اشعار خواندنی؛ شاهنامه فردوسی: ضحاک - بخش 5؛ چنان بد که ضحاک را روز و شب / متن صوتی و معنی اشعار + تصاویر نسخه های کهن 

خلاصه شاهنامهٔ فردوسی ضحاک - بخش 5؛ چنان بد که ضحاک را روز و شب

در این متن، داستان ضحاک و فریدون روایت می‌شود. ضحاک به شدت از نام فریدون ترسیده و در تلاش است تا خود را از خطرات محفوظ نگه دارد. او به موبدان می‌گوید که دشمنی ناشناس در کمین اوست و باید ارتشی علیه آن بسازد. کاوه آهنگر، که از ظلم ضحاک رنجیده است، به دادخواهی برمی‌خیزد و اوضاع را به شاه گزارش می‌دهد و از ظالم بودن ضحاک می‌گوید.

کاوه با اراده‌ای قوی به مردم می‌گوید که باید علیه ضحاک قیام کنند و آن‌ها را به سرنگونی ضحاک ترغیب می‌کند. او پرچم کاویانی را به اهتزاز درآورده و به عنوان نشانه‌ای از قیام علیه ظلم، مردم را به پیوستن به این حرکت دعوت می‌کند. فریدون پس از آگاهی از این قیام، به جنگ با ضحاک می‌رود و از خداوند یاری می‌طلبد.

در ادامه، فریدون با حمایت مردم و قدرت تازه‌ای که به دست آورده، به سوی مبارزه با ضحاک پیش می‌رود و زمینه‌ساز یک تحول بزرگ می‌شود. داستان در نهایت به پیروزی خیر بر شر و تجدید قوا در جهان اشاره دارد.

برگردان به زبان ساده

# چنان بد که ضحاک را روز و شب

به نام فریدون گشادی دو لب

هوش مصنوعی: تو به حدی بد هستی که ضحاک، هر روز و شب به یاد فریدون لب به سخن می‌گشاید.

# بران برز بالا ز بیم نشیب

شده ز آفریدون دلش پر نهیب

هوش مصنوعی: او از ترس پایین رفتن، به بالای دامن برز رفته و دلش به خاطر آفریدون پر از ناراحتی و تنش است.

# چنان بد که یک روز بر تخت عاج

نهاده به سر بر ز پیروزه تاج

هوش مصنوعی: چنان بد شد که یک روز بر تخت زیبای عاج نشسته و بر سر تاجی از سنگ قیمتی گذاشته بود.

# ز هر کشوری مهتران را بخواست

که در پادشاهی کند پشت راست

هوش مصنوعی: از هر سرزمینی، بزرگان را فراخواند تا در سلطنت، پشت به راست ایستاده باشند.

# از آن پس چنین گفت با موبدان

که ای پرهنر باگهر بخردان

هوش مصنوعی: از آن پس او به حکیمان گفت: ای نیک‌فرهنگ و با دانش، با خردمندان باشید.

# مرا در نهانی یکی دشمن‌ست

که بر بخردان این سخن روشن است

هوش مصنوعی: در دل من دشمنی پنهان وجود دارد که خردمندان به خوبی از وجود او آگاهند.

# به سال اندکی و به دانش بزرگ

گوی بدنژادی دلیر و سترگ

هوش مصنوعی: در زمانی که سن کم است، با دانشی عظیم و بلند همتی می‌توان خصوصیات نیک و شجاعت را در خود به وجود آورد.

# اگر چه به سال اندک ای راستان

درین کار موبد زدش داستان

هوش مصنوعی: اگرچه مدت زمان زیادی نگذشته، اما در این کار، داستان آن موبد برای شما حقیقتی روشن و قابل فهم است.

# که دشمن اگر چه بود خوار و خرد

نبایدت او را به پی بر سپرد

هوش مصنوعی: اگرچه دشمن ضعیف و کوچک است، اما نباید او را به آسانی به شکست واگذار کرد.

# ندارم همی دشمن خرد خوار

بترسم همی از بد روزگار

هوش مصنوعی: من از دشمنان خرد و کوچک‌تر از خودم نمی‌ترسم، بلکه تنها از روزگار بد باید بترسم.

# همی زین فزون بایدم لشکری

هم از مردم و هم ز دیو و پری

هوش مصنوعی: من به لشکری نیاز دارم که شامل انسان‌ها و موجودات شگفت‌انگیز مانند دیوان و پریان باشد تا این مشکل را برطرف کنم.

# یکی لشگری خواهم انگیختن

ابا دیو مردم برآمیختن

هوش مصنوعی: من می‌خواهم سپاهی را تشکیل دهم تا با دیوان هنجار شکن، در میان مردم مواجه شوم.

# بباید بدین بود همداستان

که من ناشکیبم بدین داستان

هوش مصنوعی: باید در این موضوع هم نظر باشیم که من در این ماجرا انتظار ندارم صبور باشم.

# یکی محضر اکنون بباید نوشت

که جز تخم نیکی سپهبد نکشت

هوش مصنوعی: اکنون باید چیزی نوشته شود که جز نیکی و خوبی از فرمانده بزرگ چیزی به جا نمانده است.

# نگوید سخن جز همه راستی

نخواهد به داد اندرون کاستی

هوش مصنوعی: فقط سخنانی که با حقیقت همراه هستند، ارزش دارند و درون انسان باید خالی از کمبود و نقص باشد.

# ز بیم سپهبد همه راستان

بر آن کار گشتند همداستان

هوش مصنوعی: از ترس سپهبد، همه مردم راست‌گو به آن کار به طور یک‌صدا و هماهنگ شدند.

# بر آن محضر اژدها ناگزیر

گواهی نوشتند برنا و پیر

هوش مصنوعی: در آنجا که اژدها حضور داشت، هم جوانان و هم پیرمردان مجبور شدند شاهدی برای این ماجرا ثبت کنند.

# هم آنگه یکایک ز درگاه شاه

برآمد خروشیدن دادخواه

هوش مصنوعی: در آن لحظه، هر شخص به نوبت از درگاه شاه بیرون آمد و فریاد درخواست کمک و دادخواهی سر داد.

# ستم دیده را پیش او خواندند

بر نامدارانش بنشاندند

هوش مصنوعی: ستم‌دیده را نزد او دعوت کردند و او را در میان افراد بزرگ و نامدار نشاندند.

# بدو گفت مهتر به روی دژم

که بر گوی تا از که دیدی ستم

هوش مصنوعی: رئیس به او گفت که جلو برو و ببین آیا کسی را دیده‌ای که مورد ظلم قرار گرفته باشد.

# خروشید و زد دست بر سر ز شاه

که شاها منم کاوهٔ دادخواه

هوش مصنوعی: او فریاد زد و دست بر سر خود گذاشت و گفت: «ای شاه، من کاوه هستم، کسی که به دادخواهی برمی‌خیزد.»

# یکی بی‌زیان مرد آهنگرم

ز شاه آتش آید همی بر سرم

هوش مصنوعی: من مردی هستم که از آتش بی‌زیان بهره می‌برم، حتی اگر شاه آتش بر سرم بیفتد.

# تو شاهی و گر اژدها پیکری

بباید بدین داستان داوری

هوش مصنوعی: تو پادشاهی و حتی اگر به شکل اژدها باشی، باید به این مسئله قضاوت کنی.

# که گر هفت کشور به شاهی تراست

چرا رنج و سختی همه بهر ماست؟

هوش مصنوعی: اگر هفت سرزمین زیر سلطنت توست، پس چرا باید همه‌ی رنج‌ها و سختی‌ها نصیب ما شود؟

# شماریت با من بباید گرفت

بدان تا جهان ماند اندر شگفت

هوش مصنوعی: باید با تو حساب و کتابی داشته باشم تا دنیا همچنان در حال شگفتی باقی بماند.

# مگر کز شمار تو آید پدید

که نوبت ز گیتی به من چون رسید

هوش مصنوعی: آیا ممکن است در شمار تو مشخص شود که چرا این دنیا به من چنین فرصتی را داده است؟

# که مارانت را مغز فرزند من

همی‌داد باید ز هر انجمن

هوش مصنوعی: این جمله به این معناست که مغز و هوش فرزند من باید در هر جمع و تصمیم‌گیری به کار گرفته شود و مورد استفاده قرار گیرد.

# سپهبد به گفتار او بنگرید

شگفت آمدش کان سخن‌ها شنید

هوش مصنوعی: سردار به سخنان او توجه کرد و از آنها شگفت زده شد، زیرا که این حرف‌ها را قبلاً شنیده بود.

# بدو باز دادند فرزند او

به خوبی بجستند پیوند او

هوش مصنوعی: او را دوباره به فرزندش بازپس دادند و به خوبی در جستجوی پیوند و ارتباط او برآمدند.

# بفرمود پس کاوه را پادشا

که باشد بران محضر اندر گوا

هوش مصنوعی: سپس شاه به کاوه فرمان داد که در آن محل حاضر باشد و شهادت دهد.

# چو بر خواند کاوه همه محضرش

سبک سوی پیران آن کشورش

هوش مصنوعی: وقتی کاوه همه را به دعوت خود خواند، به سمت بزرگ‌ترها و سالخوردگان آن سرزمین رفت.

# خروشید کای پای مردان دیو

بریده دل از ترس گیهان خدیو

هوش مصنوعی: بیدار شو، ای مردان! شما که دل‌هایتان از ترس دنیا پریشان شده، برای رهایی از مشکلات و fears به پا خیزید.

# همه سوی دوزخ نهادید روی

سپردید دلها به گفتار اوی

هوش مصنوعی: همه به سمت جهنم رو آوردید و دل‌های خود را به سخنان او سپردید.

# نباشم بدین محضر اندر گوا

نه هرگز براندیشم از پادشا

هوش مصنوعی: من در این جا حضور ندارم و هرگز به فکر پادشاهی نیستم.

# خروشید و برجست لرزان ز جای

بدرید و بسپرد محضر به پای

هوش مصنوعی: ناگهان نعره‌ای زد و از جا بلند شد، به طوری که به شدت لرزید، و سپس به زیر پا افتاد.

# گرانمایه فرزند او پیش اوی

ز ایوان برون شد خروشان به کوی

هوش مصنوعی: فرزند باارزش او در پیش او از ایوان خارج شد و با صدای بلند به سمت کوچه رفت.

# مهان شاه را خواندند آفرین

که ای نامور شهریار زمین

هوش مصنوعی: مهمانان بزرگ شاه را ستایش کردند و گفتند که ای پادشاه مشهور و شناخته‌شده بر روی زمین.

# ز چرخ فلک بر سرت باد سرد

نیارد گذشتن به روز نبرد

هوش مصنوعی: تقدیر و سرنوشت انسان هیچگاه اجازه نمی‌دهد که در روز سختی و نبرد، از باران سرما و مشکلات عبور کند.

# چرا پیش تو کاوهٔ خام‌گوی

بسان همالان کند سرخ روی

هوش مصنوعی: چرا زبان بی‌حرکت و بی‌فکر من در مقابل تو به شدت شرمنده و خجالت‌زده می‌شود؟

# همه محضر ما و پیمان تو

بدرد بپیچد ز فرمان تو

هوش مصنوعی: تمامی افراد در محضر ما هستند و پیمان تو در برابر فرمان تو به زحمت می‌افتد.

# کی نامور پاسخ آورد زود

که از من شگفتی بباید شنود

هوش مصنوعی: به زودی شخص مشهور پاسخ داد که باید شگفتی‌هایی را از من بشنوی.

# که چون کاوه آمد ز درگه پدید

دو گوش من آواز او را شنید

هوش مصنوعی: وقتی کاوه از درگاه بیرون آمد، دو گوش من صدای او را شنید.

# میان من و او ز ایوان درست

تو گفتی یکی کوه آهن برست

هوش مصنوعی: میان من و او فاصله‌ای وجود دارد که مانند کوهی از آهن است. تو به درستی اشاره کردی که این فاصله بسیار بزرگ و طاقت‌فرساست.

# ندانم چه شاید بدن زین سپس

که راز سپهری ندانست کس

هوش مصنوعی: نمی‌دانم بعد از این چه بر سر بدن خواهد آمد که هیچ‌کس راز آسمان را ندانسته است.

# چو کاوه برون شد ز درگاه شاه

برو انجمن گشت بازارگاه

هوش مصنوعی: وقتی کاوه از درگاه شاه بیرون آمد، مردم گرد هم آمدند و بازار پر از شور و شوق شد.

# همی بر خروشید و فریاد خواند

جهان را سراسر سوی داد خواند

هوش مصنوعی: او به شدت فریاد می‌زد و به همه اعلام می‌کرد که در دنیا باید عدالت برقرار شود.

# ازان چرم کاهنگران پشت پای

بپوشند هنگام زخم درای

هوش مصنوعی: چرم‌هایی که شرحه‌دیده از حیوانات هستند، برای محافظت از پاها در زمان زخم استفاده می‌شوند.

# همان کاوه آن بر سر نیزه کرد

همانگه ز بازار برخاست گرد

هوش مصنوعی: کاوه، همان کسی که پرچم را بر سر نیزه بلند کرد، همان لحظه بود که از بازار سر بلند کرد و به پا خواست.

# خروشان همی‌رفت نیزه بدست

که ای نامداران یزدان پرست

هوش مصنوعی: با چالاکی و قدرت، جنگجویی با نیزه در دست به سمت جلو حرکت می‌کند و به نامدارانی که یزدان را می‌پرستند، اشاره می‌کند.

# کسی کاو هوای فریدون کند

دل از بند ضحاک بیرون کند

هوش مصنوعی: کسی که آرزوی فریدون را در سر دارد، می‌تواند دل خود را از چنگال ضحاک آزاد کند.

# بپویید کاین مهتر آهرمن است

جهان آفرین را به دل دشمن است

هوش مصنوعی: بشتابید که این سردسته شیطان است، او در دل دشمنانی برای جهان آفرین دارد.

# بدان بی‌بها ناسزاوار پوست

پدید آمد آوای دشمن ز دوست

هوش مصنوعی: بدان که بی‌ارزش و بی‌مقدار، ناسزا و بدگویی‌ها از پوست و ظاهر پدید می‌آید و صدای دشمن گاهی از طرف کسی که به او نزدیک هستیم می‌آید.

# همی‌رفت پیش اندرون مرد گرد

جهانی برو انجمن شد نه خرد

هوش مصنوعی: یک مرد دوراندیش و باهوش به جلو می‌رفت و وقتی به جمعی رسید، تصمیم گرفت که در آنجا بماند.

# بدانست خود کافریدون کجاست

سراندر کشید و همی‌رفت راست

هوش مصنوعی: کافریدون متوجه شد که کجاست، پس سرش را بالا گرفت و به راه خود ادامه داد.

# بیامد به درگاه سالار نو

بدیدندش آنجا و برخاست غو

هوش مصنوعی: به درگاه رئیسی بزرگ وارد شد و مردم آنجا او را دیدند و شور و هیاهویی به پا شد.

# چو آن پوست بر نیزه بر دید کی

به نیکی یکی اختر افگند پی

هوش مصنوعی: وقتی آن پوست را بر نیزه دید، متوجه شد که ستاره‌ای نیکو بر افرازده شده است.

# بیاراست آن را به دیبای روم

ز گوهر بر و پیکر از زر بوم

هوش مصنوعی: آن را با پارچه‌ای زیبا و باارزش از روم تزئین کن و ظاهرش را با طلا بیارای.

# بزد بر سر خویش چون گرد ماه

یکی فال فرخ پی افکند شاه

هوش مصنوعی: پادشاه مثل گوی ماه، یک فال خوش و نیکو بر سر خود انداخت.

# فرو هشت ازو سرخ و زرد و بنفش

همی‌خواندش کاویانی درفش

هوش مصنوعی: رنگ‌های سرخ، زرد و بنفش که از آن فرو می‌ریزد، درفش کاویانی را می‌خوانند و توصیف می‌کنند.

# از آن پس هر آنکس که بگرفت گاه

به شاهی بسر برنهادی کلاه

هوش مصنوعی: پس از آن زمان، هر کسی که به مقام سلطنت می‌رسید، بر سر خود کلاهی می‌گذاشت.

# بران بی‌بها چرم آهنگران

برآویختی نو به نو گوهران

هوش مصنوعی: چرم‌های بی‌ارزش آهنگران را به خوبی آویخته‌ای و جواهرات تازه‌ای را به نمایش گذاشته‌ای.

# ز دیبای پرمایه و پرنیان

برآن گونه شد اختر کاویان

هوش مصنوعی: از پارچه‌های نرم و گرانبها و زیبای دیبای پرمایه، ستاره‌های کاویان در آن حالت و زیبایی افراز شده‌اند.

# که اندر شب تیره خورشید بود

جهان را ازو دل پرامید بود

هوش مصنوعی: در شب‌های تاریک، نور خورشید امید را در دل‌ها به وجود می‌آورد و جهان را روشن می‌کند.

# بگشت اندرین نیز چندی جهان

همی بودنی داشت اندر نهان

هوش مصنوعی: دنیا در این مدت همچنان به حرکت خود ادامه می‌داد، حتی اگر در حال حاضر چیزی از آن دیده نمی‌شد.

# فریدون چو گیتی برآن گونه دید

جهان پیش ضحاک وارونه دید

هوش مصنوعی: فریدون وقتی دنیا را به آن شکل مشاهده کرد، وضعیت جهان را مانند زمان ضحاک معکوس و نابسامان دید.

# سوی مادر آمد کمر بر میان

به سر برنهاده کلاه کیان

هوش مصنوعی: او به سمت مادرش آمد، با کمر بسته و کلاهی بر سر که نماد بزرگی و قدرت کیانی است.

# که من رفتنی‌ام سوی کارزار

ترا جز نیایش مباد ایچ کار

هوش مصنوعی: من به سوی میدان نبرد می‌روم و امیدوارم که تنها کاری که با تو دارم دعا و نیایش باشد، نه چیز دیگری.

# ز گیتی جهان‌آفرین را پرست

ازو دان بهر نیکی زور دست

هوش مصنوعی: از دنیای مادی، خالق جهان را مورد پرستش قرار بده و بدان که تنها به خاطر اوست که توانایی‌های نیکو به دست می‌آید.

# فرو ریخت آب از مژه مادرش

همی‌خواند با خون دل داورش

هوش مصنوعی: آب از مژه‌های مادرش فرو می‌ریزد و او با دل شکسته‌اش به ناله و فریاد مشغول است.

# به یزدان همی‌گفت زنهار من

سپردم ترا ای جهاندار من

هوش مصنوعی: من به خدا می‌گویم که مرا نجات ده، زیرا من تو را به عنوان سرپرست و فرمانده‌ام به خدا سپردم.

# بگردان ز جانش بد جاودان

بپرداز گیتی ز نابخردان

هوش مصنوعی: به او بگو که از زندگی‌اش به طور مثبت و با خردمندی استفاده کند و از مشکلات و افراد ناآگاه دوری کند تا به سعادت و آرامش برسد.

# فریدون سبک ساز رفتن گرفت

سخن را ز هر کس نهفتن گرفت

هوش مصنوعی: فریدون به سبکی و به آرامی به راه افتاد و از هر کسی که می‌خواست حرفی بزند، سکوت اختیار کرد.

# برادر دو بودش دو فرخ همال

ازو هر دو آزاده مهتر به سال

هوش مصنوعی: برادران او دو نفر بودند، که هر دو خوشبخت و هم‌نوع بودند. از آن‌ها هر دو آزاد و بزرگ‌تر به شمار می‌رفتند.

# یکی بود ازیشان کیانوش نام

دگر نام پرمایهٔ شادکام

هوش مصنوعی: یکی از آن‌ها به نام کیانوش بود، که نام دیگرش نشان‌دهنده‌ی شخصیت باارزش و خوشبختش است.

# فریدون بریشان زبان برگشاد

که خرم زئید ای دلیران و شاد

هوش مصنوعی: فریدون با زبان پر از شادی گفت که ای دلیران و شاداب، خوشحال شوید و شاد زندگی کنید.

# که گردون نگردد به جز بر بهی

به ما بازگردد کلاه مهی

هوش مصنوعی: نمی‌توان زمان را تغییر داد و فقط به جای خوبی می‌توان بازگشت.

# بیارید داننده آهنگران

یکی گرز فرمود باید گران

هوش مصنوعی: آهنگر خبره را بیاورید، زیرا فرمان می‌دهد تا یک گرز سنگین بسازند.

# چو بگشاد لب هر دو بشتافتند

به بازار آهنگران تاختند

هوش مصنوعی: وقتی که هر دو صحبت کردند، به سمت بازار آهنگران رفتند و به سرعت به آنجا رسیدند.

# هر آنکس کزان پیشه بد نام‌جوی

به سوی فریدون نهادند روی

هوش مصنوعی: هر کسی که در پی کار و شغلی بد و نامناسب باشد، به سمت فریدون روی می‌آورد.

# جهانجوی پرگار بگرفت زود

وزان گرز پیکر بدیشان نمود

هوش مصنوعی: جهان‌جو به سرعت پرگار را برداشت و با آن، شکل‌هایی از موجودات را به تصویر کشید.

# نگاری نگارید بر خاک پیش

همیدون بسان سر گاومیش

هوش مصنوعی: دختری زیبا و دلربا بر زمین نقش و نگاری کشیده، مانند سر یک گاومیش.

# بر آن دست بردند آهنگران

چو شد ساخته کار گرز گران

هوش مصنوعی: آهنگران هنگام آماده شدن کار، به آن دست زدند و مشغول شدند.

# به پیش جهانجوی بردند گرز

فروزان به کردار خورشید برز

هوش مصنوعی: آنها گرزی روشن و درخشان را به نزد جهانجو بردند که مانند خورشید می‌درخشید.

# پسند آمدش کار پولادگر

ببخشیدشان جامه و سیم و زر

هوش مصنوعی: او از کار پولادگر خوشش آمد و به آنها لباس و نقره و طلا هدیه داد.

# بسی کردشان نیز فرخ امید

بسی دادشان مهتری را نوید

هوش مصنوعی: بسیاری از آن‌ها امیدهای خوشی داشتند و به بسیاری دیگر نیز پیشرفت و موفقیت را نوید دادند.

# که گر اژدها را کنم زیر خاک

بشویم شما را سر از گرد پاک

هوش مصنوعی: اگر اژدها را در زیر خاک دفن کنم، شما را از تمام آلودگی‌ها و گرد و غبار پاک خواهم کرد.