دانستنی‌هایی دربارۀ «هرم بزرگ»؛ از انبار گندم حضرت یوسف تا قایق خورشیدی فرعون

به گزارش سرویس هنر و رسانه ساعدنیوز، «هرم بزرگ جیزه» شناخته‌شده‌ترین اثر از هفت عجایب جهان باستان است. همچنین تنها عجایب باستانی است که هنوز پابرجاست و تنها عجایب باستانی محسوب می‌شود که میان هفت عجایب مدرن جهان نیز جای گرفته است. این هرم توسط فرعون خوفو که در زبان یونانی به او «چئوپس» می‌گویند، ساخته شد؛ شخصیتی که با وجود میراث معماری چشمگیرش، داده‌های زیادی درباره‌اش در دست نیست.

هرودوت او را حاکمی بی‌رحم و مستبد توصیف می‌کند که قربانی انسانی می‌کرد و جمعیت را به بردگی می‌گرفت تا هرم عظیم خود را بسازد. اما شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهند هرم توسط کارگران آزاد و حرفه‌ای ساخته شده و خوفو دوره‌ای از شکوفایی اقتصادی قابل‌توجه را هدایت می‌کرد.

حقایق سریع درباره‌ی هرم بزرگ جیزه

• زمان ساخت: نزدیک 2589–2566 پیش از میلاد

• سازنده‌ها: ساخته‌شده برای فرعون خوفو، با استفاده از تکنیک‌هایی که برای هرم پلکانی جوسر و هرم سرخ سنفرو به کار رفته بود، نخستین هرم واقعی

• مکان: فلات جیزه، مصر

• مشخصات کلی: ارتفاع اصلی 146.6 متر و قاعده‌ای به طول 230.33 متر در هر ضلع، ساخته‌شده از 2٫3 میلیون بلوک سنگی

• وضعیت: تنها عجایب باستانی که هنوز پابرجاست

هرم بزرگ برای فرعون خوفو ساخته شد

مجسمه‌ی کوچک خوفو، دودمان چهارم (حدود 2613–2494 پیش از میلاد)

«هرم بزرگ» برای فرعون خوفو ساخته شد (حدود 2589–2566 پیش از میلاد) که دومین فرعون دودمان چهارم بود و پس از پدرش سنفرو به قدرت رسید. او همچنین علاقه پدرش به ساخت هرم‌ها را به ارث برده بود. هرم پلکانی برای جوسر از دودمان سوم (حدود 2670–2640 پیش از میلاد) ساخته شد و شبیه مقبره‌های مصطبه قبلی با گذاشتن یک طبقه روی طبقه دیگر بود. سنفرو نخستین هرم واقعی را ایجاد کرد. او ابتدا هرم‌های پلکانی را در سِیلا و مِیدوم ساخت و سپس هرم خمیده و هرم سرخ را در داشور. سازندگان مجبور بودند در میانه‌ی ساخت، زاویه‌ی شیب را تغییر دهند تا سازه از دید معماری پایدار شود و به همین دلیل هرم خمیده شکل گرفت. این مسیر را برای هرم سرخ داشور، نخستین هرم واقعی موفقیت‌آمیز، هموار کرد.

علاوه بر هرمی که ساخت، داده‌های کمی درباره‌ی او موجود است. هرودوت شرحی از دوران حکومت او ارائه می‌دهد، اما او یک یونانی در قرن پنجم پیش از میلاد بود و دو هزار سال پس از زمان خوفو می‌نوشت. روایت او بیشتر گواه تصورش از نوع فرعونی است که می‌توانست چنین هرم بزرگی بسازد.

تنها تصویر کاملِ بازمانده از خوفو، یک مجسمه‌ی کوچک عاجی است که سال 1903 در آبیدوس پیدا شد. مدت حکومت او روشن نیست؛ «فهرست پادشاهان تورین» رقم 23 سال، هرودوت رقم 50 سال و مانثون رقم 63 سال را ذکر کرده‌اند.

جدول زمانی ساخت هرم‌ها در مصر

• 2670–2613 پیش از میلاد: ساخت هرم پلکانی جوسر (دودمان سوم)

• 2613–2589 پیش از میلاد: سنفرو چهار هرم ساخت، از هرم‌های پلکانی به هرم‌های واقعی (خمیده و سرخ) (دودمان چهارم)

• 2589–2566 پیش از میلاد: هرم بزرگ خوفو در جیزه ساخته شد (دودمان چهارم)

• 2558–2532 پیش از میلاد: ساخت هرم خفرع در جیزه

• 2532–2503 پیش از میلاد: ساخت هرم منکورع در جیزه

• 2500–1650 پیش از میلاد: ادامه ساخت هرم‌ها در مقیاس کوچک

• 1550–1525 پیش از میلاد: آخرین هرم شناخته‌شده، هرم آحمس اول در آبیدوس ساخته شد (دودمان هجدهم)

• 1539–1075 پیش از میلاد: شروع دفن فرعون‌ها در مقبره‌های مخفی در دره پادشاهان (دودمان‌های 18 تا 20)

• 460–455 پیش از میلاد: هرودوت از مصر بازدید و درباره‌ی هرم‌ها نوشت

ما نمی‌دانیم هرم بزرگ چگونه ساخته شد

«هرم بزرگ» از بیش از 2٫3 میلیون بلوک سنگی ساخته شده، با وزن تقریبی 6 میلیون تن. این سنگ‌ها سنگ آهک محلی، بلوک‌های عظیم گرانیت از آسوان در جنوب مصر (حدود 1000 کیلومتر دورتر) و سنگ‌های آهکی سفید از تورا بوده‌اند. با توجه به فناوری آن زمان، هنوز به‌درستی نمی‌دانیم چگونه این سنگ‌ها جابجا و نصب شده‌اند.

هرودوت می‌گوید خوفو به نیروی کاری 100 هزار نفر نیاز داشت و او را مستبد توصیف می‌کند، چون بخشی زیادی از جمعیت مصر را به بردگی گرفت تا هرم خود را بسازد. او همچنین می‌گوید ساخت هرم 20 سال طول کشید و ارتفاع آن 800 فوت بود که کمابیش دو برابر ارتفاع واقعی است.

این اشتباه آشکار نشان می‌دهد روایت او قابل‌تردید است و نمی‌توانیم مطمئن باشیم کارگران چگونه پایه‌های داخلی را روی هم گذاشته و با داربست چوبی پوشش نهایی را نصب کرده‌اند. او همچنین توضیح نمی‌دهد چگونه اتاق‌های داخلی هرم ساخته شده‌اند.

هرودوت ادعا می‌کند منبع خبر او که یک کاهن ناشناس بوده، نوشته‌ای هیروگلیفی به او نشان داده که هزینه‌ها و مصالح هرم در آن ذکر شده بود. این سند پس از ذکر دقیق تعداد تربچه و پیاز مورد نیاز برای تغذیه‌ی کارگران، توضیح می‌دهد که پادشاه چگونه توانسته بود هزینه‌ی ساخت این بنای عظیم را تأمین کند.

ابزارهایی که کنار معادن و محل سکونت کارگران هرم یافت شدند، مانند قلم‌های مسی، چکش‌های سنگی و سورتمه‌های چوبی، نشان می‌دهند هرم‌ها توسط کارگران حرفه‌ای و سازمان‌یافته ساخته شده‌اند، نه کشاورزان به بردگی گرفته‌شده.

هرم‌ها بازتاب عصر طلایی در تاریخ مصر هستند

دودمان چهارم توسط تاریخ‌نگاران «عصر طلایی هرم‌ها» نامیده شده است. نزدیک به 500 سال از اتحاد مصر تحت فرعون‌ها گذشته بود و کشور از درگیری‌های داخلی به سوی ساخت امپراتوری حرکت می‌کرد. ظهور هرم‌ها در این دوران، قدرت فزاینده‌ی مصر و فرعون‌هایش را نشان می‌دهد.

پادشاهی قدیم (از دودمان سوم تا ششم) با تمرکز و تخصص‌بخشی به اداره حکومت، سازماندهی دین و گسترش قلمرو شناخته می‌شد. در دودمان چهارم، فرعون‌های مصری بر لیبی، صحرای سینا و بخش بزرگی از نوبیه حکومت می‌کردند. پرستش خدای خورشید «رع» رایج شد و این باور وجود داشت که فرعون نماینده‌ی رع روی زمین است و پس از مرگ به او می‌پیوندد. هرم‌ها نیز بازتاب همین ایده بودند و با سنگ آهک سفید و نوک طلایی می‌درخشیدند.

بلندترین سازه‌ی جهان برای 4000 سال

هرم بزرگ، شاهکار معماری بی‌سابقه‌ای بود که هنوز پس از نزدیک به 6000 سال پابرجاست. ارتفاع اولیه آن حدود 146٫5 متر بوده و بلندترین سازه‌ی زمین به شمار می‌رفت و تا سال 1311 میلادی و ساخت کلیسای لینکلن در انگلیس (160 متر) این عنوان را حفظ کرد.

کارگران از تپه‌ی آهکی موجود برای صرفه‌جویی در مصالح استفاده کردند و بخشی از پی را از سنگ‌بستر طبیعی بریدند تا سطح همواری ایجاد کنند. با توجه به حجم تقریبی هرم (~2٫6 میلیون متر مکعب)، این استراتژی هزینه‌ها را به شکل قابل‌توجهی کاهش داد.

افزون بر ظاهر عظیم، هرم دارای دو اتاق است که هنوز پایدارند. درون اتاق پادشاه و اتاق ملکه زمانی تابوت‌های گرانیتی بودند. هرم با مجموعه‌ی عظیم تدفینی شامل دو معبد مرگ، مقبره‌های جانبی خانواده‌ی پادشاه و دربار، چهار هرم کوچک‌تر جانبی و محل دفن قایق‌های خورشیدی تکمیل شد.

برای قرن‌ها مردم فکر می‌کردند آن‌ها انبارهای غله‌ی حضرت یوسف هستند

برای هزاران سال روایتهای مختلف پیرامون هرم‌ها شکل گرفت. یکی از مشهورترین آن‌ها این بود که هرم‌ها انبار غله‌ی حضرت یوسف در کتاب مقدس بودند. در دوران ناپلئون، ممکن است او در جریان لشکرکشی 1798 خود داخل هرم بزرگ خوابیده باشد، اما در دوران باستان هیچ‌کس نمی‌دانست این هرم‌ها مقبره‌اند و گمان می‌کردند انبار غله هستند.

در قرن ششم میلادی، کشیشی به نام استفانوس بیزانس فرض کرد واژه pyramid از واژه‌ی یونانی πυρός (گندم) گرفته شده که تا حدی درست بود. در قرن 16 میلادی، معنای مدرن هندسی آن تثبیت شد و مشخص شد هرم‌های مصر یادبودهای تدفینی و محل دفن فرعون‌ها هستند.

خوفو با قایق خورشیدی دفن شد

سال 1954، کاوشگران قایق خورشیدی کامل و سالمی را در گودالی نزدیک هرم بزرگ کشف کردند. این قایق برای کمک به فرعون در حرکت در جهان زیرین طراحی شده بود، شبیه رع که هر شب قایق خورشیدی خود را در جهان زیرین هدایت می‌کرد و با خدای اهریمنی آپوفیس می‌جنگید.

طول قایق 43٫4 متر و عرض آن 5٫9 متر است. برخی محققان محاسبه کرده‌اند که اگر آن را در نیل بیندازند، قادر به حرکت خواهد بود. این نکته گواه مهارت فوق‌العاده‌ی صنعتگران مصر باستان است. موزه‌ای کنار هرم بزرگ ساخته شد تا قایق را نگه دارد و تا آگوست 2021 آنجا بود تا به موزه بزرگ مصر منتقل شد.

نظریه‌های اسطوره‌ای درباره‌ی هرم‌ها

با وجود شواهد روشنی که نشان می‌دهد هرم بزرگ توسط مصریان باستان ساخته شده، دشواری ساخت آن سبب شکل‌گیری نظریه‌های اسطوره‌ای درباره‌ی بیگانگان، محاسبات نجومی غیرممکن و تمدن‌های گمشده شده است.

تناقض اینجاست که، بیشتر این نظریه‌ها «کمال» هرم را اغراق‌آمیز جلوه می‌دهند. در واقع، هیچ‌یک از میلیون‌ها بلوک آن کاملاً مکعب نیست و اثر ابزارهای انسانی در آن‌ها مشهود است. بسیاری از گرافیتی‌های بعدی که روی سفال‌نوشته‌ها در شهرهای هرم پیدا شد، امضاهای گروه‌های کارگری را نشان می‌دهند که ادعا می‌کنند این سازه‌ها را ساخته‌اند. به همین دلیل، هرم‌ها نمادی از نبوغ و ابتکار انسانی به شمار می‌روند.

سایر تصاویر جذاب را از دست ندهید

اینستاگرام ساعدنیوز را دنبال کنید اینستاگرام ساعدنیوز پلاس را دنبال کنید.