طرح صنعتی چیست؟
طرح صنعتی نیز مانند سایر اموال فکری در حقوق مالکیت صنعتی، در صورتی به رسمیت شناخته می شود که ثبت شده باشد. حقوق مالکیت صنعتی برای استفاده از اموال فکری خود به افراد حق انحصاری می دهد؛ به این معنا که اگر شما اختراع یا طرح صنعتی داشته باشید، تنهاوتنها شما حق استفاده از آن را دارید و هرگونه استفاده دیگران، بدون مجوز شما، می تواند به راحتی مورد پیگرد قانونی قرار گیرد؛ با این وجود، شما زمانی از این حق انحصاری برخوردار خواهید شد که اختراع یا طرح صنعتی شما، مراحل و تشریفات اداری خاصی را طی کرده باشد و به نام شما ثبت شده باشد.
ویژگی های طرح صنعتی
- پیش از هر چیز طرح صنعتی باید کاربرد صنعتی داشته باشد؛ یعنی در همه صنعت ها، قابلیت استفاده و کارکرد داشته باشد و مشکل و مسئله ای را برطرف کند.
- ویژگی مهم دیگر طرح صنعتی، جنبه هنری و زیبایی شناختی آن است. درست است که طرح صنعتی باید در صنعت و فن کارکرد داشته باشد؛ اما باید ترکیب یا شکل ظاهری محصول را نیز تغییر دهد؛ به این ترتیب طرحی که صرفاً جنبه فنی و کاربردی داشته باشد، طرح صنعتی محسوب نخواهد شد، به همین نحو، طرحی که تنها جنبه زیبایی ظاهری داشته باشد و در صنعت کارکردی نداشته باشد هم طرح صنعتی نیست. طرح صنعتی درواقع آمیزه ای از هنر و صنعت است.
- طرح صنعتی می تواند در صنایع مختلف کارکردهای متنوع داشته باشد. از طراحی قطعات خودرو گرفته تا طراحی ظروف چینی و یک بارمصرف، همگی می توانند در قالب طرح صنعتی شناخته شوند. تغییر در ظاهر سپر خودروی سمند به نحوی که هم آسیب پذیری خودرو را کاهش دهد و هم موجب تغییر در موقعیت ظاهری سپر و جلوبندی خودرو شود، می تواند طرح صنعتی محسوب شود. طراحی های متنوع و متفاوت روی ظروف چینی و بلور هم می تواند طرح صنعتی محسوب شود.
قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386
این قانون در سه بخش و 66 ماده تنظیم شده که فصل اول مربوط به ثبت اختراع، فصل دوم مربوط به ثبت طرح صنعتی و در نهایت فصل آخر مربوط به ثبت علائم تجاری است. فصل دوم از ماده 20 تا 30 را به خود اختصاص داده و برای افرادی که به دنبال ثبت طرح های صنعتی هستند، مطالعه این مواد قانونی کاملا ضروری به نظر می رسد.
در ماده 20 این قانون در خصوص تعریف طرح صنعتی آمده که: «هر گونه ترکیب خطوط یا رنگ ها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط، رنگ ها یا بدون آن، به گونه ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی می گویند. در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمی باشد.» در بخش دیگری از این قانون در خصوص شرایط ثبت طرح صنعتی آمده که: «طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که جدید و یا اصیل باشد. این طرح زمانی جدید است که از طریق انتشار به طور محسوس و یا از طریق استفاده به هر نحو دیگر قبل از تاریخ تسلیم اظهارنامه یا بر حسب مورد قبل از حق تقدم اظهارنامه برای ثبت در هیچ نقطه ای از جهان برای عموم افشاء نشده باشد.» این قانون همچنین در خصوص سایر موارد مربوط به ثبت اثر حاوی نکات ارزشمندی است.
آیین نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری
این آیین نامه که در سال 1387 ابلاغ و بعدها برخی از مواد آن دچار اصلاح شده، در هشت فصل تنظیم شده است. در آیین نامه مذکور به طور مفصل در خصوص ثبت هر کدام از آثار اختراع، طرح صنعتی یا علائم تجاری توضیح داده شده است. به همین دلیل به اعتقاد بسیاری از مشاوران مالکیت فکری و کارشناسان حقوقی، تسلط بر این آیین نامه برای افرادی که قصد ثبت آثار خود را دارند کاملا ضروری است. آیین نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری در پنج بخش مختلف تنظیم شده که بخش سوم آن مربوط به ثبت طرح صنعتی است. در این بخش توضیحاتی گویایی در خصوص چگونگی ثبت اثر و تسلیم اظهارنامه ارائه شده است.
طرح باید چه معیارهایی داشته باشد تا از نظر قانون قابل ثبت باشد؟
طرحی قابل ثبت است که جدید و اصیل باشد. منظور از جدید و اصیل بودن آن است که قبلا در هیچ نقطه ای از جهان، منتشر، استفاده یا افشا نشده باشد.
طرح از چه زمانی مورد حمایت قانون است؟ به محض ایجاد حمایت میشود یا حمایت از آن منوط به ثبت طرح است؟
طرح صنعتی زیرمجموعه مالکیت صنعتی است و تنها در صورتی مورد حمایت قانون است که ثبت شود. بنابراین قبل از ثبت طرح صنعتی حمایتی از آن به عمل نمی آید.
چگونه میتوان طرح صنعتی را ثبت کرد؟
به منظور ثبت طرح صنعتی باید اظهارنامه مخصوص ثبت طرح صنعتی را به همراه نقشه، عکس و سایر مشخصات گرافیکی کالا که تشکیل دهنده طرح صنعتی هستند، به مرکز مالکیت معنوی تقدیم کرد. همچنین باید نوع محصولی که طرح صنعتی برای آن محصول استفاده میشود را مشخص نمود.
اگر طرح صنعتی به شکل سه بعدی باشد (مثل نمونه مدادتراش های بالا)، ممکن است مرکز مالکیت معنوی ماکت یا نمونه واقعی آن را نیز به همراه اظهارنامه درخواست کند. پس از بررسی های لازم و در صورت احراز شرایط، طرح صنعتی به ثبت رسیده و کپی برداری از آن بدون اجازه دارنده حق طرح با ضمانت اجرای قانونی مواجه خواهد شد.
ثبت طرح صنعتی چه مزایایی دارد؟
- ثبت طرح های صنعتی به مالکین آن حق انحصاری استفاده و بهره مندی از کلیه حقوق و مزایای آن را می دهد. همچنین مالکین طرحهای صنعتی می توانند از نسخه برداری غیر مجاز و تقلید توسط اشخاص ثالث جلوگیری کنند.
- ثبت طرح صنعتی، فعالیت صادقانه تجاری و رقابت عادلانه را تشویق می کند. همچنین تولید طیف وسیعی از محصولات که از نظر زیبایی شناختی، جذاب هستند را ارتقاء می دهد.
- طرحهای صنعتی ثبت شده، جزء دارایی تجاری مالک آن محسوب شده و می توانند ارزش و پرستیژ یک شرکت و محصولات آن را افزایش دهند. هر چه موفقیت، عرضه و تبلیغ یک طرح بیشتر باشد ارزش آن برای شرکت بیشتر خواهد بود.
- مالک طرح صنعتی ثبت شده می تواند با واگذاری اجازه بهره برداری از طرح به شخص دیگر، برای مدت مشخص از امتیازات لازم بهره مند گردد. انجام صحیح مراحل ثبت طرح صنعتی و ایده به شرکت ها این فرصت را می دهد که میزان موفقیت محصولاتشان را در بازار تا حد بسیار زیادی بالا برده و با اطمینان از بازگشت سرمایه و انحصاری بودن آن نسبت به تولید و عرصه آن اقدام نمایند
- پس از هر تغییری در شکل ظاهر یا نوع بسته بندی که باعث زیبا و جذاب شدن محصول تولیدی شما می شود، باید قبل از افشاء، آن را ثبت کنید تا مورد سوء استفاده رقبا قرار نگیرد
- با ثبت طرحهای صنعتی و ایده می توانید به راحتی از واردات یا تولید محصولاتی که تقلیدی از طرح ثبت شده شما است جلوگیری نمایید.
مدت اعتبار طرح صنعتی چقدراست؟
مدت اعتبار طرح صنعتی پنج سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت آن خواهد بود. این مدت را می توان برای دو دوره پنج ساله متوالی دیگر پس از پرداخت هزینه های مربوط تمدید نمود. پس از انقضاء هر دوره که از پایان دوره شروع می شود یک مهلت شش ماهه برای پرداخت هزینه تمدید گردیده و همچنین جریمه تاخیر در نظر گرفته خواهد شد
کدام طرح های صنعتی قابل حمایت نیستند؟
از نظر قانون ۴ نوع طرح قابل حمایت نیستند که در ذیل به صورت مختصر به آن اشاره شده است:
- طرح هایی که تنها در نتیجه عملکرد فنی محصول ایجاد می شوند.
- آنچه قبلاَ در فنون و صنایع پیش بینی شده باشد.
- طرح های حاوی نمادها یا نشان های رسمی
- طرح های مخالف نظم عمومی یا اخلاق حسنه
به نکته ای در باب ثبت طرح صنعتی دقت کنید و آن دارا بودن شرط” کاربرد صنعتی ” است، کاربرد صنعتی بدین معنا است که طرح صنعتی باید قابلیت باز تولید به روش صنعتی را داشته باشد. همچنین بایستی امکان پیاده سازی طرح صنعتی بر روی یک کالای دو بعدی یا سه بعدی وجود داشته باشد.
در حقیقت شما باید بتوانید یک طرح ملموس و قابل دیدن که بتوان به صورت صنعتی آن را تولید کرد بسازید.
مدارک مورد نیاز برای ثبت طرح صنعتی
- اگر طرح صنعتی دارید آماده کردید که قابلیت ثبت شدن را دارد باید این مدارک را آماده کنید تا مقدمات ثبت طرح شروع شود.
- مدارک مثبت هویت متقاضی و طراح طرح شامل کپی شناسنامه و کارت ملی برابر اصل شده برای اشخاص حقیقی و آگهی تاسیس و آخرین تغییرات جهت اشخاص حقوقی به صورت خوانا باید آماده شود
- اگر طرح صنعتی شما دو بعدی باشد، باید ۵ نمونه از شکل یا تصویر گرافیکی یا ۵ نمونه از طرح ترسیم شده به عنوان نمونه را ارسال کنید
- یک درخواست کتبی(به صورت اسکن شده و الصاق آن در پرونده الکترونیکی)مبنی بر عدم ذکر اسم طراح آماده کنید به گونه ای طراح نخواهد بود اسم وی ذکر شود.
- رسید مربوط به پرداخت هزینه اظهارنامه و در صورتی که اظهارنامه شامل دو یا چند طرح صنعتی است رسید مربوط به پرداخت هزینه های اضافی
- مدارک مربوط به حق تقدم که باید همزمان با تسلیم اظهارنامه یا حداکثر ظرف ۱۵ روز از آن تاریخ تسلیم شود.
- مدارک نمایندگی، در صورتی که تقاضا توسط نماینده قانونی به عمل آید.
مفهوم حقوق مالکیت معنوی جیست؟
