر او ناقص یا بی ترتیب بوده یا در صورت دارایی وضعیت حقوقی خود را اعم از قرض و مطالبات به طور صحیح معین نکرده باشد .(مشروط بر اینکه در این موارد مرتکب تقلبی نشده باشد .)"
در این موارد دادگاه می تواند بنا بر تشخیص خود تاجر را ورشکسته به تقصیر اعلام کند . بنابراین هرگاه تاجر مرتکب یکی از اعمالی که در این دو ماده آمده ، شود ورشکسته به تقصیر محسوب می شود . ورشکستگی به تقصیر یک جرم محسوب می شود و مجازات آن شش ماه تا سه سال حبس است .
ورشکستگی به تقلب
آخرین نوع ورشکستگی ، ورشکستگی به تقلب است . در این فرض دادگاه در حین رسیدگی به امر ورشکستگی کشف می کند که تاجر عمدا برای آنکه خود را ورشکسته معرفی کند اعمال مذکور در ماده 549 قانون تجارت را انجام داده است. ماده 549 قانون تجارت : " هر تاجر ورشکسته که دفاتر خود را مفقود نموده یا قسمتی از دارایی خود را مخفی کرده و یا به طریق مواضعه و معاملات صوری از میان برده و همچنین هر تاجر ورشکسته که خود را به وسیله اسناد و یا به وسیله صورت دارایی و قروض به طور تقلب به میزانی که در حقیقت مدیون نمی باشد مدیون قلمداد نموده است ورشکسته به تقلب اعلام و مطابق قانون جزا مجازات می شود. در صورتی که دادگاه این موارد را احراز کند تاجر را ورشکسته به تقلب معرفی می کند و طبق قانون به یک تا پنج سال حبس محکوم می شود. تا اینجا به تعریف ورشکسته و انواع ورشکستگی پرداختیم . اما ورشکستگی از این جهت یکی از موضوعات مهم حقوق تجارت محسوب می شود که احکام و آثار خاصی برای آن در قانون پیش بینی شده است . برای جلوگیری از اطاله کلام در مقاله دیگری به توضیحات مفصل در مورد احکام و آثار ورشکستگی می پردازیم .
آیا تاجر با یکبار ناتوانی در پرداخت بدهی هایش، ورشکسته محسوب می شود؟
این سوال همیشه در دادگاه و میان قضات و حقوقدانان اختلاف نظر بوده است که برخی از آنان دیدگاهشان منطقی و اصولی تر است، ایشان اعتقاد دارند که باید با مشاهده و بررسی وضعیت تاجر یا شرکت تجاری به این نتیجه رسید که آیا اموال، سرمایه و دارایی موجود از بدهی ها کمتر است یا بیشتر. چنانچه مقدار دارایی کمتر از بدهی باشد، دادگاه طبق نظر کارشناس حکم به توقف و ورشکستگی صادر می نماید. در غیر این صورت طرح دعوی ورشکستگی مسموع نیست و مورد قبول نمی باشد. ورشکستگی و قوانین آن فقط مختص به بازرگانان است. اگر اشخاص معمولی توانایی پرداخت دیون خود را نداشته باشند در حقوق به آنان (معسر) می گویند. شرکت های تجارتی چون بازرگان معرفی شده اند، قوانین ورشکستگی شامل آن ها می شود. اما شرکا و اعضای هیئت مدیره به دلیل این که تاجر محسوب نمی شوند قوانین شامل آن ها نمی شود.
آثار اعلام ورشکستگی بر تاجر
اثراتی که اعلام ورشکستگی نسبت به تاجر می باشد گسترده است. بعضی از این اثرات به تاجر و بنگاه اقتصادی مرتبط است. برخی متوجه طلبکار و بعضی از این آثار متوجه جامعه است. درخصوص آثار ورشکستگی بر تاجر و بنگاه اقتصادی (شرکت تجاری)، باید گفت یکی از مواردی که به سود تاجر ورشکسته است، این است که از پرداخت نمودن خسارت تاخیر تادیه معاف شده و نسبت به ایشان خسارت تاخیر تادیه محاسبه نگردیده است. ضمناً امکان دارد تاجر با عقد قرارداد ارفاقی با طلبکاران، به صورت مجدد نیز به کسب و کار خود ادامه دهد و بدهی ها را به مرور زمان بپردازد. ظاهراً مواردی که ذکر شد امتیازات قابل توجهی نسبت به تاجر می باشد.
محرومیت تاجر ورشکسته از دخالت در اموال
با توجه به این که شخص ورشکسته معاف از پرداخت خسارت تاخیر می شود. اما محرومیت ها و محدودیت هایی نیز شامل حال ایشان خواهد شد. مثلاً محرومیت از دخالت در اموالش که در طلبکاری و بدهکاری وی تاثیرگذار است و براساس ماده ۴۱۸ قانون تجارت مدیر تصفیه قائم مقام قانونی ایشان در کلیه اختیارات و حقوق و امور مالی وی که در پرداخت بدهی هایش تاثیرگذار است می باشد و مدیر تصفیه این حق را دارد در تمام تصمیمات و امور مالی تاجر ورشکسته به جای ایشان عمل نماید. چنانچه دعوایی بخواهد از طرف یا علیه تاجر ورشکسته مطرح شود باید توسط مدیر تصفیه صورت گیرد. یعنی شخص ورشکسته نمی تواند به صورت مستقیم طرف دیگر دعوای مالی قرار گیرد به جز دعاوی شخصی و خانوادگی. در واقع به یک نوعی تاجر ورشکسته محجور می شود.
آثار اعلام ورشکستگی نسبت به بستانکاران
اعلام ورشکستگی تاجر آثاری نیز نسبت به طلبکاران دارد. می توان به عنوان مثال به این مطلب اشاره نمود که طلبکاران طبق حق تقدمی که براساس قانون دارند مطالباتشان را دریافت می نمایند. ضمناً چنانچه طلبکاران با یکدیگر جایگاهشان به صورت تساوی باشد و حق تقدم نیز نداشته باشند اصطلاحاً می گویند باید وارد غرما (گروه طلبکاران) شوند که الباقی اموال به نسبت میان آنان تقسیم شود. این در صورتی است که تا هنگامی که شخص تاجر، بدهی هایش را پرداخت نکرده یا قرارداد ارفاقی تنظیم نگردیده باشد، همچنان مدیون به حساب می آید.
معاملات باطل و بلااثر تاجر ورشکسته
سوالی که عنوان می شود این است که کدام معاملات صورت گرفته از سوی تاجر ورشکسته باطل و بلااثر می شود؟ ماده ۴۲۳ قانون تجارت بیان می دارد که ۳ دسته از معاملات تاجر پس از صادر شدن حکم توقف، باطل و بلااثر خواهد بود. هر صلح محاباتی یا هبه و کلیه نقل و انتقالات بلاعوض اعم از این که درخصوص منقول یا غیرمنقول بوده باشد. پرداخت هرگونه قرض اعم از حال یا مدت دار به هر طریقی که انجام شده باشد و هر معامله ای که باعث شود مالی از اموال منقول یا اموال غیرمنقول تاجر را مقید نماید و به ضرر بستانکاران گردد، به صورتی که پس از صادر شدن حکم توقف باشد، باطل می باشد و هیچگونه اثری نخواهد داشت. تاریخی که دادگاه برای تاریخ توقف تاجر مشخص می نماید، امکان دارد همان تاریخ صادر شدن حکم ورشکستگی باشد یا چند سال پیش از آن. با درنظرگرفتن این مسئله، چنانچه فرد تاجری ۴ سال پیش جهت فروش خانه خود اقدام نماید و در حال حاضر ورشکست شده باشد. در صورتی که تاریخ توقف آن به ۴ سال پیش بازگردد، قرارداد فروش خانه ایشان محل تامل خواهد بود و امکان دارد باطل شود.
وظایف و اختیارات عضو ناظر
نسبت به وظایف و اختیارات عضو ناظر باید بیان نمود که بلافاصله پس از صدور حکم ورشکستگی دادگاه مکلف بوده یک فرد را به عنوان عضو ناظر مشخص نماید. وظیفه عضو ناظر نظارت بر روند ورشکستگی و سرعت بخشیدن به آن است. براساس ماده ۱ قانون اداره تصفیه امور ورشکستگی مصوب سال ۱۳۱۸ در شهرها و مراکزی که این اداره تشکیل شده است، دادگاه نباید عضو ناظر تعیین نماید. بلکه باید حکم ورشکستگی را به این اداره ارسال نماید و این اداره وظایف عضو ناظر را انجام دهد.
مهر و موم و اقدامات اولیه نسبت به تاجر، وظیفه چه کسی است؟
براساس مادتین ۴۳۳ و ۴۳۴ قانون تجارت، در مواردی که عضو ناظر توسط دادگاه مشخص می شود و اداره ورشکستگی نیست، عضو ناظر اقدام به مهر و موم اموال تاجر ورشکسته می نماید. همچنین در شهرهایی که اداره تصفیه امور ورشکستگی وجود دارد، براساس مواد ۱۳ تا ۲۲ قانون اداره تصفیه امور ورشکستگی، وظیفه نظارت و مهر و موم ترکه و اموال تاجر ورشکسته بر عهده اداره ورشکستگی می باشد. براساس ماده ۴۱۹ قانون تجارت بلافاصله پس از صدور حکم ورشکستگی تاجر یا شرکت تجاری، مدیر تصفیه قائم مقام شخص ورشکسته می شود و همه دعاوی و اجرائیات علیه تاجر، باید علیه مدیر تصفیه اقامه شود و نیز ادامه پیدا کند. ضمناً چنانچه دعوایی از قبل بوده، پیگیری آن باید با حضور مدیر تصفیه باشد و در مواردی که تاجر، طلبی یا مدعی باشد، آن را باید توسط مدیر تصفیه انجام نماید.
بنابراین گاهی اوقات تاجر و یا شرکت تجارتی از بازپرداخت بدهی های خود ناتوان می شوند که به این حالت ورشکستگی می گوییم . قانون تجارت حمایت های خاصی را برای افراد و شرکت های و تاجران ورشکسته در نظر گرفته است. امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .
منفعت مال چیست؟ و انواع آن کدامند؟
