منظور از مرور زمان کیفری چیست؟

مرور زمان چیست؟

به طور کلی مرور زمان به معنای سپری شدن زمانی است که پس از آن امکان شکایت، تعقیب متهم، صدور و اجرای حکم وجود ندارد. در واقع پس از گذشت زمان، که مقدار آن بسته به اهمیت هر جرم در قانون مشخص شده است، جامعه از صدمه ای که بر پیکرش وارد آمده است، چشم پوشی می کند. به عبارت بهتر می توان گفت مرور زمان به معنای گذشت مدت زمانی است که موجب ایجاد وضعیت حقوقی جدیدی می گردد. بنابراین گذشت زمان می تواند در تعقیب مجرم و اجرای مجازات موثر باشد. لازم به ذکر است مرور زمان مختص جرایم تعزیری است و جرایم موجب قصاص و حد مشمول مرور زمان نمی شوند. در این ادامه به انواع مرور زمان خواهیم پرداخت.

انواع مرور زمان چیست؟

مرور زمان دارای انواع گوناگون بوده و در شرایط مختلف تعاریف متعددی از آن ارائه می شود که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مرور زمان شکایت:این نوع مرور زمان مخصوص جرایم قابل گذشت است. جرم قابل گذشت نیز جرمی است که صرفاً با شکایت شاکی قابل تعقیب است و درصورت گذشت شاکی در هر مرحله از رسیدگی، تعقیب یا مجازات موقوف می شود.
• مرور زمان تعقیب: در صورتی که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد قانونی جرم غیرقابل گذشت تعقیب نشود، پس از آن دیگر امکان تعقیب وجود ندارد. به عبارت دیگر، مرور زمان در صورتی تعقیب جرایم موجب تعزیر را موقوف می کند که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد زیر تعقیب نشده یا از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای این مواعد به صدور حکم قطعی منتهی نشده باشد. این مواعد با توجه به نوع جرم متفاوت است که در ادامه به جزئیات آن خواهیم پرداخت:
• جرایم تعزیری درجه یک تا سه، با انقضای پانزده سال.
• جرایم تعزیری درجه چهار، با انقضای ده سال.
• جرایم تعزیری درجه پنج، با انقضای هفت سال.
• جرایم تعزیری درجه شش، با انقضای پنج سال.
• جرایم تعزیری درجه هفت و هشت، با انقضای سه سال.

به علاوه، در مورد صدور قرار اناطه، مرور زمان تعقیب از تاریخ قطعیت رأی مرجعی که رسیدگی کیفری منوط به صدور آن است، شروع می شود. لازم به ذکر است در جرایم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می شود مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می شود. همچنین هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرف نظر وی از طرح شکایت نباشد، هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.

• مرور زمان دادرسی: چنانچه از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای مواعد قانونی، حکم قطعی صادر نشود، پس از آن دیگر امکان صدور حکم وجود ندارد. طبق تبصره یک ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی «اقدام تعقیبی یا تحقیقی، اقدامی است که مقامات قضایی در اجرای یک وظیفه قانونی از قبیل: احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضایی انجام می دهند.»
• مرور زمان اجرای حکم: اگر از زمان «قطعیت حکم» تا انقضای مواعد قانونی حکم اجرا نشود، پس از آن دیگر امکان اجرای مجازات وجود ندارد.
• مرور زمان اقسام سرقت های تعزیری: سرقت جرمی غیرقابل گذشت است؛ بنابراین مشمول مرور زمان شکایت نمی شود و خواه شاکی شکایت کند، خواه نه، این جرم از سوی دادستان قابل تعقیب است. قانون مجازات اسلامی برای سرقت های مختلف با توجه به شرایط و نحوه وقوع آن، مجازات متفاوتی مقرر کرده است. بر همین اساس، مدت زمانی که برای چشم پوشی از اقسام سرقت باید سپری شود نیز متفاوت است.

مرور زمان صدور حکم از چه زمانی شروع می شود؟

اگر از تاریخ نخستین اقدام تعقیبی، تا انقضاء مهلت زمانی که برای مرور زمان لازم است درباره موضوع حکمی صادر نشود، پس از انقضای مهلت قانونی موضوع مشمول مرور زمان خواهد شد. در ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی نیز مرور زمان را از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای مواعد مذکور در این ماده در صورتی که به صدور حکم قطعی منتهی نگردیده باشد مرعی می داند. اقدام تعقیبی یا تحقیقی که در ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی به آن اشاره شده است به معنای هر نوع اقدامی است که مقامات قضایی در راستای عمل به وظایف قانونی خود انجام می دهند مانند احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضایی. بنابراین، هرگاه مدیر دفتر یک مرجع کیفری دستور احضار متهم را صادر کند یا دستور تجدید اوراق احضاریه و ابلاغ مجدد آنها را بدهد، این اقدامات قاطع مرور زمان کیفری نخواهد بود.

مرور زمان اجرای احکام تعزیری چقدر می باشد؟

اگر اجرای تمام یا بقیه مجازات موکول به گذشتن مدت یا رفع مانعی باشد، مرور زمان از تاریخ انقضای آن مدت یا رفع مانع محاسبه می شود. مرور زمان اجرای احکام دادگاه های خارج از کشور درباره اتباع ایرانی در حدود مقررات و موافقتنامه های قانونی، مشمول مقررات این ماده است. به طور کلی مرور زمان اجرای احکام قطعی تعزیری را موقوف می کند و مدت آن از تاریخ قطعیت حکم به شرح زیر می باشد:

• جرایم تعزیری درجه یک تا سه با انقضای بیست سال.
• جرایم تعزیری درجه چهار با انقضای پانزده سال.
• جرایم تعزیری درجه پنج با انقضای ده سال.
• جرایم تعزیری درجه شش با انقضای هفت سال.
• جرایم تعزیری درجه هفت و هشت با انقضای پنج سال.

کدام جرایم مشمول مرور زمان نمی شوند؟

پیش تر به جرایمی که قاعده مرور زمان در آن نقش ایفا می کند اشاره شد، حال سوالی که در اینجا مطرح می شود آن است که کدام جرایم مشمول این قاعده نمی شوند؟ مطابق با قانون موارد زیر از این قاعده مستثنی بوده و مشمول مرور زمان نمی شوند:

• جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور
• جرایم اقتصادی شامل کلاهبرداری و جرایم موضوع تبصره ماده (۳۶) این قانون مجازات اسلامی با رعایت مبلغ مقرر در آن ماده.
• جرایم موضوع قانون مجازات اسلامی مبارزه با مواد مخدر
• قانون مجازات اسلامی

آیا مرور زمان در جرام حدی اجرا می شود؟

مرور زمان در جرایم حدی که مستوجب قصاص و دیه است مشمول مرور زمان نشده و گذشت این مدت موجب از بین رفتن حق نمی شود. همچنین قانونگذار مرور زمان را تنها در تعزیرات پذیرفته است، زیرا حاکم این اختیار را دارد که تعزیرات را اجرا کند یا خیر، از این جهت دست او نیز به منظور پذیرفتن مرور زمان باز است. همچنین هرگاه در مورد یک شخص به موجب حکم یا احکامی محکومیت های قطعی متعدد صادر شود، شروع به اجرای هر یک از محکومیت ها، نسبت به دیگر محکومیت ها، قاطع مرور زمان است. به عبارت دیگر، هرگاه برای شخصی بر اساس یک یا چند حکم، محکومیت های قطعی متعدد صادر شود، در صورت شروع به اجرای هر یک از محکومیت ها، مرور زمان محکومیت های دیگر قطع می شود و به پایان می رسد. به علاوه، در مواردی که اجرای مجازات فرد محکوم، معلق شده یا به صورت مشروط آزاد شده باشد اما پس از مدتی قرار تعلیق اجرای مجازات یا حکم آزادی مشروط او لغو شود، آغاز مرور زمان، تاریخ لغو قرار یا حکم است و مرور زمان از این تاریخ محاسبه می شود.

آیا مرور زمان مشمول همه شرکا و معاونان جرم می شود؟

قطع مرور زمان مطلق است و نسبت به همه شرکا و معاونان جرم اعم از آنکه تعقیب شده یا نشده باشند، اعمال می شود. همچنین شروع به اجرای حکم در مورد برخی از شرکا یا معاونان جرم، قاطع مرور زمان نسبت به دیگر محکومان است. به علاوه، متوقف شدن تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات، مانع از پرداخت و ادای حقوق مدعی خصوصی نیست و متضرر از جرم می تواند دعوای خصوصی را در مرجع صالح اقامه کند. به بیان ساده تر مرور زمان موجب از بین رفتن حق مدعی خصوصی نمی شود؛ اما اعمال مجازات و جنبه عمومی جرم مشمول مرور زمان می شود.

مثال برای مرور زمان شکایت

همانطور که گفتیم مرور زمان شکایت ۱ سال است. حال فرض کنیم که الف بر سر موضوعی به شخص به توهین می کند حال شخص به یک سال فرصت شکایت دارد و اگر شکایت نکند دیگر چنین حقی نخواهد داشت. در مثالی دیگر فرض کنید که زن حامله ای در اثر آزار شخصی جنینش سقط می شود؛ در این حالت وی تا ۱ سال فرصت دارد که شکایت کند که در غیر این صورت این حق وی ساقط می شود. حال فرض کنید که شخصی فردی را به قتل رسانده چه به عمد یا غیر عمد در این حالت دیگر بحث مرور زمان مطرح نیست و ورثه فرد می توانند در هر زمانی حتی بعد از یک سال شکایت مطرح کنند و خواهان قصاص فرد بشوند. زیرا گفتیم که مرور زمان فقط در جرائم تعزیری آن هم جرم تعزیری قابل گذشت است نه غیر قابل گذشت. پس در جرائم مستوجب حد مثل قذف، زنا، لواط و … مرور زمان نداریم و هر زمانی قابلیت شکایت وجود دارد.

در ماده ۱۰۵ به امر مرور زمان اشاره شده است:

مرور زمان تعقیب و مرور زمان صدور حکمبه این معنا که اگر در مدت هایی که قانون گذار تعیین کرده است از تاریخ وقوع جرم و یا از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی هیچ اقدام دیگری از نوع تعقیب انجام نشود و یا اینکه منتهی به صدور حکم نشود دیگر امکان تعقیب و محاکمه متهم وجود ندارد. در ماده ۱۰۵ با دو حالت مواجه هستیم: در ماده ۱۰۵ تاریخ ها و مدت هایی که لازم است سپری شود تا اینکه مجرم محاکمه نشود را نام برده است . ماده ۱۰۵: مرور زمان، در صورتی تعقیب جرائم موجب تعزیر را موقوف می کند که از تاریخ وقوع جرم تا انقضای مواعد زیر تعقیب نشده یا از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی تا انقضای این مواعد به صدور حکم قطعی منتهی نگردیده باشد.

طبق تبصره ۱ و 2 ماده ۱۰۵ در خصوص مرور زمان:

اقدام تعقیبی یا تحقیقی، اقدامی است که مقامات قضائی در اجرای یک وظیفه قانونی از قبیل احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضائی انجام می دهند. اما ممکن است برای پرونده قرار اناطه صادر شود قرار اناطه به زبان ساده یعنی اینکه در پرونده رسیدگی به مواردی لازم است که این موارد باید در یک دادگاه دیگر رسیدگی شود. حال اگر در پرونده قرار اناطه صادر شود تا زمان صدور رای قطعی از آن دادگاه مقصد (قرار اناطه) تعقیب متهم معلق می شود و پرونده هم موقتا بایگانی می شود در این مدتی که پرونده در بایگانی است مرور زمان استارت نمی خورد و شروع نمی شود و جزو موعد مرور زمان به حساب نمی آید. تبصره 2: در مورد صدور قرار اناطه، مرور زمان تعقیب از تاریخ قطعیت رأی مرجعی که رسیدگی کیفری منوط به صدور آن است، شروع می شود.

اقدام تعقیبی و تحقیقی در مرور زمان

مرور زمان مزبور به این معناست که از زمانی که حکم قطعی کسی صادر می شود اگر تا مدتی که قانون معین نکرده حکم اجرا نشود، دیگر اجرا نخواهد شد در اینجا بر خلاف موارد قبل تعقیب به عمل آمده و متهم محاکمه شده و مجرم هم شناخته شده اما مجازات وی اجرایی نشده است. نکته ای که در این نوع وجود دارد و با باقی موارد متفاوت است این است که مرور زمان اجرای مجازات درباره جرائم غیر قابل گذشت نیز صدق می کند در حالی که در قبلی ها فقط مخصوص جرائم قابل گذشت بود.

منظور از شرط تنصیف دارایی چیست؟