آشنایی با ساز زایلفون و نکاتی درباره آن

ساز زایلوفون

ايديوفون (خود صدا)، ساز پركاشنی (كوبه ای) با نواك (زير و بمی معين)، ساز مالت دار از جمله مشخصه های بارز ساز زايلوفون (Xylophone) محسوب می شود. زایلوفون ساز سوپرانو از خانواده ويولن است (ويولن، ويولا، چلو يا ويولنسل).

زايلوفون (xylophone) از دو كلمه يونانی زايلون (xylon) و فون (phone) به ترتيب به معنای چوب و صدا گرفته شده است و به معنای «آوای چوب» است. اين نام از قرن نوزدهم برای اين ساز استفاده شده است. از نظر تكنيكی هر سازی كه يك رديف تيغه چوبی در طول های مختلف داشته باشد كه اين چوب ها بر اساس زير و بمی (نواك) مرتب شده باشند و با مالت نواخته شوند يك زايلوفون است. امروزه استفاده از كلمه زايلوفون محدودتر شده و به زايلوفون اركستر اروپايی و آمريكايی كه در آنها تيغه ها در دو رديف همانند كلاويه های پيانو مرتب شده اند، اطلاق مي شود.

تاریخچه

قدیمی ترین زایلوفون متعلق به ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بوده که در جنوب شرقی آسیا کشف شده است. در زیر این ساز از پوست گیاهان برای صدادهی بیشتر استفاده میشده است. ابزاری نیز مشابه مضراب امروزی برای آن میساختند که با ضربه زدن بر روی آن صدای این ساز منتشر میشده است. این ابزار گویا از جنس چوب بید بوده است که بصورت کاسه هایی قاشقی شکل ساخته میشده است.

ساختار زایلفون

این ساز جز دسته ساز های ضربی به شمار می آید. در ساز های ضربی ، زیلوفون اولین ساز مضرابی بود که جایگاه دایمی در ارکستر پیدا کرد .

این ساز از تعدادی تیغه های چوبی با طول های مختلف که مانند ردیف کلاویه های پیانو چیده شده اند تشکیل می شود.تا سال های اخیر در زیر تیغه های این ساز جعبه رزنانس وجود نداشت ولی امروزه در بسیاری از مدل های ساخته شده زیلوفون این جعبه وجود دارد و به صدای خشک و سردی که از طیغه های چوبی تولید می شود طنین و حجم می دهد. نت هایی که از این ساز تولید می شوند صدایی تیز و درخشان دارند اما دوام این صداها زیاد نیست.

نکاتی درباره انتخاب مضراب زایلوفون

برای نواختن زیلوفون معمولا نوازنده از دو مضراب ، هر کدام در یک دست استفاده می کند. مضراب هایی از جنس آبنوس ، پلاستیک یا کائوچو های سخت و یا چوب های سخت ساخته شده اند ، در نواختن قطعات پر حجم استفاده می شوند اما مضراب هایی کائوچویی سخت برای نواختن در مناطق بالا تاثیر گذار نیستند. برای نواختن قطعاتی که به حجم صدای کمی نیاز دارند ، از مضراب هایی استفاده می کنند که جنس سر آن ها از الیاف نخی است. باید توجه داشت که استفاده ار مضراب های مناسب تاثیرات بسیار ویژه ای در ارکستر ایجاد می کند. بنابراین آهنگسازان باید نوع مضراب ها با واژه های Medium ، Hard ، Soft در پارتیتور برای همه ساز های مضرابی مشخص کنند.

تكنيك هاي نواختن ساز زایلوفون

تكنيك هاي نواختن اين ساز عبارتند از: نت هاي تك (single notes)، تكرارها (repetitions)، ترمولو/رول ها (tremolo/rolls)، تريل ها (trills)، گليساندو (glissando)، آكوردها (chords)، ترمولو آكورد (chord tremolo)، لگاتو (legato) و استاكاتو (staccato).

• نت هاي تك

نت هاي تك صدايي با مدت زمان یا تناوب خيلي كوتاه نواخته می شود.

• تکرارها

تكرارها با وجود يا بدون وجود آكسان (accents) يكي از مؤثرترين تكنيك هاي نواختن زايلوفون هستند.

• ترمولو/رول

هر نوع ترمولو، مونوفونيك يا پلي فونيك امكان پذير است. ترمولوها مرتبط ساختن نت هاي بسيار كوتاه زايلوفون براي ايجاد يك صداي پيوسته را از هر طولي را امكان پذير ساخته اند. تغييرات در سطح ديناميك در ترمولو در تمامي نوانس ها (nuances) امكان پذير است و براي buld-ups و ديكرسندوها (decrescendos) بسيار موثرند.

• تريل ها

تريل ها از هر نوعي به راحتي قابل اجرا هستند و افكت خوبي ايجاد مي كنند.

• گليساندو

گليساندوها دياتونيك (كليدهاي سفيد) و پنتاتونيك (كليدهاي سياه)، چه به تنهايي چه موازي؛ گليساندو ضربه دري، گليساندوهاي پلي فونيك در تمامي تمپوها و اختلاف ديناميك همگي امكان پذيرند و بسيار مؤثرند.

• آكوردها

نواختن اكوردها با استفاده از سه يا چهار مالت همزمان توسط نوازنده امكان پذير می شود. به عبارت ديگر دو مالت در هر دست. بازه اي كه توسط دو مالت در هر دست نوازنده قابل پوشش است بستگي به پهناي تيغه ها و طول مالت ها دارد. در زايلوفون يك اكتاو برابر محدوده اي در حدود 32 سانتي متر است.

• ترمولو

ترمولو با دو مالت در هر دست نواخته مي شوند، بنابراين نت ها با هم تركيب مي شوند تا يك صداي ايستا (static) شكل دهند.

• لگاتو

به دليل اينكه صدا خيلي كوتاه است يك اثر لگاتو مي تواند تنها توسط نوازندگان خيلي ماهر ايجاد شود. در واقعيت لگاتو ناشي از تغيير درجه استاكاتو است.

• استاكاتو

به دليل اينكه صدا خيلي كوتاه است، تمامي توالي نت ها استاكاتو صدا مي دهند. با اين وجود تغيير درجه استاكاتو امكان پذير است.

موسیقی کودک

زایلوفن سازی است که مختص سن خاصی نیست اما به دلیل ساختار ساده و ملموس آن و همین طور به دلیل نوازندگی ساده آن معمولا در موسیقی کودک بسیار مورد توجه است به ترتیبی که جزء اولین ساز هایی است که در موسیقی کودک به کودکان آموزش داده می شود.

مدل های کوچک تر آن برای استفاده کودکان به شکل های مختلف تولید شده است که بسیار کوچک و سبک و قابل حمل می باشد و کودکان می توانند ارتباط خوبی با آن برقرار کنند معمولا با نام بلز شناخته می شوند.

تفاوت بلز و زایلوفون و سنتور

هر دو ساز از دسته سازهای کوبه ای و شبیه هم هستند هستند ولی از نظر تولید صدا و اندازه ساز زایلوفون بزرگتر و روی پایه قرار می گیرد به علاوه صدای قوی تری را تولید می کند.

زیلوفون سازیست که بسیار مشابه سنتور بوده و از خواص مشترکی با سنتور استفاده میکند. امروزه نیز زیلوفون جدا از سنتور استفاده میشود و به نام انگلیسی xylophone شناخته میشود.

زیلوفون بر خلاف سنتور کلا از چوب و نی ساخته میشود و از نی بجای سیم که وسیله ی صدا دهی آن است استفاده میشود.

معرفی ساز چنگ + جزئیات آن