ارومیه یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی است. شهر ارومیه قدمتی 3000 ساله دارد و جزء شهرهای قدیمی ایران محسوب می شود. این شهر دائما محل زندگی اقوام و فرهنگ های متعدد بوده که در طول سال فرهنگ هر یک از اقوام روی هم تاثیر گذاشته اند. برگزاری جشن در هنگام برداشت محصولات در همه جای دنیا رواج دارد. در بسياری از مناطق مختلف ايران سالانه شاهد برگزاری آيين های مختلفی هستيم كه دقیقاً تحت تأثیر وضعيت معيشتی آنجا قرار دارند. «جشن انگور» و آيين «دوشاب پزان» در استان آذربايجان غربی (خصوصاً شهر اروميه) كه به جشن «شانادر یا شانی در» معروف است، يكی از مراسم هایی است كه ريشه در اقتصاد و وضعيت درآمدی مردم استان دارد.
مراسم شانی در
یکی از جالب ترین مراسم های ارومیه جشن انگور است. مسلمانان این جشن را با عنوان جشن شانی در (یا شانی در که در لغت از دو کلمه "شانی" به معنای نوعی انگور مرغوب که در آذربایجان غربی کشت می شود و "در" به معنی برداشت و چیدن است، تشکیل شده) و مسیحیان با عنوان اوشانا می شناسند. جشن انگور و آیین دوشاب پزان مراسمی است که قدمت آن به سه هزار سال برمی گردد. این جشن یکی از نماد های شکرگزاری خالق به حساب می آید که همه ساله در اواخر شهریور و همزمان با برداشت محصولات انگور برگزار می شود. این جشن زیبا به همراه آیین دوشاب پزان انجام می شود که در آن شیره انگور گرفته می شود. این دو مراسم و آیین در فهرست میراث ملی ایران به نام استان آذربایجان غربی، به عنوان میراث معنوی این منطقه ثبت شده است. این جشن در ارومیه تا قبل از ورود اسلام به آذربایجان در میان مردم رواج داشت و مردم در هنگام برداشت محصول انگور و گرفتن شیره و آب آن این جشن را برگزار می کردند. اما پس از ورود اسلام تنها اقلیت های مذهبی همچون مسیحیان این جشن را برگزار کرده و مسلمانان به دلیل اعتقادات مذهبی از برگزاری آن خودداری می کردند. امروزه این جشن اغلب در روستاهای کردآباد، دیگاله، رسیمان آباد، قوشچی، جمال آباد، گولان و غیره با آیین و رسوم خاص خود برگزار می شود.
برگزاری مراسم شانی در
اجرای مراسم شانی در توسط «ایل باشی» (خانلار خانی) که رئیس و ریش سفیدِ ایل بوده شروع می شده است. مردم از صبح در داخل میدان وسیع منطقه که به «تالواره» مشهور بود اجتماع می کردند و منتظر ورود خانلارخانی می شدند. خانلارخانی به همراه ۴ خانم و دختر و پسر خردسالی که سبدهای انگور به دست داشته اند وارد تالوار می شدند. وجود چهار خانم نمادی از عناصر چهارگانه (آب، باد، خاک و آتش) و دختر و پسر خردسال نمادی از ادامه ی حیات بودند. خانلارخانی سخنان خود را با دعا و نیایش و شکرگزاری شروع و دعای ویژه جشن انگور را اجرا می کرده است. بعد از مراسم شکرگزاری دختر و پسر خردسال با سبدهایی مملو از انواع انگور به عنوان تبرک از مردم پذیرایی می کرده اند و هر کس به نیتی انگور برمی داشته. پس از آن مراسم گرفتن شیره انگور (دوشاب) شروع می شد. برای گرفتن دوشاب ابتدا انگور ها را می شستند و توسط دستگاه های مخصوص له کرده و در ظرف هایی بنام «تَغار» می ریختند تا آب انگور بیرون بیاید، بعد از آن، خاک مخصوصی برای ته نشین شدن املاح اضافه می کردند تا آب انگور صاف شود. سپس آبِ انگور را در دیگ هایی با هیزم فراوان می پختند تا به غلظت مناسب برسد. بعد از این مراسم مردان پهلوان منطقه مراسم کشتی محلی را اجرا می کردند و سپس به نواختن ساز و دهل در میدان (تالوار) و رقص دسته جمعی (یاللی) و ایجاد صف طولانی (به نشانه اتحاد) می پرداختند و سرودهای محلی ویژه ای را می خواندند. تمام این مراسم بهانه ای برای شکرگزاری و جشن و سرور برای برداشت حاصل دسترنج کشاورزان بوده است.
سرود های شانی در
در این روز مبارک و در هر شهر و روستایی، سرودهای مخصوص خوانده می شود. عاشیق های هنرمند این منطقه سرودهای مخصوص را اجرا می کنند که گاهی اوقات با دعوت اهالی روستا، فرسنگ ها را طی می کنند تا به اهالی منطقه بپیوندند. این نوع از سرودها در واقع جنبه مذهبی ندارد و بیشتر شادی و نشاط را مهمان دل های مردمان می کنند. در ادامه بخشی از اشعار زیبایی که از زبان ترکی به فارسی ترجمه شدند و ویژه این جشن هستند را آوردیم. قسمتی از سروده های جشن انگور به این شکل خوانده می شود:
بزرگ می داریم
الهه کشاورزی (اکینچی تانریسی) را
الهه آسمان ها (آنونو) را
الهه زمین (بئلی را)
الهه خورشید (گیناش تانریسی) را
الهه آب و آتش و باد و خاک را
و بزرگ می داریم الهه سلامتی (ساغا تانریسی) را
که انگورها و میوه هایمان را از بلایای سیل و طوفان و تمامی بلاهای دیگر طبیعی محافظت می نماید.
بزرگ می داریم مسئول دره های عمیق (آآنی) را
و بزرگ خاندان ایل (ائل باشچاسی پاتئسیلری) را
مبارک باشد تمامی عیدهایمان به ویژه عید انگورچینی، عید «شانی در» و عید شادی …
سخن آخر
در سراسر این مرز و بوم، سنت ها و جشن های فراوانی یافت می شود که گرد و غبار فراموشی روی آن ها نشسته است؛ اما ما وظیفه داریم که در حفظ آن ها کوشا باشیم. جشن انگور آذربایجان هم از جمله جشن های کهن و زیبایی است که پیشنهاد می کنیم یکبار هم که شده در آن شرکت کنید.
آشنایی با فستیوال های هیجان انگیز قزاقستان
