به گزارش سرویس تاریخ و فرهنگ پایگاه خبری ساعدنیوز، این کلیسا از کلیساهای تاریخی ارمنیهای اصفهان میباشد و در زمان شاه عباس دوم ساخته شده است. وانک در زبان ارمنی به معنی صومعه است. این بنای تاریخی در خیابان جلفا واقع شده است.
آنان در جلفای نخجوان کلیسایی به نام «سورپ آمِناپرگیچ وانک» به معنای دیر ناجی مقدس همگان داشتند، پس از هجرت به اصفهان، کلیسای جامع احداث شده را مطابق همان کلیسای مذکور نام گذاری نمودند.
آراکل داوریژتسی توصیف کاملی از وقایع این دوران را به شرح ذیل بازگو کرده است:
پس از خروج از ایروان، شاه عباس دستور داد سپاهیانش عقبنشینی کنند و تمامی شهرها و روستاهای سر راهشان را تا مرزهای ایران ویران سازند تا به این ترتیب مانع از تعقیب سریع سپاهیان عثمانی شوند. آنها به هر شهر و روستایی که میرسیدند خانهها را ویران میکردند، مزارع را آتش میزدند، دامها را هلاک میساختند و ساکنان آنجا را وادار به ترک خانههایشان میکردند و آنان را کوچ میدادند. هر کس در مقابلشان ایستادگی میکرد و حاضر به رفتن نمیشد یا اینکه توان رفتن نداشت محکوم به مرگ بود. بدین ترتیب، سپاهیان شاه عباس اکثر شهرها و روستاهای ارمنینشین واقع در دشت آرارات را ویران کردند و سکنهٔ آن مناطق را به مقصد ایران با خود همراه ساختند. هنگامی که این جمعیت به واغارشاپات رسیدند به شاه عباس خبر رسید که دستهای از سپاهیان عثمانی در حال نزدیک شدن به آنان هستند. شاه عباس که میدانست با این جمعیت انبوه از مردم بی دفاع نخواهد توانست در برابر این سپاهیان بایستد و بجنگد به سرداران لشکرش دستور داد که دستههای مردم را با سرعت بیشتری حرکت دهند؛ بنابراین، آن تعداد از جمعیت که قادر به حرکت نبودند، از جمله پیران و بیماران و کودکان، ناگزیر ماندند و پر واضح است که به چه سرنوشتی گرفتار آمدند. بالأخره، شاه عباس به همراه جمعیت مهاجر ارمنی به جلفا رسید. اکنون باید از رودخانهٔ ارس عبور میکردند. دوباره به شاه عباس خبر دادند که سپاه عثمانی به نخجوان رسیده است. با شنیدن این خبر شاه عباس که میدانست فرصت زیادی ندارد به سپاهیان خود دستور داد تا مردم را وادار به عبور هر چه سریع تر از رودخانه کنند. رودخانه خروشان بود و خطرناک و مردم یا باید عبور میکردند یا در آنجا منتظر رسیدن قشون عثمانی میماندند که در آن صورت مرگشان حتمی بود. به ناچار عبور از رودخانه را انتخاب کردند.
از حدود سیصد و پنجاه هزار تن از ارمنیان به تعداد سیصد هزار تن از آنان در رودخانه غرق شدند. اگر چه شاه عباس بخش اعظمی از ساکنان ارمنی شهرها و روستاهای ارمنستان را به ایران کوچ داد، اما این بدان معنا نبود که این سرزمینها خالی از سکنه شدند. هنوز بسیاری از ارمنیان در شهرها و روستاهای این نواحی سکونت داشتند که از آن پس تا نیمه اول سده نوزدهم زندگی آنها کم و بیش دستخوش حوادث و تهاجمهای ناگوار است.
ارمنیان پس از استقرار در جلفای اصفهان، درصدد ایجاد تأسیسات اجتماعی و بناهای مذهبی خود برآمدند و با سرمایههای نقدی و خودیاری مردم نخست به ساختن کلیسای وانک، نظیر همان کلیسایی که در جوغا داشتند و با همان نام همت گماشتند. همزمان با ساختن وانک، کلیسای کوچکی نیز در بخش جنوب غربی آن ساختند. این کلیسا مدت پنجاه سال مورد استفاده روحانیون قرار گرفت. در سال 1655 میلادی در محل کلیسای مزبور شروع به ساختن کلیسای فعلی کردند و در سال 1664 میلادی آن را به پایان رساندند. بر سردر ورودی وانک، طرح کلیسا بر روی سنگ حجاری شده و کتیبهای به این شرح به چشم میخورد:
«وانک آمنا پرگیچ و مقر اسقف اعظم ارمنیان 1606 میلادی»
پس از اتمام بنای کلیسا، کتیبهای با کاشی لاجوردی و به خط طلایی بر سردر ورودی غربی کلیسا نصب کردند که حاوی تاریخ آغاز و اتمام بنای کلیسا میباشد. در کتیبه مزبور چنین نوشته شده است:
کلیسای وانک آمنا پرگیچ در سال 1655 میلادی در زمان پادشاهی شاه عباس دوم و جاثلیقی «فیلیپوس» و پیشوائی خلیفه «داوید» و به یاری مردم خیر جلفا شروع شد و در سال 1664 میلادی به پایان رسید. ثواب عباداتی که در این کلیسا انجام میشود نصیب آنهایی که در قید حیاتند یا در گذشتهاند شود.
مساحت کلیسای آمنا پرکیج 8731 متر مربع است، که 3857 متر مربع آن ساختمان و بقیه فضای سبز و باغ وانک است. در دو سوی درِ ورودی کلیسا وانک] دو اتاق برای پذیرایی ساختهاند. در بالای در ورودی، برج ناقوس در سه طبقه بنا شده که در طبقه دوم آن ساعت بزرگی به وزن سیصد کیلوگرم قرار دارد. در چهار سوی برج، چهار صفحه مدور ساعت نصب شده که قطر هر صفحه 104 سانتیمتر است. این برج ناقوس و ساعت آن را «ماردیروس هوردانانیان» در سال 1931 میلادی به کلیسا هدیه کرده است. در سمت راست درِ ورودی وانک کتیبهای به ابعاد 40×53 سانتیمتر با سنگ مرمر نصب شده است. متن کتیبه به این شرح است:
«این برج و ساعت آن را ماردیروس گوورگ هوردانانیان در سال 1931 میلادی به یادبود برادر مرحومش که در سال 1924 میلادی فوت کرده ساخته و هدیه کرده است.»
کلیسای آمنا پرکیج برخلاف کلیساهای کهن ارمنی که بیشتر با سنگ ساخته شدهاند، با خشت خام بنا گردیده است. دیوار بیرونی کلیسا با آجر و دیوار درونی آن را با اندود گچ که بر روی آن نقاشی و تزیین شده پوشاندهاند. کلیسا دارای دو گنبد است؛ گنبد کوچک بر روی محل استقرار عامه مردم قرار دارد، و گنبد بزرگ بر روی قسمت مقدم محراب کلیسا ساخته شده است. ارتفاع دیوارهای کلیسا از سطح حیاط تا بام طبقه دوم 11/75 متر است. در داخل کلیسا، در فاصله 6/25 متری دیوار غربی آن، دو ستون مربع که هر یک از اضلاع آن دو متر است احداث شده است. در بخش غربی کلیسا با استفاده از بخشی از این ستونها و پایههای دیوارهای جانبی چهار طاق نمای بلند ساختهاند؛ ارتفاع این طاق نماها 10/25 متر است. گنبد کوچک کلیسا که ارتفاع چندانی ندارد، بر روی این طاق نماها قرار دارد.
موزه خاچاطور گساراتسی در ضلع شمال شرقی واقع شده و یکی از نفیسترین موزهای کشور است. تابلوی پیامبر الهی ابراهیم (ع) منتسب به رامبراند، جمله نوشتهشده روی مو، اسناد مربوط به نسلکشی ارمنیها در زمان حکومت عثمانی و بسیاری از فرمانهای حکومتی مرتبط با ارمنیان، نسخ خطی نفیس و اولینهای چاپ در ایران در این موزه گردآوری و تألیف گردیده است.
گنبد کلیساهای کهن ارمنی مخروطی شکل است، ولی گنبد کلیسای وانک شبیه گنبد مساجد ایرانی عصر صفوی ساخته شده است. در بام کلیسا، در قسمت فوقانی درِ ورودی حد فاصل دیوار غربی و حاشیه گنبد کوچک کلیسا، در محوطهای مربع مانند، برج ناقوس کوچکی که دومین برج ناقوس کلیسا است ساخته شده است. هر ضلع این مربع 2/75 متر است. در نقطه تلاقی هر دو ضلع مربع مزبور یک ستون آجری بنا کردهاند؛ ارتفاع این ستونها سه متر است و در ارتفاع 2/5 متری آنها، هر دو ستون به وسیله یک تیر چوبی به یکدیگر متصل شدهاند. از قسمت فوقانی تیرهای مزبور هر دو ستون با یک قوس جناغی به یکدیگر اتصال یافتهاند. حد فاصل قوسهای جناغی و ستونها را با آجر پوشاندهاند.
تمامی دیوارها، طاق نماها، طوق گنبد، داخل گنبد و تمامی زوایای کلیسا با رنگ روغن نقاشی و تزئین شده است. بیشتر دیوارنگارهای کلیسا مضامینی از انجیل مقدس دارد و تصاویری از بدو تولد تا عروج عیسی مسیح بر آنها نقش بسته است. بر روی بخشی از دیوارهای کلیسا، روز رستاخیز، داوری روز رستاخیز و بهشت و دوزخ دیده میشود. هزینه کلیه تزئینات و نقاشیها و تذهیبهای کلیسا را شخصی به نام خواجه «آودیک استپانوس» تقبل و تأمین کرده است. نقاشان این تصاویر همگی استادان ارمنی بودند از آن جمله خلیفه «هوانس مرکوز» و «کشیش استپانوس» و «استاد میناس» را میتوان نام برد.
این کلیسا از حیث طلاکاری و تذهیب در میان کلیساهای ارمنیان منحصربهفرد است. در تزیین و نقاشی دیوارهای کلیسا «خواجه اودیک» سهم بسزایی داشته است. در دیوار شمالی داخل کلیسا کتیبهای به شرح زیر نصب شده است.
برای مشاهده سایر مطالب مرتبط با تاریخ و فرهنگ اینجا کلیک کنید
