کاخ شروانشاهان که با نام کاخ شیروان شاه نیز شناخته میشود، پشت دیوارهای شهر قدیمی (ایچریشهر) واقع شده است. بنای مذکور را که یکی از قدیمیترین نمادهای باکو بهشمار میرود، در قرن 15 میلادی، یعنی زمانی که باکو بهعنوان پایتخت پادشاهی شروانشاه برگزیده شد، ساختند. این بنا در سال 2000 میلادی به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد. مجموعه کاخ علاوه بر بنای اصلی کاخ شیروانشاهان، شامل دیوانخانه، آرامگاه شیروانشاهان، مسجد شاه، حمام کاخ، آرامگاه دانشمند کاخ «سید یحیی باکوی» و باقیماندههای مسجد «کی قوباد» میشود.
این مروارید زرین جمهوری آذربایجان، بخشهای دیدنی متعددی را برای بازدیدکنندگان به همراه دارد. این بخشها شامل کاخ، دیوانخانه، تالار پذیرش یا همانطور که برخی محققان معتقدند مقبره شاه، ساختمان مسکونی شیروانشاه، بقایای مسجد کیکباد، آرامگاه سید یحیی باکووی، دروازه مراد، آرامگاه خاندان شیروانشاه، مسجد شاه و حمام کاخ میباشد. هر یک از بخشهای کاخ دارای ویژگیهای منحصر به خود بوده و اگر از جمله علاقمندان فرهنگ و آثار باستانی هستید، در سفر به باکو بازدید از این جاذبه گردشگری را از دست ندهید. این بنا مجموعهای از فرهنگ و پیشینه تاریخی شهر باستانی باکو را برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته است و سالانه گردشگران بسیاری از سراسر جهان برای بازدید از این مروارید زرین در جمهوری آذربایجان به این منطقه سفر میکنند. برای توضیح جزئیات بیشتر درباره معماری کاخ میتوان به موارد زیر اشاره کرد که عبارتند از؛
مجموعه کاخ: این مجموعه به فرمان شیخ ابراهیم اول معروف به شیروان شاه بنا شد. نمای معماری این کاخ دارای ابعاد چند وجهی و گوناگونی است که اگر چنانچه آن را از زوایای مختلف نگاه کنیم با نماهای متفاوتی مواجه میشویم که هر یک زیبایی های وصفناپذیر خود را به رخ میکشد. معماری کاخ تلفیقی از سبک عربی، ایرانی و عثمانی دارد که بخشهای درونی آن با راه پلههای باریک به یکدیگر مرتبط است.
دیوانخانه؛دیوانخانه بخشی از حیاط را تشکیل داده که در واقع یک بنای گنبدی شکل هشت ضلعی است که نقش برجستههایی از کتیبههای تاریخی با دستنوشتههای عربی بر آن دیده میشود
آرامگاه؛ آرامگاه شروانشاه برای سلاطین شروانشاه بوده است که مبنی بر کتیبهای که در بخش ورودی کاخ قرار دارد. این آرامگاه به دستور سلاطین شروانشاه در سال 839 میلادی برای این خاندان بزرگ بنا شد
مسجد؛ آرامگاه سید یحیی باکوی در این بخش از کاخ قرار گرفته است که در واقع بنا بر گفته روایتها این کاخ برای یادبود از او ساخته و پرداخته شد
کاخ شیروانشاهان روی بلندترین تپه در قدیمیترین بخش باکو که موسوم به قلعه میباشد، قرار گرفتهاست. در حال حاضر، کاخ در مساحت کوچکی حدود یک هکتاری قرار دارد، که دورتادور آن با قلعهها شهر قدیمی احاطه شدهاست.
ساختمانهای واقع در اطراف کاخ راههای ارتباطی مستقیمی با آن دارند. بدین ترتیب این بناها به همراه کاخ مجموعه ای به وجود میآورند. این مجموعه دربرگیرندهٔ مسجد شاه، آرامگاه شیروانشاهان و آرامگاه سید یحیی باکوی (این آرامگاه که روزگاری به منزلهٔ «آرامگاه درویش» نیز شهرت داشت، در سمت جنوب کاخ واقع است) میباشد.
در دوران گذشته یک مسجد باستانی در کنار آرامگاه موجود بود، که فقط باقی ماندههایی از آن تا به روز رسیدهاست. افزون بر اینها، حمام کاخ نیر در نزدیکی ساختمانهای دخیل مجتمع کاخ قرار دارد. این حمام در غرب آرامگاه شیروانشاهان واقع است.
به خاطر اینکه کاخ روی تپه قرار گرفتهاست، از جایگاه استراتژیکی در دوران باستان برخوردار بود. ساختمان کاخ در بین بناهای منتسب به دوره قرون وسطی شهر باکو به لحاظ شیوه معماری، طرز ساخت و عظمت خود متمایز میباشد. در دوران گذشته، کاخ شیروانشاهان با دیوارهایی دارای برجها احاطه شده بود.
بدین جهت آن را به عنوان استحکام درونی قلعه باکو مورد استفاده قرار میدادهاند. هرچند که هیچ علامت یا نشانه ای از این برجها باقی نماندهاست، ولی در عکسهای گرفته شده در اوایل سالهای 20 قرن 20م. میتوان بنیادهای برجها و اجزای مرتبط با دیوار را در سمت شمال-شرقی مشاهده نمود.
ساختمان اصلی کاخ شروانشاهان باکو در دو طبقه بنا شده و دارای پنجاهودو اتاق و سه پلکان مارپیچ و باریک است که البته تعداد اندکی از این اتاقها باقیماندهاند و مابقی آنها طی سالیان گذشته و براثر جنگها و بمبارانها از بین رفتهاند.در زمان ساخت بنا، اتاقهای طبقه اول بیستوهفت اتاق و طبقه دوم نیز دارای بیستوپنج اتاق بود که از اتاقهای طبقه اول شانزده عدد آن در حال حاضر باقیمانده اند.
طبقه اول محل زندگی خدمتکاران و ملازمان و طبقه دوم جایگاه پادشاه و خاندان سلطنتی بوده است. البته طرح و معماری طبقه دوم نیز همانند معماری طبقه اول است.قسمت میانی کاخ از سنگهای ضخیمتری بناشده و ورودی اصلی آن که در بخش غربی قرار دارد و با سردری عظیم مزین شده که احتمالاً از این تالار باعظمت، برای پذیرایی از مهمانان استفاده میشده است.
پشت تالار، راهرویی هشتضلعی قرارگرفته که تالار را با سایر بخشها و اتاقها، مرتبط میکند. ازنظر معماری اتاقها و تالار طبقه دوم، مجللتر ساختهشدند و پنجرههای جنوبی و شرقی طبقه دوم، دارای منظره خلیج باکو است.در خصوص لوازم و هر آنچه از وسایل کاخ باقیمانده باید بگویم که شامل آثار و وسایلی می شود که از قرون هجدهم تا بیستم وارد کاخ شده اند و بیشتر لوازم قیمتی کاخ در زمان حملههای عثمانیها و روسها به تاراج رفتهاند.
دیوانخانه که از زیباترین قسمتهای داخلی کاخ است، شامل بخشی کوچک می شود و در میان حیاطی نه چندان بزرگ قرارگرفته است.
این دیوان خانه دارای سقفی گنبدی شکل و چشمنواز نیز هست. این بخش از مجموعه کاخ، همچنین دربرگیرنده مقبره شاه خلیلالله اول و خانوادهاش است. در مورد کاربری این ساختمان دو روایت متفاوت مطرح می شود، بنابر روایت اول، این ساختمان بهعنوان دادگاه و محلی برای برگزاری جلسات رسمی استفاده میشده است.
روایت دوم که به دوران پادشاهی شاه فرخ برمیگردد، حاکی از این است که فرخ شاه تصمیم به ساخت آرامگاهی اختصاصی برای خود داشت که به دلیل پیش آمدن نبردهای پیدرپی موفق به اتمام ساخت آن نشد.
این بنای باستانی که در اواسط قرن پانزدهم تا شانزدهم ساخته شده، به مراتب در طی قرنهای متمادی بازسازیهایی بر آن صورت گرفته است و در سال 2000 نیز به عنوان یک مجموعه تاریخی از پیشینه شهر باکو همزمان با شهر قدیمی باکو و قلعه دختر در لیست میراث جهانی یونسکو درج شد. قابل ذکر است که این کاخ از جمله نمونه های بارز تاریخ و تمدن شهر باکو است که مورد توجه بسیاری از فرهنگ شناسان و باستان شناسان قرار گرفته است. همانطور که از پیش به آن اشاره شده است، این مجموعه تاریخی شامل بخشهای متعددی نظیر بنای اصلی کاخ، مسجد شاه، مقبره شروانشاهان، مقبره سید یحیی باکوی، دیوانخانه و محوطه باغ است که بازدیدکنندگان میتوانند در تمامی روزهای ایام هفته به جز روزهای تعطیل، در سفر به باکو از این مروارید زرین جمهوری آذربایجان دیدن کنند. همچنین گردشگران میتوانند از توضیحات سودمند راهنمای کاخ برای بازدید از بخشهای مختلف آن بهرهمند شوند. عکاسی از شکوه معماری کاخ، بازدید از بخشهای درونی و بیرونی کاخ شروانشاهان هر یک زمانی را به خود اشغال میکنند، بنابراین پیشنهاد میشود چند ساعتی را برای بازدید از این کاخ صرف نمایید
شهر تاریخی باکو از جمله شهرهای توریستی و باستانی کشور جمهوری آذربایجان است که بیانگر شواهدی از پیشینه تاریخی دوران زرتشتیان، ساسانیان، شیروانیان، فارسی، عثمانی و روسیه را در بر گرفته است. باکو جاذبههای گردشگری بسیاری اعم از موزههای تاریخی، بناهای باستانی، میادین و پارکها و باغهای مفرح را شامل می شود که در این میان کاخ شروانشاهان یا شیروانشاه از جمله آثار تاریخی این شهر به شمار میآید. گفتنی است که قدمت تاریخی این بنای ارزشمند به قرن پانزدهم میلادی بازمی گردد و یکی از مرواریدهای معماری آذربایجان محسوب میشود.
