در میان قراردادهای مختلف دو قرارداد وجود دارند که بسیار به یکدیگر شبیه اند و از این حیث منجر به اشتباهاتی می شود . این دو عقد ، عقد قرض و عقد عاریه هستند که هر دو از عقود معین اند . عقد قرض ، عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین مال خود را به دیگری می دهد تا از آن استفاده کند و در موعد مقرر هم برگرداند اما عقد عاریه عقدی است که به موجب آن یکی مال خود را به دیگری می دهد تا به طور مجانی از آن منتفع شود . می بینیم که حتی در تعریف نیز این دو قرارداد بسیار به هم نزدیکند . از این رو در این مقاله به بررسی تفاوت عقد قرض و عقد عاریه از جمله تملیکی بودن ، تلف مال و مال موضوع قرارداد می پردازیم . عاریه در لغت به معنی چیزی است که کسی برای انتفاع موقت از دیگری بگیرد و بعد پس بدهد و قابل دادوستد باشد. عاریه در اصطلاح حقوقی به عقد جایزی گفته می شود که به موجب آن یک طرف عقد به طرف دیگر اجازه می دهد که در زمان معینی از عین مال او به رایگان استفاده کند به شرطی که عین مال از بین نرود.(ماده ۶۳۵ قانون) عاریه دهنده را معیر و عاریه گیرنده را مستعیر می گویند بنابراین توضیح، هر چیزی که با استفاده از آن، اصل آن از بین برود نمی تواند موضوع عقد عاریه باشد مثلاً خودرو را می توان عاریه داد ولی مواد غذایی مصرف شدنی را نمی توان عاریه داد. با توجه به این که عاریه یک قراردادمحسوب می شود بنابراین برای صحت آن طرفین قرارداد باید از شرایط صحت معامله مقرر در ماده ۱۹۰ قانون مدنی برخوردار باشند و با توجه به جایز بودن آن هر یک از طرفین هر وقت بخواهند می توانند عقد را بر هم بزنند و با فوت و حجر هریک از طرفین عقد منفسخ می شود. با توجه به ماهیت عقد عاریه و شباهت آن با عقد قرض و ودیعه، بعضاً مردم آن را با عقد قرض و عقد ودیعه اشتباه می گیرند در این بخش به تعریف عقد قرض و تفاوت آن با عاریه می پردازیم.
تعریف عقد قرض و تفاوت آن با عاریه
قرض عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین مقدار معینی از مال خود را به طرف دیگر تملیک می کند و طرف مزبور باید مثل آن را از حیث مقدار و جنس و وصف رد نماید و در صورتی که نتواند مثل آن را رد کند می تواند قیمت آن را بدهد. پس در عاریه، شخص عاریه دهنده مالی را برای استفاده کردن به عاریه گیرنده می دهد و عاریه گیرنده لزوماً باید خود آن مال را پس بدهد همچنین در عاریه بحث تملیک مال وجود ندارد و تنها عاریه گیرنده حق انتفاع و استفاده از آن مال را دارد. ولی در قرض، قرض گیرنده، مالک آن مال می شود و تنها مکلف است مثل یا قیمت مال را به قرض دهنده پس بدهد. در عقد عاریه مال مورد عاریه باید از اموالی باشد که با استفاده کردن، از بین نرود ولی در قرض مال مورد قرض از هر نوع مالی می تواند باشد چون قرض گیرنده قرار نیست عین مال را پس بدهد و حتی در صورت تلف مال مورد قرض، قرض گیرنده تنها باید مثل آن و در صورتی که نتواند مثلش را بدهد قیمت آن را پرداخت کند. در خصوص تلف مال مورد عاریه باید گفت که عاریه گیرنده تنها در صورتی ضامن مال است که در استفاده از آن تعدی و تفریط (تقصیر) کرده باشد اما معمولاً طرفین عاریه شرط می کنند که در صورت تلف مال، عاریه گیرنده مسئول باشد و خسارت را جبران کند. (شرط ضمان) درست است که قانوناً مستعیر ضامن نیست اما به حکم عقل لازم است که موقع انعقاد عقد، معیر شرط ضمان کند. عاریه و ودیعه هرچند هر دو از عقود امانی هستند اما ودیعه امانت بالذات است ولی عاریه امانت به العرض. چون ودیعه ذاتاً برای امانت به دیگری داده می شود اما در عاریه منظور اصلی طرفین، استفاده از مال است. در عاریه، مال مورد عاریه باید مصرف نشدنی باشد ولی در ودیعه این مورد فرقی ندارد.
تملیکی بودن
اولین تفاوت عقد قرض و عقد عاریه در این است که عقد قرض یکی عقد تملیکی است یعنی اینکه قرض دهنده مال خود را برای مدت مشخصی به مالکیت قرض گیرنده در می آورد و او در این مدت مالک مال مقروضه خواهد بود و هر گونه تصرفی که بخواهد می تواند در مال مقروصه بکند اما مثل یا قیمت آن را در پایان مدت به قرض دهنده برگرداند . اما در عقد عاریه تملیکی صورت نمی گیرد و مال در مالکیت عاریه دهنده می ماند و فقط اجازه استفاده از منفعت مال به عاریه گیرنده یا مستعیر داده می شود . موضوع تملیکی بودن مال منجر به نتایج حقوقی ای می شود که تفاوت دوم عقد قرض و عقد عاریه را به وجود می آورد .
تلف مال
گفتیم که اولین فرق قرارداد قرض و قرارداد عاریه در این است که مال موضوع قرارداد در عقد قرض به مالکیت طرف قرارداد در می آید اما در عقد عاریه این طور نیست و تنها اجازه استفاده از مال به مستعیر داده می شود . بنابراین وقتی در عقد قرض مالکیت منتقل می شود ، قرض گیرنده می تواند به دلخواه در مال تصرف کند و می تواند آن را از بین ببرد اگرچه مسئول است که مثل مال را در موعد مقرر به قرض دهنده برگرداند . اما در عقد عاریه ، عاریه گیرنده تنها اجازه استفاده رایگان از مال را دارد و حق ندارد آن را تلف کند . در واقع مستعیر امین است و باید مال را نزد خود نگه دارد و هر وقت مالک خواست آن را برگرداند .
مال موضوع قرارداد
سومین فرق قرارداد عاریه و عقد قرض در مال موضوع قرارداد است . مالی که به عاریه داده می شود باید حتما در دسته اموال قابل بقا مثل وسایل نقلیه باشد و مال مصرف شدنی مثل خوراکی و پول را نمی توان به عاریه داد . اما مال موضوع عقد با این محدودیت رو به رو نیست .
امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .
بررسی تفاوت عقد عاریه و عقد ودیعه
