مراجع متعدد دادگستری هر کدام عهده دار رسیدگی به یک سری امور و دعاوی مشخص هستند و موضوعی که در دادگاه حقوقی مطرح می شود نمی تواند در دادگاه کیفری مطرح شود . این نوع تقسیم بندی به این دلیل است که نظم موضوعی در دادگاه حفظ شود . از طرفی هر کدام از این دادگاه ها ، آیین دادرسی مخصوص به خود را دارند یعنی برای اقامه دعوی در هر یک از این مراجع باید تشریفات مخصوص به همان مرجع را طی کرد تا دادگاه بتواند به موضوع دعوی رسیدگی کند . از این رو اطلاع از تفاوت ها و شیوه رسیدگی در این دادگاه ها بسیار مهم است تا از سر در گمی افراد جلوگیری کند . یکی از موضوعاتی که افراد غالبا درباره آن ابهام دارند، تفاوت دادخواست حقوقی و شکایت کیفری است . به همین دلیل در این مقاله به بررسی تفاوت دادخواست حقوقی و شکایت کیفری می پردازیم .
شکوائیه چیست ؟
کسی که از وقوع جرم آسیب و صدمه می بیند برای پیگیری جرم و جبران خسارتی که در صورت وقوع یک عمل مجرمانه و اعلام جرم به دادسرا ، دادستان و بازپرس یا دادیار بر حسب وظایفشان اقدام به انجام تحقیقات مقدماتی می کنند. بعد از اینکه که مجرم شناسایی شد مراحل رسیدگی در دادگاه آغاز می شود. رسیدگی به جرم در آیین دادرسی کیفری در جرایم نامشهود، در صورتی آغاز می شود که بزه دیده یا شاکی اقدام به شکایت کند اما در جرایم مشهود در صورتی که ضابطان دادگستری نیز شاهد وقوع جرم باشند نیز برای آغاز به رسیدگی کفایت می کند و نیازی به شکایت شاکی خصوصی ندارد. همانطور که در دعوی حقوقی برای ثبت دعوی باید برگه دادخواست را پر کرد ، برای ثبت دعوی کیفری نیز باید برگه شکواییه را کامل کرد. در واقع اولین مرحله برای ثبت شکایت کیفری مراجعه به مراجع کیفری و دریافت فرم شکواییه است. شکواییه یک فرم مخصوص است که قوه قضاییه موظف است آن را تهیه کند. شکواییه که به آن شکایت نامه هم گفته می شود ، ورقه چاپی ای است که موارد از قبیل نام شاکی ، آدرس و موضوع دعوی در آن نوشته شده است که باید توسط شاکی تکمیل شود.
چه کسانی به شکواییه نیازمندند؟
به طور کل ، اگر شخصی به علت وقوع جرمی که در قانون مجازات اسلامی برای آن مجازات تعیین شده ، قصد شکایت داشته و باید شکایت خود را در شکواییه تنظیم کند.جرائم هایی که برای طرح دعوا، نیاز به شاکی خصوصی باشد ، جرائم قابل حل و گذشت می باشد که با طرح شکایت، تعقیب متهم شروع شده و با استرداد شکایت و یا صرف نظر کردن شاکی، تعقیب متهم به پایان خواهد رسید. وقتی که شکایت کیفری تنظیم شود ، دادسرا که در رأس آن دادستان است، تعقیب متهم را شروع نموده و تحقیقات اولیه را به قاضی تحقیق که بازپرس است، ارجاع خواهد داد. بازپرس بر مبنا شکایتی که تنظیم شده ، عمل خواهد کرد. در این صورت که اگر فرد الف به فرد ب توهین کرده باشد، شخص ب می تواند علیه شخص الف مبنی بر توهین شکایت کند.
شرایط تنظیم شکوایه
در حال حاضر اگر شکواییه ای که تنظیم می شود، بر مبنای توهین و فحاشی تنظیم شده باشد، بازپرس تحقیقات خود را برای جرم توهین شروع و ادامه می دهد و به خاطر عدم ثبت توهین، وارد موضوع فحاشی نخواهد شد. در تنظیم شکواییه چند نکته و شرط لازم میباشد که عبارتند از :
- داشتن اهلیت : در جرایمی که تعقیب آن منوط به شکایت شخص زیان دیده از جرم است ، شخص باید اهلیت داشته باشد . اهلیت در قانون جمهوری اسلامی ایران داشتن سن لازم میباشد که در دختران سن ۹ سالگی و در پسران سن ۱۵ سالگی می باشد اما معمولا رویه عملی دادگاه سن ۱۸ سالگی میباشد . در صورتی که فرد هنوز به سن لازم نرسیده باشد باید ولی یا قیم فرد نسبت به شکایت اقدام کند .
- شکایت شاکی : جرایمی هست که تنها با شکایت شاکی قابل پیگیری می باشد و فاقد جنبه های عمومی هستند مانند جرایم افترا، توهین و فحاشی و در این مسائل بلافاصله پس از تقدیم شکوائیه به دادسرا تعقیب و تحقیقات شروع می شود.
- اعلام و اخبار ضابتین دادگستری : در جرایم عمومی و غیر قابل گذشت با اعلام و گزارش ضابطین دادگستری تعقیب جرایم را دنبال می کند . قابل ذکر است که ضابطین قوه قضائیه در حال حاضر همان ماموران نیروی انتظامی می باشند در این حال در برخی موارد نیروی مقاومت بسیج ، سپاه پاسداران جمهوری اسلامی نیز به عنوان ضابطین دادگستری محسوب می شوند .
- اظهار و اقرار متهم : ماده ۱۶۴ قانون مجازات اسلامی مقرر کرده است که "اقرار عبـــارت از اخبــار شخص به ارتکاب جرم، از جانب خود است" و در صورتی که قرائن و مفادی بر خلاف اقرار در دست نباشد، نوبت به ادله دیگر نمی رسد و وقوع جرم، با اقرار متهم اثبات می شود.
- جرایم مشهود: جرمی را مشهود گویند که در شُرف وقوع بوده و یا زمان اندکی از وقوع آن گذشته باشد، چنانکه آثار و ادلّه جرم، اثبات و اِنتساب آن را به فاعل ممکن نماید.
نحوه تنظیم شکواییه
بر اساس ماده 68 قانون آیین دادرسی کیفری شرایط شکلی شکایت نامه و نحوه تنظیم آن مشخص شده است . بر اساس این ماده اگر دعوی کیفری را در برگه شکواییه ثبت کنیم ، مواردی که جهت ثبت شکایت لازم است در آن نوشته شده است و تنها شاکی باید آن را تکمیل کند اما اگر شکایت خود را در یک برگه معمولی ثبت کردیم باید نکات زیر حتما در شکوایه قید کنیم :
- نام و نام خانوادگی، نام پدر، سن، شغل، میزان تحصیلات، وضعیت تاهل، تابعیت، مذهب، شماره شناسنامه، شماره ملی، نشانی دقیق و درصورت امکان نشانی پیام نگار (ایمیل)، شماره تلفن ثابت و همراه و کدپستی شاکی
- موضوع شکایت، تاریخ و محل وقوع جرم
- ضرر و زیان وارده به مدعی و مورد مطالبه وی
- ادله وقوع جرم، اسامی، مشخصات و نشانی شهود و مطلعان در صورت امکان
- مشخصات و نشانی مشتکیعنه یا مظنون در صورت امکان
دادخواست چیست ؟
دادخواست به معنی دادخواهی کردن است. در اصطلاح حقوقی به آغاز اقامه دعوا از سوی خواهان علیه خوانده از طریق سیستم دادگستری گفته می شود. در بسیاری از مواد قانونی دادخواست به معنی برگه دادخواست استفاده می شود یعنی برگه ای که شخص به وسیله آن دادخواهی خود را به دادگاه ارائه می کند. دادخواست (در قدیم: عرضحال) شکایتی است که به مراجع قضائی به صورت نوشتاری یا گفتاری عرضه می شود. دادخواست وسیله رسمی احقاق حق است که از طریق مراجعه به دادگاه ها صورت می گیرد. دادخواست نوشتاری به وسیله برگه ای به نام برگ دادخواست انجام می گیرد. دادخواست شکایت حقوقی است. دادخواست نوعی درخواست است اما هر درخواستی دادخواست نیست. دادخواست باید در قالب و فرم ویژه ای به دادگاه عرضه می شود اما درخواستها (مثلا درخواست تاخیر جلسه از دادگاه) شکل خاصی نداشته و هزینه ای هم به آن تعلق نمی گیرد. دادخواست همچنین با اظهارنامه تفاوت دارد. اظهارنامه وسیله رسمی مطالبه حق است که از سوی ادارهٔ ثبت اسناد یا دفاتر دادگاه ها ابلاغ می شود ولی دادخواست را از راه مراجعه به دادگاه ها عرضه می کنند.
تفاوت دادخواست و شکواییه چیست و چه هنگام از آن ها استفاده می شود؟
حتی اگر تا به حال به دادگاه و دادسرا نیز نرفته باشید، حتماً تا به حال نام دعاوی حقوقی و کیفری به گوشتان خورده است و شاید با تفاوت های آن ها نیز آشنایی داشته باشید. دعاوی حقوقی، دعاوی هستند که توسط فرد ضرردیده که “خواهان” نامیده می شود تنظیم شده و مستقیماً به دادگاه عرضه می شود و فرد ضرررسانده نیز در این گونه پرونده ها “خوانده” نامیده می شود. در واقع فرد خواهان درخواست خود را در برگه ای به نام دادنامه نوشته و تنظیم می کند و با تهیه و باطل کردن تمبرهایی به ارزش ۱٫۵% مبلغ مورد نظر دعوای حقوقی خود را به دادگاه می فرستد. به همین دلیل نیز به طور کلی در دعاوی حقوقی به درخواستی که برای طرح دعوا و در برگه ای خاص تنظیم می شود، “دادخواست حقوقی” می گویند و در این موارد از واژه “شکایت” استفاده نمی شود.
واژه “شکایت” یا همان “شکواییه” به شرایط دیگری از دعاوی قانونی نسبت داده می شود. هنگامی که فردی از انجام عمل فرد دیگری که متهم، متشکی و یا مجرم تلقی می شود، زیان می بیند و برای گرفتن حق خود دعوای کیفری را آغاز می کند، در واقع شکواییه یا شکایت کیفری خود را تنظیم کرده و به دادسرا می فرستد. “شکواییه” در دعاوی کیفری مستقیماً به دادگاه فرستاده نمی شود. زیرا شکایت فرد شاکی باید ابتدا مورد بررسی دادسرا و کلانتری قرار گرفته و پس از تأیید به دادگاه فرستاده شود. برای تنظیم شکواییه نیاز به فرم یا برگه خاصی نیست و هزینه زیادی نیز برای شاکی در بر ندارد زیرا در هر برگه ای می توان شکواییه را تنظیم کرد. بنابراین طرح دعاوی کیفری از سوی شاکی در دادگاه را شکواییه یا شکایت کیفری می گویند و اصطلاح دادخواست در این موارد کاربردی نخواهد داشت.
انواع دادنامه حقوقی
دادنامه های حقوقی بسته به مراحل مختلف پیشروی پرونده انواع مختلفی دارند که هم از سوی خواهان و هم از سوی خوانده تنظیم و به دادگاه تقدیم می شوند. در ادامه برای آشنایی بیشتر با دعاوی حقوقی و روند اجرای آن ها انواع دادنامه های حقوقی را برای شما شرح می دهیم.
- دادخواست نخستین: این نوع دادنامه در واقع اولین دادنامه برای مطرح کردن دعوای حقوقی است که توسط خواهان ( فرد ضرر دیده ) تنظیم می شود. در این برگه خواهان تمام ادعاها، ادله، شواهد، مدارک و خواسته خود را عنوان کرده و از دادگاه درخواست رسیدگی و صدور رأی می کند. با فرستادن این برگه به دادگاه دادرسی دادگاه برای طرح دعاوی این فرد آغاز می شود.
- دادخواست طاری: این نوع دادنامه در جریان دعوا در دادگاه و توسط هر دو طرف دعوا می تواند تنظیم به دادگاه تقدیم شود. که البته باید با موضوع دعوای در حال جریان مرتبط باشد و یا از آن نشات بگیرد.
- دادخواست اضافی: دادنامه اضافی در واقع سندی است که خواهان علاوه بر ادعاها و دعاوی قبلی به عنوان یک دعوای جدید اما مرتبط به همان پرونده به دادگاه ارائه می دهد تا ادله و شواهد علیه خوانده بیشتر شده و روند صدور رأی نیز تسریع شود.
- دادخواست واخواهی: در دعاوی حقوقی برعکس دعاوی کیفری، دادگاه می تواند در صورت غیاب فرد خوانده و محکوم نیز رأی را صادر کند که در اکثر موارد نیز رأی به نفع فرد خواهان صادر می شود. در این موارد فرد خوانده می تواند دادنامه ای مبنی بر اعتراض به حکم غیابی تنظیم و به دادگاه تقدیم کند.
- دادنامه متقابل: هنگامی که دعوای حقوقی با دادنامه نخستین که توسط فرد خواهان تنظیم شده در دادگاه به جریان در می آید، فرد خوانده اصلی نیز می تواند سندی متقابلاً علیه خواهان اصلی دعوا تنظیم کرده و به دادگاه ارائه دهد. این سند به نام دادخواست متقابل شناخته می شود.
- دادنامه جلب ثالث: در برخی پرونده های حقوقی، ادعاها و ادله فرد خواهان برای اثبات جرم فرد خوانده و احقاق حق کافی نیست و نیاز است که فرد سومی نیز وارد پرونده شود. در برخی موارد این فرد سوم به عنوان شاهد و در برخی موارد نیز به عنوان هم دست فرد خوانده به دادرسی جلب می شود. به دادنامه ای که برای جلب فرد سوم تنظیم می شود دادخواست جلب ثالث می گویند.
- دادنامه ورود ثالث: به موجب تنظیم این نوع دادنامه فرد سومی که به دادرسی جلب شده بود وارد دادرسی می شود تا مدارک و شواهد او مورد بررسی قرار گیرد.
نکاتی که در تنظیم دادنامه های حقوقی باید رعایت کنید
اگر درگیر یک دعوای حقوقی شده اید و یا قصد شروع و مطرح کردن یک دعوای حقوقی را دارید، بهتر است بدانید که برای شروع دعاوی حقوقی تنظیم یک دادنامه نخستین صحیح و کامل می تواند در تسریع روند دادگاه کمک بسیاری به شما بکند. دادنامه حقوقی بخش های مختلفی دارد که هرکدام باید با دقت و به طور کامل توسط خواهان کامل شود تا هنگام ارائه به دادگاه کم و کاستی در آن وجود نداشته باشد و دادگاه به طور دقیق بتواند به خواسته و ادعای خواهان رسیدگی کند. به این منظور در ادامه نکاتی که باید در هنگام پر کردن دادخواست حقوقی برای مطرح کردن دعاوی حقوقی رعایت کنید را به شما یادآورد خواهیم شد.
- یکی از مهم ترین مواردی که در برای تنظیم دادخواست حقوقی باید به آن توجه شود، مشخص بودن نام کامل خوانده و آدرس محلی است که این فرد در آن اقامت دارد. اگر آدرس محل زندگی فرد خوانده در دادنامه نخستین مشخص نشود، دادگاه در جریان دادگاه بازهم فرصت ارائه یک آدرس و یا چاپ اخطاریه را به فرد خواهان می دهد. در شرایطی اگر هیچ آدرسی از خوانده توسط خواهان به دادگاه داده نشود ممکن است پرونده باطل شده و هزینه تمبرهای باطل شده نیز به فرد خواهان باز نگردد. اما اگر فرد خواهان هیچ اطلاعی از آدرس فرد خوانده نداشته باشد می تواند به دادگاه اطلاع دهد تا راه های دیگری برای جریان دادرسی پرونده اتخاذ شود.
- نکته مهم بعدی تعیین دقیق و صحیح خواسته (مطالبه فرد ضرر دیده) در برگه دادخواست است. به عنوان مثال اگر دعوایی مربوط به پس گرفتن مبلغ خاصی از فرد خوانده است باید به طور دقیق در خواسته(شرح دادخواست) ذکر شود. اگر حق مطالبه شده ملک و یا چیزی است که ارزش دقیق مالی آن مشخص نیست، خواسته مورد نظر باید در دادنامه ذکر شود. ( به عنوان مثال ملکی به این آدرس و یا درخواست خلقید مال مورد نظر). این موضوع از این جهت اهمیت بسیاری دارد که مشخص بودن خواسته به طور دقیق دادگاه را از رسیدگی به مسائل فرعی باز می دارد و روند دادرسی نیز سریع تر پیش می رود.
- اگر قصد دارید در دادنامه حقوقی خود چند خواسته را مطرح کنید، بهتر است توجه کنید که خواسته ها به هم مرتبط باشند. زیرا در غیر این صورت دادگاه خواسته ها را از هم تفکیک کرده و هرکدام را به صورت پرونده ای جداگانه بررسی خواهد کرد. این کار ممکن است روال پرونده شما را با کندی شدیدی مواجه کند.
- در دعاوی حقوقی به خصوص دعاوی مالی، اکثر دادنامه ها و درخواست ها توسط وکیل فرد خواهان به دادگاه ارائه می شود. دلیل این امر نیز حساسیت تنظیم دادنامه های حقوقی به منظور تسریع روند پرونده است. ما نیز به شما پیشنهاد می کنیم در دعاوی حقوقی خود حتماً از یک وکیل خبره و با تجربه کمک بگیرید تا دادرسی پرونده با سرعت بیشتری پیش برود.
مراحل رسیدگی به شکایت کیفری:
رسیدگی به جرائم کیفری با اعلام جرم از طرف شاکی خصوصی و یا اعلام جرم از طرف ضابطین دادگستری و یا شاهدین و گواهان جرم و یا از طریق اعلام جرم توسط مدعی العموم (دادستان) آغاز می شود.پس باید توجه داشته باشیم که جهت تشکیل پرونده علیه شخص و پیگیری آن نیاز به اعلام و گزارش جرم به یکی از نحوه های فوق دارد. مراحل تشکیل پرونده کیفری که شاکی خصوصی دارد به وسیله تنظیم شکواییه و طرح دعوا شکواییه آغاز می شود. همچنین ممکن است شکایت ابتدا در یکی از پایگاه های نیروی انتظامی مطرح شود اما بعد از تشکیل پرونده در کلانتری ها نیز پرونده برای به جریان افتادن نیاز به دستور صدور از طرف دادستان را دارد. پس از تنظیم این شکواییه و ارجاع پرونده به یکی از شعب دادیاری یا بازپرسی دادسرا به دستور معاون ارجاع دادستان پیگیری رسمی آغاز می شود. اما لازم به ذکر است که یک سری از جرائم به تجویز قانون آیین دادرسی و کیفری مستقیما به وسیله دادگاه کیفری صالح پیگیری می شود.
متهم احتمالی توسط دادسرا انجام شد روند دادرسی به 2 حالت کلی تقسیم می شود:
دادگاه صالح پس از بررسی کیفرخواست اگر پرونده نقضی داشته باشد جهت تکمیل آن را به دادسرا عودت می دهد. در غیر اینصورت با مطالعه کیفرخواست و در صورت لزوم استماع گزارش دادستان یا نماینده ایشان و اخذ آخرین دفاع از متهم و بررسی اسناد و مدارک شاکی و شنود اظهارات ایشان و شهود مطلعین اجتماعی با در نظر گرفتن شرایط قانونی جرم و شرایط قانونی و شخصیتی و روانی مجرم اقدام به صدور رای لازم می نماید. پس از صدور رای طرفین حق اعتراض به رای را حسب به مورد در دادگاه تجدید نظر استان یا دیوان عالی کشور دارد رای صادره از این مراجع قعطی است.
- یا اینکه جرم و یا انتساب جرم به مجرم و یا امکان قانونی پیگیری جرم وجود ندارد ثابت نمی شود که در این حالت دادسرا با صدور قرار لازم پیگیری را خاتمه می بخشد.
- اما چنانچه وقوع جرمی از ناحیه مجرم محرز باشد و کیفیات و شرایط جرم مشخص شود، همچنین امکان پیگیری جرم به احاظ قانونی مانند شرایط مرور زمان کیفری محیا باشد پرونده با صدور قرار جلب به دادرسی و کیفر خواست از طرف دادسرا به دادگاه صالح کیفری جهت بررسی و صدور رای ارجاع می شود.
امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .
منظور از مرور زمان کیفری چیست؟
