معرفی ساز چنگ + جزئیات آن

چنگ

ساز چنگ یا هارپ يكی از قدیمی ترین انواع سازهای زهی است. قدیمی ترین چنگ ها و ليرها مربوط به 3500 سال قبل از ميلاد مسيح است كه در سومر يافت شده است. تفاوت این ساز از ساير سازهای مشابه بر اساس نحوه قرارگيري سیم ها نسبت به صفحه صدا (soundboard) مشخص می شود بطوريكه در هارپ سیم ها از صفحه صدا (soundboard) عبور كرده و از هر دو طرف بی حفاظ است. بنابراين كلمه چنگ به سازی چهار طرفه، مثلثی شكل و نوع كمانی شكل این ساز (كه در مصر قديم، تركيه و ساير كشورها رايج بوده) برمی گردد. از طرف ديگر در لير (lyre) سیم ها از روي برد و غالباً از روي يک پل عبور می کنند و اين امر درباره كروث (crwth)، زيثر (zither)، سالتري (psaltery) و دولسيمر (dulcimer) هم صادق است.

تاریخچه چنگ

پیدایش چنگ از پیدایش کمان نشأت گرفته است؛ در اثر تیراندازی، زه مرتعش می شده و صدای کمی به گوش می رسیده است. چنگ های اولیه شبیه کمانی از نی و چوب بوده که زهی میان آن کشیده شده است.
چنگ در خاور نزدیک
منشأ و مبدأ چنگ به میانرودان یا همان «مزوپوتامیا» باز می گردد. نخستین چنگها و همینطور لیره، 3500 سال پیش از میلاد در سومر یافته شده اند. برخی از آنان در گورها و مقبره های سلطنتی «اور» که شهری باستانی در جنوب میانرودان و از شهرهای متمدن سومر و اکد بوده و هم اکنون یکی از مناطق باستانی پر ابهت در عراق به حساب می آید یافت شده اند. قدیمیترین نقش و نگار های چنگ، در پرسپولیس ایران باستان مربوط به 500 سال پیش از میلاد و در مصر مربوط به 400 سال پیش از میلاد دیده می شوند. شکوفایی چنگ در سرزمین پارس ها همراه با نوآوری آن به 3000 سال پیش از میلاد باز می گردد. در 1900 سال پیش از میلاد، ایرانیان چنگهای زاویه دار را به صورت عمودی یا افقی با جعبه ای از صدا در آوردند.
با آغاز تاریخ مرسوم، چنگ های تنومند زاویه دار و عمودی نقش برجسته ای نزد یونانیان داشتند و در دربار ساسانیان بسیار گرامی شمرده می شدند. در اواخر دوره ساسانیان، چنگهای زاویه دار مجددا طراحی و سبکتر شدند. ولی با آنکه بر ظرافت و زیبایی آنان افزوده شد، از استحکامشان کاسته شد. در کتابهای فرهنگ کهن ایران باستان که مربوط به 1300 تا 1600 سال پیش از میلاد است، چنگهای با ظرافت بارها و بارها به تصویر کشیده شده اند.

ساختار چنگ

هارپ سازیست مثلثی شکل از جنس چوب. این ساز در اندازه های مختلفی وجود دارد و بنابر اندازه ساز ،می تواند از 19 تا 47 سیم داشته باشد. هارپ هایی که دارای پدال می باشند معمولا 40-47 سیم دارند به نام (Pedal Harp) شناخته می شوند.پدال هارپ دارای 47 سیم و گستره صدایی 6.5 اکتاو است. وزن این ساز حدود 35 کیلوگرم ،ارتفاع آن 185 سانتی متر ،عمق آن 1 متر و عرض آن 55 سانتی متر است. محل قرار گرفتن نت ها بر روی انواع هارپ به صورتی است که نت C همیشه با رنگ قرمز و نت F با رنگ سیاه و سایر نت ها با رنگ سفید مشخص می شوند.

پدال هارپ دارای هفت پدال است که هر پدال وظیفه دیز یا بمل کردن یک نت را داراست. هر پدال می تواند در 3 حالت قرار بگیرد ،در حالت بالا نت بمل اجرا می شود ،در حالت وسط نت طبیعی اجرا می شود و در حالت پایین نت دیز اجرا می شود. برای مثال اگر پدال F در حالت پایین باشد و سایر پدال ها در حالت وسط ،تمام نت های F به صورت دیز و بقیه نت ها به صورت طبیعی اجرا می شود.

توجه داشته باشید که در پدال هارپ 3 سیم هیچ وقت دیز یا بمل نمی شوند که عبارتند از زیرترین سیم (G) و بم ترین سیم (C) و سیم بعد از آن (D).

اجزاء تشکیل دهنده ساز چنگ

• تاج
• گوشی ها
• روکش فلزی
• پیچ های خرک
• دیسک ها
• صفحه صدا
• زه
• پدال ها

سیم چنگ

سیم های چنگ غالبا از روده گوسفند و در اصوات بم از جنس فولاد ساخته شده اند. هر سیم یک صدای موسیقایی ایجاد می کند و همگی به موازات ستون ساز قرار گرفته اند. هرهفت سیم پی در پی، به رنگ های متفاوت ساخته شده و در هفت سیم بعد همین رنگ آمیزی عینا تکرار می شود. سیم ها به فواصل دیاتونیک کوک می شوند. مجموعه هفت سیم از سیم های هارپ در حالت طبیعی خود نت های «دو بمل»، «ر بمل»، «می بمل»، «فا بمل»، «سل بمل»، «لا بمل»، «سی بمل» را حاصل می کنند، بدین ترتیب همه «دو بمل» ها هم رنگ، تمام «ر بمل» ها نیز هم رنگ هستند و به همین ترتیب سایر سیم ها هم رنگ آمیزی یکسانی دارند. نت دو همیشه با رنگ قرمز و نت فا با رنگ آبی یا سیاه و سایر نت ها با رنگ سفید مشخص می شوند.

انواع چنگ (هارپ)

جالب است بدانید چنگ انواع مختلفی دارد. شما تنها به ساختمان آن دقت کرده اید که تعدادی سیم بر روی چوب نصب شده باشید. چنگ ارکستری، سنتی، باستانی و چنگ تزیینی از انواع این ساز است.

اگر از لحاظ شکل ظاهری بخواهیم انواع آن را توضیح دهیم باید بگوییم که هارپ حدود 17 نوع تقسیم بندی دارد. هارپ زاویه دار، منحنی، کندوگ، ون، چنگ لیر و … از انواع چنگ هاست. چنگ لیر به شکل حرف U ساخته می شود و در یونان معروف است.

آیا یادگیری نوازندگی ساز چنگ سخت است؟

نوازندگی چنگ خیلی شبیه به نوازندگی پیانو است. می توان گفت از جنبه هایی ساده تر و از جهاتی سخت تر از یادگیری پیانو است. اما اکثر افراد نوازندگی ساز چنگ را نسبت به سازهایی همچون گیتار و ویولن ساده تر می دانند.

نکته ی جالب راجع به ساز چنگ این است که نوازندگی هر قطعه ای روی آن صدای بسیار زیبایی خواهد داشت. تنها در عرض پنج دقیقه نوازندگی، می توانید صدایی دلنشین تولید کنید. همین موضوع باعث شده تا تمرین و یادگیری آن بسیار دلچسب و کسب مهارت در نوازندگی آن سرگرم کننده باشد.

کوک کردن ساز هارپ

کوک کردن این ساز بسیار مهم است. بهتر است هر چند روز یک بار چنگ را کوک کنید. البته در صورتی که کوک را جابجا کرده باشید یا در معرض تغییرات آب و هوایی قرار گرفته باشد، باید برای بهبود صدای آن، ساز را کوک کرده باشید.

هر چقدر فاصله زمانی برای کوک کردن هارپ کمتر باشد، نیاز ساز برای کوک شدن کمتر خواهد بود. علاوه بر آن دیگر لازم نیست برای کوک کردن آن زمان و انرژی زیادی صرف کنید.

آموزش ساز چنگ

برای نواختن ساز چنگ آن را طوری قرار دهید که سیم های کوتاه تر به شما نزدیک تر باشد. چنگ را به گونه ای قرار دهید که در بین دو پای شما قرار بگیرد و پای خود را بر روی زمین قرار دهید. دستان خود را از دو سمت به سیم ها نزدیک کنید. به طوری که کف دستانتان با سیم ها موازی باشد انگشتان دست خود را به سمت کف دستتان خم کنید و روبروی سیم های چنگ قرار دهید. آرام با انگشت شست وسه انگشت بلندتر دست شروع به نواختن کنید. انگشتان خود را به آرامی بر روی سیم ها بچرخانید تا با چنگ احساس راحتی کنید. با نت های ساده شروع کنید.

نگاهی اجمالی به ساز توبا (Tuba) و جزئیات آن