عدم تحمل لاکتوز به وضعیتی گفته می شود که بدن، به دلیل کمبود یا عدم تولید آنزیمی به نام لاکتاز نمی تواند قند موجود در شیر و سایر لبنیات (به نام لاکتوز) را هضم کند.لاکتاز در حالت طبیعی توسط سلول های آستر روده کوچک تولید می شود و در آنجا لاکتوز را به ماده ای تبدیل می کند که بتواند جذب خون شود. کمبود لاکتاز باعث می شود لاکتوز گوارش نشده و علائم آزار دهنده ای برای فرد ایجاد شود که در برخی نژادها این مسئله شیوع بیشتری دارد.
تفاوت آلرژی با عدم تحمل لاکتوز
آلرژی واکنش سیستم ایمنی بدن است، ولی عدم تحمل لاکتوز یک عارضه گوارشی است. با این حال، علائم آنها می توانند مشابه باشند. برای مثال دردهای شکمی یا عارضه اسهال پس از مصرف محصولات لبنی ممکن است به دلیل آلرژی به شیر یا عدم تحمل لاکتوز ایجاد شود. اگر کودکتان پس از هر بار خوردن فرآورده های لبنی یک راش خشک و خارش دار، یا خارش و ورم صورت، لب ها، دهان یا علائمی مانند کهیر، آبریزش چشم یا آبریزش بینی را تجربه می کند ممکن است به یکی از پروتئین های موجود در شیر گاو آلرژی داشته باشد.
عدم تحمل لاکتوز در نوزادان به چه معناست؟
عدم تحمل لاکتوز در واقع ناتوانی در هضم لاکتوز (قند) موجود در شیر است. در این وضعیت، سیستم گوارش کودک قادر به تولید آنزیم لاکتاز نخواهد بود. این آنزیم وظیفه اصلی هضم شیر را بر عهده دارد. عدم تحمل لاکتوز در نوزادان بسیار نادر است. این عارضه معمولاً، تا پیش از رسیدن کودک به دو سالگی و از شیر گرفتن او، دیده نمی شود. با وجود این، برخی از نوزادان از همان بدو تولد دچار عدم تحمل لاکتوزند. به این معنی که حتی قادر به تغذیه از شیر مادر نیستند و باید از شیر خشک های مخصوصی استفاده کنند که بدون لاکتوز تولید می شوند.
عدم تحمل لاکتوز چقدر شایع است؟
در انگلستان، یک کودک از هر ۵۰ کودک به عدم تحمل لاکتوز مبتلاست. این در حالی است که کودکان ساکن قسمت هایی از آسیا و ناحیه آفریقاـ کارائیب بیشتر در معرض این عارضه اند. به علاوه، کودکانی که بیماری زمینه ای مانند کرون یا سلیاک دارند معمولا به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند. سیستم گوارش این کودکان، در کنار دیگر غذاها، برای لبنیات نیز محدودیت دارد.
انواع بیماری عدم تحمل لاکتوز
- عدم تحمل لاکتوز وراثتی: عدم لاکتوز وراثتی با ژنتیک کودک در ارتباط است و معمولاً در خانواده به ارث می رسد. اگر بیماری کودکتان از این نوع باشد، بدنش از همان بدو تولد آنزیم لاکتاز نداشته است. به همین دلیل کودکتان قادر به تحمل شیر و محصولات لبنی نیست.
- عدم تحمل لاکتوز مقدماتی: این حالت زمانی رخ می دهد که تولید لاکتاز در روده، به دلیل مصرف کم فراورده های لبنی مانند شیر و پنیر، کاهش می یابد. این عارضه معمولاً با رسیدن به بزرگسالی رخ می دهد و در موارد بسیار نادری نوزادان هم آن را تجربه می کنند. به این حالت عدم تحمل لاکتوز موقتی هم گفته می شود.
- عدم تحمل لاکتوز ثانویه: گاهی در معده یا روده فرد بیماری زمینه ای مانند کرون، سلیاک تشخیص داده نشده یا هر نوع عفونتی وجود دارد. این بیماری زمینه ای از تولید آنزیم لاکتاز ممانعت کند. در چنین موقعیتی، عدم تحمل لاکتوز ثانویه پیش می آید.
- برخی داروها نیز می تواند باعث کاهش سطح لاکتاز تولیدی بدن شود و این منجر به عدم تحمل موقت لاکتوز شود.
علائم حساسیت به لاکتوز چیست؟
موارد زیر شایع ترین علائم عدم تحمل لاکتوز است. اگرچه ممکن است علائم هر فرد با فرد دیگر متفاوت باشد. علائم متداول عدم تحمل لاکتوز که حدود 30 دقیقه تا 2 ساعت پس از صرف غذای حاوی لاکتوز ظاهر می شود به صورت زیر است:
- تهوع
- دل درد
- نفخ
- احساس باد شکم
- اسهال
شدت علائم بسته به میزان لاکتوز مصرف شده و میزان عدم تحمل لاکتوز متغیر است.علائم عدم تحمل لاکتوز ممکن است مشابه مشکلات پزشکی دیگری به نظر برسد. بنابراین برای تشخیص درست حتما باید کودک تحت نظر پزشک باشد.
تشخیص حساسیت به لاکتوز چگونه است؟
متداول ترین آزمایش های تشخیص عدم تحمل لاکتوز که به صورت سرپایی انجام می شود، شامل اندازه گیری میزان جذب لاکتوز در دستگاه گوارش است.
- آزمایش عدم تحمل لاکتوز: این آزمایش جذب لاکتوز در دستگاه گوارش را اندازه گیری می کند. پس از چند ساعت حالت ناشتا، محلول حاوی لاکتوز به بیمار داده می شود. سپس مدفوع او در 24 ساعت آینده مورد آزمایش قرار می گیرد. لاکتوز گوارش نشده که توسط باکتری های روده بزرگ تخمیر می شود اسید لاکتیک و اسیدهای چرب دیگر ایجاد می کند که در نمونه مدفوع قابل شناسایی است. همچنین میزان گلوکز در نتیجه عدم جذب لاکتوز نسبت به حالت طبیعی متفاوت خواهد بود.
- تست هیدروژن: در تست هیدروژن یا تست تنفسی هیدروژن یک محلول حاوی لاکتوز فراوان به بیمار داده می شود. سپس تنفس او در فواصل مشخصی در دستگاهی ارزیابی و آنالیز می شود تا میزان هیدروژن آن مشخص شود. از آنجایی که لاکتوز گوارش نشده در روده بزرگ توسط باکتری ها تخمیر می شود، گازهای مختلفی از آن ایجاد می شود که از جمله این گازها هیدروژن است. هنگامی که میزان هیدروژن موجود در تنفس فرد زیاد باشد به این معنیست که لاکتوز درست گوارش نشده است.
- آزمایش اسیدیته مدفوع: در این آزمایش که در نوزادان و کودکان کم سن انجام می شود، میزان اسیدی بودن مدفوع اندازه گیری می شود. اسید لاکتیک و گلوکز که در اثر تخمیر لاکتوز گوارش نشده حاصل می شوند و اسیدهای چرب دیگر در نمونه مدفوع قابل شناسایی هستند.
-
اندوسکوپی: اندوسکوپی درواقع نوعی بیوپسی یا نمونه برداری است. در این روش، وسیله ای به معده کودک فرستاده می شود که سطح لاکتاز را به صورت مستقیم اندازه می گیرد. اگر این نوع آزمایش تجویز شود، شما باید کودکتان را نزد متخصص گوارش ببرید.
درمان یا پیشگیری از عدم تحمل لاکتوز
متأسفانه، این عارضه قابل درمان یا پیشگیری نیست اما در صورت ابتلای کودکتان به آن کارهایی هست که می توانید برای کمک به او انجام دهید تا شدت علائم کمتر شود. برخی از این کارها شامل موارد زیر است:
- برچسب مواد غذایی را بخوانید: شما باید از محصولات لبنی و تمام مواد غذایی دیگری که حاوی لاکتوز هستند پرهیز کنید. به عنوان مثال، برخی از غذاهای ظاهرا بی ضرر حاوی فرآورده های شیر هستند مثل پودرهای آماده پنکیک و کیک، غلات صبحانه یا کورنفلکس ها، سوپ و پوره سیب زمینی آماده، مارگارین، سس سالاد، نان ها و گوشت هایی مانند کالباس و ژامبون. در برچسب روی محصولات غذایی به دنبال ترکیباتی مانند آب پنیر، دلمه پنیر، فرآورده های جانبی شیر، مواد جامد خشک شیر یعنی مواد جامد شیر مثل پروتئین، چربی، قند، مواد معدنی و ویتامین های شیر باشید که از خشک کردن کامل شیر به دست می آید و از دادن آنها به کودکتان خودداری کنید.
- پودر شیر بدون چربی استفاده کنید: محصولات حاوی ترکیبات شیر یا سایر آلرژی زاهای رایج باید به روشنی در برچسب محصول قید شود، اگر این گونه نبود، آن محصول را نخرید، چون این قانون کار شما را بسیار ساده تر می کند.
- واکنش های کودک را زیر نظر بگیرید: برخی از افرادی که عدم لاکتوز دارند می توانند مقادیر کمی از لاکتوز را بدون مشکل هضم کنند، درحالی که بقیه به کمترین مقادیر نیز حساس هستند. شما احتمالاً با آزمون و خطا یاد می گیرید که کودکتان چه مقدار از مواد غذایی لبنی را می تواند بدون مشکل تحمل کند. به عنوان مثال، برخی پنیرها کمتر از انواع دیگر پنیر لاکتوز دارند بنابراین هضم شدن آنها ممکن است آسان تر باشد. به طورکلی، ماست پروبیوتیک آسان تر از شیر و دیگر فرآورده های لبنی هضم می شود، زیرا باکتری های سالم موجود در آن به تولید لاکتاز کمک می کنند.
- تمام مواد مغذی مورد نیاز کودک را تأمین کنید: اگر متوجه شدید که با رشد کودک باید محصولات لبنی را از رژیم غذایی او حذف کنید، باید مطمئن شوید که او منابع دیگر کلسیم را که به تقویت و رشد استخوان ها و دندان ها کمک می کند، به مقدار کافی دریافت خواهد کرد. منابع غیرلبنی کلسیم شامل سبزیجات برگ دار، آب میوه و شیر غنی شده با سویا، توفو، کلم بروکلی، ماهی قزل آلا، پرتقال و نان ها و مواد غذایی غنی شده با کلسیم است.
سایر مواد مغذی که باید در صورت حذف مواد لبنی از رژیم غذایی کودک مورد توجه باشند ویتامین A و D، ریبوفلاوین یا همان ویتامین B۲ و فسفر است. مشاوره با یک متخصص تغذیه می تواند مفید باشد. همچنین در حال حاضر محصولات لبنی بدون لاکتوز در بسیاری از فروشگاه های مواد غذایی موجود است. این محصولات تمام مواد مغذی فراورده های لبنی معمولی را منهای لاکتوز آنها دارند و در نهایت، اگر متوجه شوید که تأمین تمام مواد مغذی مورد نیاز کودک بدون خوردن فرآورده های لبنی دشوار است، با پزشک خود در مورد اینکه آیا استفاده از مکمل ها می تواند برای کودکتان مفید باشد صحبت کنید.
منظور از عدم تحمل لاکتوز چیست ؟
