آشنایی با آداب و آیین گلاب گیری

یکی از لطیف ترین، زیباترین و خوشبوترین صنایع ایران، گلاب گیری است و برای تولید این فرایند از گل محمدی استفاده می شود. از زمان های گذشته مرسوم بوده که گل محمدی را با آیین و مراسم خاصی می چینند و مراحل بعدی را انجام می دهند. یکی از زیباترین بخش های سنتی و فرهنگی که در برخی از شهرها و به صورت خاص شهر کاشان نمود پیدا می کند. رسم گلاب گیری یکی از زیباترین و شاید خوش بو ترین کارهایی است که امروزه تبدیل به یک جاذبه ی گردشگری شده است.

از دیدگاه علمی گلاب به حاصل تقطیر گل های سرخ (محمدی) (Rosa damasena – Mill) تازه چیده شده با آب، که اسانس اضافی آن از محلول آبکی جدا شده است، اطلاق می شود. در مجموع، گلاب خوب بوی خوش و طعم کمی تند و تلخ دارد و از نظر ظاهری، بی رنگ، زلال، بدون رسوب و ماده خارجی است و بوی ترشیدگی و بوی ویژه گل محمدی دارد.

گلابگیری در گذشته تنها به یک شیوه انجام می شد، اما پس از مکانیزه شدن جوامع و راه یافتن اتوماسیون، دومین شیوه نیز به اصول گلابگیری اضافه شده است، در حالی که هم اکنون گلابگیری در قمصر به دو روش صنعتی و سنتی انجام می گیرد.گلاب برای اولین بار در ایران قدیم از تقطیر گل رز به دست آمد.

مراحل گلاب گیری

یکی از لطیف ترین، زیباترین و خوشبوترین صنایع ایران، گلاب گیری است و برای تولید این فرایند از گل محمدی استفاده می شود. از زمان های گذشته مرسوم بوده که گل محمدی را با آیین و مراسم خاصی می چینند و مراحل بعدی را انجام می دهند. اگر تمایل داشته باشید مراحل گلاب گیری را از نزدیک ببینید، از همین حالا برای ماه های مخصوص گلاب گیری آماده باشید. در ادامه اما مراحل گلاب گیری آورده شده تا قبل از دیدن این آیین زیبا آشنایی مختصری با آن داشته باشید.

وقت چیدن گل ها

چیدن گل، پیش درآمد برگزاری آیین گلابگیری در کاشان است. با شکفتن گل های محمدی، زن و مرد و بزرگ و کوچک صبح زود از خانه بیرون می زنند و مشغول چیدن گل می شوند در این روزها خیلی از مردم برای کمک به همسایه و فامیل در چیدن گل به یاری آنها می شتابند. البته چیدن گل فقط با یاری و همیاری آشنایان انجام نمی شود و برخی به عنوان کارگر گلچین در باغ های مردم به این کار می پردازند. در این روزها همه کسب و کارها در قمصر و نیاسر بوی گل و گلاب می دهند. چیدن گل هم برای خود نظم و برنامه دارد. باغداران بهترین زمان چیدن گل را قبل از طلوع آفتاب می دانند، زیرا معتقدند که چیدن گل ها بعد از طلوع آفتاب باعث می شود تا عطر گل چندان ماندگاری نداشته باشد.

رسم گلاب گیری

گلابگیری مهم ترین مرحله فعالیت گلکاران است. آنها بعد از چیدن گل ها، کار گلابیگری را شروع می کنند و آن دسته از باغدارانی که وسایل مخصوص گلابگیری ندارند، گل های خود را به کسانی که کارشان گلابگیری است می فروشند. با شروع گلابگیری، کم کم پای مسافران به قمصر و نیاسر کاشان باز می شود. در این روزهای سال، این منطقه شاهد ورود گردشگران داخلی و خارجی می شود.

در کاشان تعداد زیادی کارگاه گلابگیری صنعتی وجود دارد که بیشترین خرید گل و تولید گلاب را به خود اختصاص می دهند، اما گردشگران دوستدار دیدن و تماشای گلابگیری به شیوه سنتی هستند.

شیوه سنتی گلابگیری

دیگ مسی، پارچ، قرابه، نی و شیشه از مهم ترین وسایل گلابگیری به شیوه سنتی هستند. در گلابگیری به روش سنتی هر یک کیلو گلبرگ را با یک لیتر آب در دیگی مسی می ریزند و دیگ را روی اجاق می گذارند. بخارهای متصاعد شده هم از لوله های استیل و آلومینیومی دیگ می گذرند و بعد از خنک شدن به وسیله آب سرد به گلاب تبدیل می شوند.

قمصر و نیاسر

قمصر در ۳۰ کیلومتری جنوب کاشان قرار دارد. هرچند که نام گلاب بیشتر با قمصر گره خورده ولی در سایر شهرهای کاشان مثل نیاسر و روستاهایی همچون ون، سده و وداقان نیز گلابگیری انجام می شود. به خصوص در وادقان و ون در ۵۰ کیلومتری شمال کاشان، جایی که باغ های زیادی دارد و گلاب غلیظی به دست می آید.

نیاسر که به کهن باغشهر ایران معروف است، در ۳۰ کیلومتری غربی کاشان واقع شده و جدا از مراسم تماشایی گلابگیری، آبشار نیاسر، بنای چهارطاقی روی تپه های غرب نیاسر و آتشکده نیاسر از جمله جاهای دیدنی اش هستند.

انواع گلاب

گلاب سنگین

گلاب سنگین یا گلاب ممتاز، نوعی گلاب درجه یک است که از تقطیر بین ۳۰ تا ۳۵ کیلوگرم گل محمدی به همراه ۸۰ لیتر آب به دست می آید.

گلاب سبک

در تهیه گلاب سبک، از حدود ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم گل محمدی استفاده می شود. به دلیل کاهش مقدار گل محمدی، گلاب سبک قیمت کمتری نسبت به گلاب ممتاز دارد.

گلاب دو آتشه

اگر بعد از یک بار انجام فرایند گلابگیری، مجدداً به گلاب به دست آمده گل محمدی اضافه شود و فرایند تقطیر دوباره روی آن تکرار شود، گلاب دوآتشه به دست می آید. غلظت گلاب دوآتشه بسیار بالاست و طعم تلخی دارد. از این نوع گلاب در مصارف خانگی استفاده نمی شود.

گلاب سه آتشه

اگر فرایند گلابگیری برای بار سوم انجام شود، گلاب سه آتشه به دست می آید که معمولاً به مقدار بسیار کم تولید شده و برای مصارف خاص از آن استفاده می شود.

گلاب پس آب

در صورتی که بعد از فرایند گلاب گیری، روی تفاله های گل محمدی آب بریزیم و عمل تقطیر را مجدداً انجام دهیم، گلاب رقیقی به نام پس آب تولید می شود که کیفیت پایین و عطر کمی دارد.کاشان بزرگ ترین تولیدکننده گلاب و عصاره گل رز در دنیاست.

نحوه گلاب گیری

گل چین ها از پگاه، راهی گلستان می شوند تا گل ها را پیش از آن که آفتاب دیده باشند، از شاخه جدا کنند زیرا معتقدند که آفتاب عطر گل را می پراند. در میان گل چین ها می توان کودکان، پیرمردان و پیرزنان را نیز مشاهده کرد که هر یک، پارچه مربع شکلی را از چهار گوش بسته و بر گردن می اندازند و گل ها را با چالاکی و سرعت و بی آنکه باکی از خارها داشته باشند، از شاخه می چینند و در این پارچه ها می ریزند و سپس آن ها را در گونی های بزرگ خالی کرده و روانه کارگاه های گلاب گیری می کنند.

مدت گلاب گیری هر بار ۸ ساعت طول می کشد و دیگ ها به طور مداوم، در شبانه روز بر شعله اند و ۳ بار پر و خالی می شوند و به اندازه وزن گل ها در دیگ ها آب می ریزند. گلاب گیرها از ۲۴ کیلوگرم گل، در حدود ۲۰ کیلوگرم گلاب معمولی می گیرند.

نکاتی درباره رسم گلاب گیری

• گلاب قمصر از تمامی گلاب های جهان هم درجه خلوصش بیشتر است و هم عطر و طعمی دیگر دارد.
• گلاب از نظر درجه خالص بودن به چند دسته مختلف تقسیم می شوند: گلاب سنگین ، گلاب سبک ، گلاب دو آتشه، گلاب سه گل، پلاب پس آب، و گلاب زیر عطری.
• آیین و رسم گلاب گیری از هزار سال پیش تا به الان ادامه داشته است.
• شعله آتش باید ملایم و کم باشد.
• شعله نباید نوسان داشته باشد.
• نباید سر دیگ و پارچ سریعا برداشته گردد.

آشنایی با آداب و رسوم مردم جیرفت