اثبات هبه چگونه امکان پذیر است؟

نحوه اثبات هبه در دادگاه، بدین صورت بوده که مدعی، باید دادخواست خود را تنظیم کرده و ادله استنادی، از جمله، سند و شهادت شهود را نیز در دادخواست، قید نماید. پس از ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ارجاع آن به شعبه، لازم است تا مدارک مربوط به ادله استنادی، همانند سند رسمی، در جلسه اول دادرسی ارائه شده و شهود نیز جهت ادای شهادت، حاضر گردند. هبه یا همان هدیه، عقدی است که در ضمن آن، واهب(هبه کننده) مالی را مجانا، به متهب(هبه گیرنده) تملیک می کند. اما، گاهی پس از انعقاد عقد هبه، به دلیل انکار آن، از سوی واهب یا اقدام واهب برای رجوع از هبه، لازم است تا وجود این قرارداد به اثبات برسد. نکته ای که باید در این دعوا، مورد توجه قرار گیرد، این مساله است که اثبات هبه در دادگاه، دارای مراحل و نحوه مخصوص به خود بوده و بدین منظور، لازم است تا مدارک مربوط به ادله استنادی مدعی، به دادگاه ارائه شود؛ در غیر این صورت، امکان ثابت کردن قرارداد هبه، در دادگاه وجود نخواهد داشت. لذا، در این محتوا، پس از توضیح ادله، مدارک، مراحل و نحوه اثبات هبه در دادگاه، در انتها، به این سوال، پاسخ خواهیم داد که آیا مطابق مقررات قانون آیین دادرسی مدنی، اثبات هبه شفاهی، امکان پذیر است یا خیر.

هبه چیست؟

هبه در لغت به معنای بخشش و هدیه است و بر طبق ماده ی 795 قانون مدنی عقدی است که به موجب آن یک نفر مال خود را به طور مجانی و با رضایت کامل به فرد دیگری تملیک می کند. درعقد هبه تملیک کننده واهب، کسی که مال به ملکیت او در می آید متهب و مالی را که مورد هبه است عین موهوبه می گویند. هبه به تملیک رایگان عین اختصاص نمی یابد و کلمه ی مال در ماده 795 شامل هبه ی دین و منفعت نیز می شود.

شروط عقد هبه نامه

واهب باید برای تصرف در مال خود اهلیت داشته باشد. به عبارت دیگر علاوه بر اهلیت معامله، نباید ورشکسته باشد و یا در مالی تصرف کند که وثیقه ی طلب خاصی است. برطبق قانون مدنی عقد هبه مشروط به قبول متهب و قبض مال توسط او است. قبض مال توسط متهب از ارکان عقد هبه محسوب می شود. متهب علاوه بر قبول هبه باید مال موهوبه را از واهب تحویل بگیرد. اگر قبل از قبض، واهب یا متهب فوت کند هبه باطل است زیرا هیچ قبضی صورت نگرفته و در نتیجه انتقال مالکیت رخ نداده است. قبض موهوبه باید با اذن واهب صورت گیرد در نتیجه فوت و یا حجر واهب پیش از قبض موهوبه توسط متهب، مانع انعقاد هبه می شود. در مقابل حجر متهب اثری بر بر وقوع هبه ندارد زیرا قبض مال می تواند توسط ولی متهب انجام شود.
بر اساس ماده ی 799 قانون مدنی اگر هبه برای صغیر یا مجنون یا سفیه باشد قبض توسط ولی صورت می گیرد. بر طبق قانون، درصورتی که پیش از عقد هبه، عین موهوبه با رضایت و آگاهی واهب، در ید متهب باشد دیگر نیازی به قبض مجدد موهوبه نیست. هبه می تواند معوض یا غیر معوض باشد. در هبه ی معوض شرط عوض وجود دارد. به این معنا که واهب شرط می کند که متهب مالی را به او بدهد یا عمل مشروعی را به طور رایگان برای او انجام دهد. وجود شرط عوض در هبه منافاتی با رایگان بودن تملیک ندارد زیرا شرط در برابر تملیک قرار نمی گیرد. عوضی که در هبه ی معوض درنظر گرفته می شود در مقابل موهوبه نیست و نیازی نیست که ارزش آن ها برابر باشد. درعقد هبه ممکن است فروش یا اجاره ی مالی به مبلغ معین به عنوان شرط عوض مقرر شود. هبه ی غیر معوض عقدی است که در آن واهب از متهب درخواست عوض نکرده باشد و متهب چیزی در عوض هبه به واهب پرداخت نکند.

بررسی طرفین عقد هبه

برای اثبات هبه باید بررسی کنیم که هبه بصورت رسمی منعقد شده یا خیر؛ در مورد هبه نامه هاي رسمي امکان انکار و تردید وجود ندارد؛ بنابراین هیچ یک از خواهان و خوانده نمی تواند مدعی شود که در صحت و اصالت سند مزبور تردید است؛ چرا که این ادعا از نظر قانونی پذیرفتنی نیست. این مورد در خصوص هبه نامه هاي غیر رسمی یا عادی و شفاهی، ادعای انکار و تردید مسموع خواهد بود و با طرح هر یک از دو ادعاي انكار يا ترديد دادگاه موظف می شود تا بدون تعلل سند را مورد بررسی قرار دهد و بعد از دقت فراوان در مورد اعتبار آن حكم كند. برای اثبات هبه نامه، هر یک از طرفین می توانند به دادگاه حقوقي مراجعه و دادخواست ارائه کنند. در محکمه نیز يكي از اين دو حالت ديده می شود: نخست اینکه هبه ثبت شده و داراي سند رسمی است که در این حالت باتوجه به رسمی بودن سند هبه نامه، اثبات آن محرز و مسلم است. اما دیگری، زمانی است که هبه به صورت رسمی به ثبت نرسیده است (هبه نامه عادی یا هبه شفاهی)؛ در این حالت، دادگاه وارد بررسی شده و با ارجاع سند (درصورت وجود سند هبه نامه عادی) به کارشناس صحت و اصالت آنرا بررسی می کند و در صورتی که هبه شفاهی بوده (در صورت وجود شاهد) بسته به نظر قاضی، می توان شهادت شهود را به عنوان ادله اثبات دعوا مطرح نمود.

در عقد هبه ۳ طرف وجود دارد:

• واهب: كسی است كه مالش را تمليك می كند.
• متهب: كسی است كه مال به ملكيت او در می آيد.
• عين موهوبه: مالی است كه مورد هبه واقع می شود.

هبه نامه های رسمی چه مزیتی نسبت به هبه نامه های عادی دارد

هبه های با سند رسمی (هبه نامه های رسمی) دارای یک مزیت به خصوص هستند؛ مزیتی که تنها مختص به آنهاست و در دیگر انواع هبه ها یافت نمی شود. در مورد هبه نامه های رسمی امکان انکار و تردید وجود ندارد؛ بنابراین هیچ یک از خواهان و خوانده نمی تواند مدعی شود که در صحت و اصالت سند مزبور مردد است، چون این ادعا از نظر قانونی پذیرفتنی نیست.
اما در مورد هبه نامه های غیر رسمی یا عادی ادعای انکار و تردید مسموع خواهد بود و با طرح هر یک از دو ادعای انکار یا تردید دادگاه موظف می شود تا بدون تعلل سند را بررسی کند و بعد از دقت فراوان در مورد اعتبار آن حکم کند.

تفاوت هبه نامه رسمی و غیر رسمی

به موجب ماده ۴۷ قانون ثبت اسناد و املاک، عقد هبه باید در دفترخانه اسناد رسمی به ثبت برسد. در غیراین صورت قرارداد هبه در هیچ یک از ادارات و محاکم پذیرفته نخواهد شد. بر طبق ماده 10 قانون مدنی که مبتنی بر اصل آزادی قرارداد ها می باشد هر فردی درصورت داشتن اهلیت می تواند اموال خود را با سند رسمی یا عادی به فرد دیگری انتقال دهد اما درصورتی که سند عادی و غیر رسمی باشد دارنده ی آن باید صحت وقوع عقد را ثابت کند. هبه نامه می تواند رسمی و یا غیررسمی و عادی باشد. هبه رسمی دارای سند رسمی است و بر همین اساس امکان تردید و انکار در آن وجود ندارد. بر طبق قانون این سند قابل اعتماد است و هیچ کس نمی تواند در اصالت و صحت آن تردید کند. در مقابل امکان تردید در صحت هبه نامه ی غیررسمی و عادی وجود دارد. در صورتی که کسی مدعی عدم اعتبار هبه نامه ی غیررسمی شود، دادگاه موظف است سند مذکور را مورد بررسی و بازبینی قراردهد و اصالت آن را بررسی کند. برای مثال در صورتی که مردی قسمتی از زمین خود را بدون هبه نامه ی رسمی به همسر خود هبه کند و پس از آن اختلافی در خصوص اصالت هبه نامه ی عادی به وجود آید، صحت هبه نامه باید توسط دادگاه تائید شود.
هبه نامه تنها زمانی رسمی است که در دفتر اسناد رسمی ثبت شود. بنابراین هبه نامه ای که به صورت عادی و یا حتی در بنگاه معاملات ملکی به ثبت می رسد رسمی نیست. با این وجود این سند عادی درصورتی که با رعایت شرایط شکلی آن تنظیم شود قانونی محسوب می شود. در مجموع هبه نامه ی رسمی و غیررسمی هردو معتبر هستند اما ممکن است در یک دعوای حقوقی در خصوص اعتبار هبه نامه ی عادی و غیررسمی تردیدی مطرح شود و قابلیت استناد به آن در برخی موارد با مشکل روبرو شود. هبه ای که دارای سند محضری باشد به راحتی قابلیت اجرا دارد و دعوای آن در دادگاه مسموع است.

ادله اثبات هبه در دادگاه

هبه، که عرف مردم عادی، آن را هدیه می نامد، عقدی است که در ضمن آن، واهب(هبه کننده) مالی را مجانا، به متهب(هبه گیرنده) می دهد. البته، صرف دادن مال، در این عقد، مالکیت، اتفاق نیفتاده، بلکه با انعقاد عقد هبه، مال هدیه شده(عین موهوبه) به مالکیت متهب در می آید. اما، گاهی پس از انعقاد عقد هبه، واهب از عمل خود پشیمان شده و وقوع عقد و در نتیجه، مالکیت متهب بر مال هبه شده را انکار می کند. در این صورت، متهب، برای حفظ مالکیت خود بر عین موهوبه، باید برای اثبات هبه در دادگاه و گرفتن حکم، از طریقی مانند الزام به تنظیم سند رسمی هبه اقدام نماید. از سوی دیگر، از آنجا که هبه، یک عقد قابل رجوع بوده و واهب می تواند این عقد را به هم بزند، در صورت اختلاف میان واهب و متهب، هبه کننده، باید برای اعمال حق رجوع خود و بر هم زدن هبه، به دادگاه مراجعه کرده که انجام این امر نیز نیازمند اثبات هبه می باشد. اثبات هبه در دادگاه، همچون سایر دعاوی، دارای مراحل و نحوه مخصوص به خود بوده و بدین منظور، لازم است تا مدارک لازم به مرجع رسیدگی کننده، ارائه شود. اما، در هر حال، ثابت کردن این عقد، نیازمند ارائه یک سری از ادله اثبات دعوا است که مطابق مقررات قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مدنی، این ادله، شامل موارد زیر می باشند:

• اقرار: ماده 1259 قانون مدنی، در تعریف اقرار در دعوی حقوقی، مقرر داشته: « ... عبارت از اخبار به حقی است، برای غیر، به ضرر خود» بنابراین، اگر، انکار کننده هبه، ولو یک مرتبه، اقرار به انعقاد این عقد نماید، وجود هبه ثابت شده و نیاز به ارائه دلیل دیگر نمی باشد.
• سند: ماده 1284 قانون مدنی، سند را این گونه تعریف فکرده است: «... عبارت است از هر نوشته که در مقام دعوی یا دفاع، قابل استناد باشد» لذا، اگر مدعی وجود هبه، مدارک مربوط به سند رسمی هبه نامه را به رویت قاضی رسانده یا اینکه سند عادی هبه نامه را ارائه کرده که به امضای طرف مقابل رسیده باشد، مطابق مقررات نحوه اثبات دعاوی، ادعای او به اثبات خواهد رسید.
• شهادت(گواهی): شهادت یا گواهی نیز در زمره ادله اثبات هبه می باشد. بنابراین، در حالتی که اشخاص غیر از واهب و متهب، در دادگاه، بر انعقاد هبه، خبر دهند، در صورت وجود شرایط قانونی شهادت، هبه اثبات می گردد. لازم به ذکر است که با توجه به اینکه دعوای اثبات هبه، یک دعوای مالی بوده، مطابق مقررات نحوه اثبات این دعاوی، شهادت دو نفر شاهد مرد یا یک شاهد مرد و دو شاهد زن، مورد نیاز می باشد. همچنین، شهادت یک شاهد مرد یا دو شاهد زن، همراه با سوگند مدعی نیز قادر به اثبات هبه در دادگاه خواهد بود.
• سوگند(قسم): در وضعیتی که مدعی هبه، هیچ دلیلی برای ثابت کردن ادعای خود ندارد، می تواند درخواست سوگند خوردن طرف مقابل را، به عنوان یکی ازا ادله اثبات دعوا، مطرح کرده و در صورت قسم خوردن منکر هبه، دعوا خاتمه می یابد و حکم به نفع طرف منکر، صادر می شود.
• اماره: مطابق ماده 1321 قانون مدنی، «اماره، عبارت از اوضاع احوالی است که به حکم قانون یا در نظر قاضی، دلیلی بر امری شناخته می شود.» در این نحوه اثبات هبه، خواهان ، این امکان را داشته تا با استناد به امارات خاصی، مانند پرداخت وجهی از سوی هبه گیرنده(در هبه معوض) ادعای خود را اثبات نماید.

مدارک لازم برای اثبات هبه در دادگاه

استناد به ادله اثبات دعوا، در هر دعوایی، من جمله اثبات هبه، مستلزم ارائه مدارک مربوط به آن ادله است. مدارک لازم برای اثبات هبه در دادگاه، یک سری مدارک خاص و مشترک میان تمام دعاوی هبه نبوده و بسته به ادله مورد استناد، متفاوت می باشد. در ادامه، به توضیح این مدارک می پردازیم. چنانچه، ادله مورد استناد برای اثبات هبه، شهادت شهود باشد، لازم است تا استشهادیه که در آن، مشخصات شهود و نشانی دقیق آنها قید شده و ضمنا، به امضای شهود نیز رسیده است، به دادگاه ارائه شود. در صورتی که سند، به عنوان یکی از مهم ترین ادله، مورد استناد قرار گیرد، مدارک مربوط به آن، شامل اسناد رسمی یا عادی، باید در دادخواست قید شده و ضمیمه دادخواست گردد. همچنین، در فرضی که اثبات هبه در دادگاه، از طریق استناد به اماره یا امارات موجود انجام گیرد، مدارک مربوط به آن امارات باید به دادگاه ارائه شود. به عنوان مثال، در هبه معوض(که در آن، هبه گیرنده نیز مالی را به هبه دهنده می دهد) ارائه رسید بانکی پرداخت وجه از سوی متهب، می تواند به اثبات عقد هبه منجر شود.

نحوه اثبات هبه در دادگاه

در بخش های قبل، در مورد ادله اثبات هبه صحبت کرده و گفتیم که جهت اثبات این عقد، لازم است تا بسته به ادله مورد استناد، مدارک لازم که مثبت وجود عقد هبه بوده، همچون سند رسمی و استشهادیه نیز در دادگاه ارائه گردد. اما، در نهایت، مدعی باید با استفاده از این ادله و مدارک، برای ثابت کردن هبه، مطابق مقررات مربوطه اقدام نماید که این امر، دارای نحوه و مراحل مخصوص به خود می باشد. بنابراین، دراین قسمت، به توضیح مراحل و نحوه اثبات هبه در دادگاه خواهیم پرداخت. در ابتدا، مدعی باید، برای ثبت نام در سامانه ثنا و دریافت حساب کاربری از این سامانه، اقدام نماید که انجام این امر، به دو روش غیر حضوری و از طریق سامانه ثنا، و از طریق مراجعه حضوری به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، امکان پذیر می باشد. در مرحله بعد، مطابق مقررات نحوه اثبات هبه در دادگاه، متقاضی باید با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی، دادخواست خود را ثبت کند. در قسمت ضمائم دادخواست، باید ادله استنادی و مدارک مربوطه، ذکر شده و پس از اسکن مدارک توسط دفاتر، تصویر این مدارک، به پیوست دادخواست، برای دادگاه ارسال گردد. از آنجا که اثبات هبه، در قالب هر دعوایی که مطرح گردد، یک دعوای مالی می باشد، لذا، در صورتی که ارزش مال موهوبه، تا 20 میلیون تومان باشد، شورای حل اختلاف و در غیر این صورت، دادگاه حقوقی، به دعوا رسیدگی خواهد کرد. پس از ارجاع دادخواست به شعبه شورای حل اختلاف یا دادگاه حقوقی و تعیین وقت دادرسی، خواهان باید در جلسه اول دادرسی، اصل مدارک مربوط به ادله استنادی خود را در دادگاه ارائه کند که در این صورت، با توجه به نوع مدارک، نحوه اثبات هبه در دادگاه نیز متفاوت می باشد. به عنوان مثال، در حالتی که ادله مورد استناد، سند بوده، باید اصل سند، ارائه شود که در این صورت، اگر سند، رسمی باشد، صرفا ادعای جعل و اگر عادی باشد، علاوه بر ادعای جعل، اظهار انکار و تردید نیز نسبت آن سند، قابل طرح می باشد. در حالت جعل، مدعی جعل و در حالت انکار و تردید، ارائه کننده سند، باید برای اثبات صحت و اصالت سند اقدام نمایند که به طور معمول، از طریق ارجاع به کارشناس رسمی دادگستری، انجام می گیرد. همچنین، در فرضی که ادله استنادی مدعی، شهادت شهود بوده و استشهادیه را نیز به عنوان یکی از مدارک، ضمیمه دادخواست کرده باشد، شهود باید در دادگاه حاضر شده و مطابق مقررات قانونی، ادای شهادت نمایند.

اثبات هبه شفاهی در دادگاه

هبه، برای اینکه منعقد شده و آثار قانونی خود را بر جای گذارد، نیاز به توافق و تراضی واهب(هبه دهنده) و متهب(هبه گیرنده) داشته و اصولا، نیازمند تنظیم سند، اعم از رسمی و عادی نمی باشد؛ البته، مطابق ماده 47 قانون ثبت اسناد و املاک، در مورد املاک ثبت شده، هبه نامه باید به ثبت رسمی رسیده تا در مراجع رسمی، مانند دادگاه، قابل استناد باشد. به هر حال، زمانی که برای هبه، سندی تنظیم نشده و قرارداد منعقد شده، به شکل شفاهی بوده، نیز لازم است تا مدعی، در شرایطی که هبه، مورد انکار طرف مقابل بوده، با استناد به ادله قانونی و ارائه مدارک لازم، برای اثبات آن اقدام نماید. نحوه اثبات هبه در دادگاه، در فرضی که قرارداد منعقد شده، شفاهی بوده، مانند استرداد هدایای نامزدی، غالبا، از طریق شهادت شهود می باشد. با این توضیح که لازم است تا دو نفر شاهد مرد یا یک شاهد مرد و دو شاهد زن، در دادگاه، ادای شهادت نمایند. همچنین، شهادت یک شاهد مرد یا دو شاهد زن، همراه با سوگند مدعی نیز قادر به اثبات هبه در دادگاه خواهد بود. البته، آنچه در مورد نحوه اثبات هبه، از طریق شهادت گفته شد، به این معنی نیست که با ادله و مدارک دیگر، نمی توان برای ثابت کردن هبه در دادگاه اقدام کرد. بنابراین، هر دلیلی که دارای اعتبار قانونی باشد، من جمله فیش واریزی در هبه شفاهی معوض، می تواند اثبات کننده هبه باشد.

امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .

آیا ابطال حق طلاق امکان پذیر است؟