هاری یک بیماری حاد و کشنده ویروسی سیستم مرکزی است که گوشتخواران اهلی و وحشی و انسان به طور تصادفی و غالبا از طریق گزش به آن مبتلا می شوند. عمده ترین میزبانان و ناقلان این بیماری جانوران خونگرم به خصوص پستانداران و به طور ویژه گوشتخواران اهلی و وحشی هستند. اگر اقدامات پیشگیرانه مانند واکسیناسیون و اقدامات درمانی در مورد بیماری هاری به موقع صورت نگیرد می تواند منجربه مرگ انسان و حیوان شود. میزان کشندگی بالای این بیماری طوری است که پس از ظهور علائم بالینی چه در انسان و چه در حیوان درمان پذیر نیست و بیمار محکوم به مرگ خواهد بود.
گاز گرفتگی اصلی ترین راه انتقال بیماری هاری است البته از طریق کشیده شدن پنجه آغشته به بزاق حاوی ویروس هاری به ویژه درگربه و گربه سانان نیز منتقل می شود. بیماری هاری از راه پوست سالم قابل سرایت نیست، اما اگر کوچکترین خراش یا زخمی در پوست وجود داشته باشد قابل انتقال خواهد بود.
در صورت آلوده شدن یک حیوان غیر واکسینه به ویروس هاری، احتمال ابتلای آن حیوان به بیماری تقریباً ۱۰۰% خواهد بود. این در حالی است که متعاقب گاز گرفته شدن انسان توسط حیوان هار، احتمال ابتلای انسان به بیماری کمتر است:
در صورتی که گاز گرفتگی در محل سر باشد، شانس بروز بیماری حدود ۶۰% می باشد. گاز گرفتگی در محل دست و بازو با احتمال ۱۵ تا ۴۰ درصد و گازگرفتگی در ساق پا با احتمال حدود ۳ تا ۱۰ درصد منجر به بروز بیماری خواهد شد.
از نظر ابعاد، طول ویروس هاری در حدود ۱۸۰ میلیونیوم میلی متر (نانومتر) و قطر آن در حدود ۷۵ نانومتر است و بنابراین این ویروس تنها با میکروسکوپ الکترونی قابل مشاهده می باشد. برای درک میزان کوچکی آن، توجه کنید که تعداد بیش از ۹۸۰ میلیارد ویروس هاری فقط در یک میلیمتر مکعب فضا جای می گیرند!! ویروس مذکور موجب بروز التهاب مغزی (اِنسفالیت) حاد کشنده می شود.
به دلیل شدت ضایعات حاصله، نزدیک به ۱۰۰% سگ ها و گربه های مبتلا به این بیماری، ظرف ۷ تا ۱۰ روز از آغاز علایم بالینی، خواهند مرد. با بروز علایم بیماری در انسان، مرگ ظرف ۷ تا ۱۰ روز آینده تقریباً قطعی بوده و اگر اقدامات درمانی در این مرحله آغاز شوند چندان مؤثر به نظر نمی رسد.
راه های ورود ویروس هاری به بدن
ویروس هاری از راه های متعدد قادر به انتقال بین حیوانات و انسان می باشد:
خراشیده شدن پوست توسط چنگال های حیوان هار، گاز گرفته شدن (متداول ترین راه؛ ۵۰ برابر نسبت به خراشیدگی پوست احتمال ابتلای بیمار بیشتر است)، لیسیدن زخم توسط حیوان هار، تماس ترشحات آلوده با مخاط بینی و چشم قربانی، انتقال از راه استنشاق هوای آلوده به ذرات معلق حاوی ویروس هاری (مثلاً در حین تهیه واکسن هاری توسط کارکنان آزمایشگاه ها یا استنشاق هوای غارهایی که خفاش های هار در آن زیسته و ویروس هاری را در محیط آن پراکنده اند) از راه های انتقال این بیماری محسوب می شوند.
واکسیناسیون حیوانات دچار نقص سیستم ایمنی توسط واکسنهای حاوی «ویروس زندۀ تخفیف حدّت یافته» می تواند منجر به بروز بیماری در آن ها شود (لازم به ذکر است که بیشتر واکسنهای حیوانی مورد استفاده در ایران از انواع ویروس غیرزنده (غیرفعال شده) بوده و از این لحاظ خطری ندارند). لذا بروز بیماری مستلزم انتقال آن از یک حیوان هار به یک حیوان سالم است و واضح است که مثلاً یک سگ سالم، به خودی خود و بدون تماس با حیوان مبتلا، هار نمی شود.
هاری و شکل گیری یک حملۀ خطرناک
گازگرفتگی یکی از معمول ترین اشکال انتقال هاری است. از آن جا که گاز گرفته شدن حیوانات یا انسانهای دیگر توسط انسان مبتلا به هاری، چندان مورد بحث نیست، لذا به طور معمول بیماری هاری به عنوان بیماری انتقال یافته از حیوانات به انسان یا بین حیوانات مطرح بوده و گزارش چندانی در مورد انتقال از انسان به حیوانات یا انسان به انسان در مورد آن ارائه نشده است.
بزاق حیوانات هار مملو از ویروس هاری است. با گاز گرفته شدن قربانی و تماس بزاق با زخم، ویروس هاری وارد موضع می شود. پیش از آغاز حمله، ویروس مدتی را در سلولهای عضلات به طور مخفیانه به تکثیر و تزاید می گذراند و در این مدت از دید سیستم ایمنی بدن پنهان می ماند.
طول این دوره از ۱۰ روز تا حتی ۶ سال متغیر است ولی معمولاً بین ۱ تا ۳ ماه به طول می انجامد. پس از به حد نصاب رسیدن تعداد ویروس ها برای آغاز حمله، این ذرات فوق ریز با استراتژی حساب شده ای به سمت محل اتصال رشته های اعصاب به ماهیچه حرکت کرده و با ورود به رشته های عصبی، همچون نردبانی از طریق آن ها راه خود را به سوی مرکز اصلی فرماندهی بدن (مغز) در پیش می گیرند.
برخی از انواع ویروس هاری در حین پیشروی به سوی مغز، سمومی با نام کلی «نوروتوکسین» تولید می نمایند که قادر به مسموم کردن سیستم اعصاب بدن می باشد. طول دوره سفر ویروس تا رسیدن به مغز بستگی مستقیم به محل اولیه ورود آن به بدن دارد.
علايم بيماري هاری در حيوان
اولین علامت بیماری در رفتار و عادات حیوان می باشد، بطوریکه یا :
– بیش از اندازه به صاحب خود انس و الفت پیدا می کند و مثل اینکه از او استعانت می طلبد
– عصبانی و بد خو گردیده غذای خود را بخوبی نمی خورد .
پیشرفت بیماری در موارد کمی به صورت فلجی (هاری ساکت) در آمده حیوان به گوشه ای پناه برده ابتدا دست ها سپس پاها و بعد سایر اندام ها فلج شده و در اثر فلج دستگاه تنفس تلف می شود .
ولی در بیشتر مواقع پس از گذشت دوره تغییر رفتار، حیوان پریشان و مضطرب و کم کم به صورت وحشی و درنده در آمده به گاز گرفتن سنگ و چوب و اشیا مختلف پرداخته و خانه خود را ترک و بدون مقصد به هر جا می رود و به هر کس و هر حیوان که سر راه او باشد حمله می کند . پس از مدتی در اثر دوندگی زیاد و گرسنگی و تشنگی به علت عدم امکان بلع کف از دهانش سرازیر شده و مرتبا َ به زمین می خورد . صدای پارس حیوان خشن و ناموزون و بریده و حالت درندگی در چهره اش هویدا می باشد .
سگ ها اغلب به وسیله مردم کشته می شود و اگر فرار کند بزودی در اثر فلج دستگاه تنفسی خواهد مرد . گربه پس از طی دوره کمون به محل تاریکی می رود و اگر با چراغ به آن جا بروند به افراد حمله می کند و در مورد هاری پنجه های گربه مثل دندان سگ یا گرگ عمل می کند زیرا گربه دائماَ مشغول لیسیدن پنجه هایش می باشد و مرتب پنجه ها آلوده به بزاق می شوند و موقع پنجه کشیدن بر روی دست و پا یا صورت انسان بیماری را ا زراه خراش انتقال می دهد .
در حیوانات نشخوار کننده علائم هاری متفاوت است ولی همگی مشکلاتی از نظر بلع پیدا می کنند و آب و کف از دهانشان سرازیر می شود . در چنین مواردی به هیچوجه نباید دست را داخل دهان حیوان کرد .
در روباه ها گاهی دوره کمون طولانی شده و در این مدت به صورت ناقل سالم در می آیند . در خفاش ها نیز چنین است و گاهی دوره کمون تا یک فصل طول می کشد و در تمام این مدت حتی بدون اینکه دارای تیتر آنتی بادی باشند بیماری را انتقال می دهند . مقدار بزاقی که گرگ دفع می کند خیلی بیشتر از سگ می باشد . ضمناَ در یک بررسی سگی که با ویروس نوع اتیوپپی آلوده شده بود پس از ظهور علائم بالینی به تدریج بهبودی یافته و به تناوب مدت ۳۰۵ روز ویروس رادر بزاق خود داشته . پس امکان ناقل سالم بودن در سگ هم وجود دارد .
