آرامگاه محمد میرزا قوانلو ملقب به کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای لاهیجان) مربوط به دوره معاصر است و در لاهیجان، خیابان کاشف شرقی نرسیده به سهراه کشاورزی قرار دارد. موزه لاهیجان یکی از جاهای دیدنی لاهیجان است که ابتدا به عنوان مقبره کاشف السلطنه مورد بازدید قرار میگرفت. با تکمیل ساختمان نیمه کاره مجاور آرامگاه و از سال 1375 این مکان بهعنوان موزه تاریخ چای ایران به بهرهبرداری رسید. این موزه از یک سالن اصلی دو طبقه، یک برج و دو فضای اداری شمالی و جنوبی تشکیل شده است. طبقه همکف از سالن اصلی بنا، به اسناد و مدارک مرحوم کاشف السلطنه و وسایل مربوط به چای و چاینوشی اختصاص داده شده و طبقه دوم بنا را ویترینها و اقلام مردم شناسی تشکیل میدهند.
موزهی تاریخ چای ایران و آرامگاه کاشف السلطنه بنیانگذار صنعت چای ایران (پدر چای ایران) واقع در لاهیجان بر فراز تپههای چای بنا شده است. حاج محمود میرزا معروف به کاشفالسلطنه مشهور به چایکار، دیپلمات، اصلاحگر، نویسنده و مشروطهخواه دورهی قاجار و پهلوی در سال 1275بهعنوان کنسول ایران به هند رفته بود و در حین مأموریت سیاسی خود در هند، کشت چای را آموخت و در هنگام بازگشت مقداری بذر چای با خود به ایران آورد. این امر سبب شد کشت چای که قبلا در ایران مرسوم نبود رواج پیدا کند.
کاشف السلطنه که او را پدر چای ایران می نامند، بنیانگذار صنعت چای در کشورمان بود. او با سمت ژنرال کنسول کشورمان در سال 1272 به هندوستان رفت و علاوه بر انجام وظایف محوله خود، فنون کاشت چای را نیز فرا گرفت و پس از دو سال و با بهره گیری از نفوذ سیاسی خود موفق شد 3000 نهال چای را وارد ایران کند. او که فردی میهن پرست بود، اعتقاد داشت که کشورمان باید از کالاهای اساسی مثل چای و قند بی نیاز باشد و نباید پول هنگفت کشور صرف واردات این کالاها گردد. بنابراین با دستور رضا شاه، ریاست سازمان چای کشور را برعهده گرفت و در طول ریاست خود توانست موفقیت های بسیاری را در این زمینه کسب کند و صنعت چای ایران را به یکی از قوی ترین صنایع کشور مبدل سازد.
کاشف السلطنه پیش از مرگ خود وصیت کرد که او را در مزارع و تپه های کشت چای دفن کنند. به وصیت او عمل شد و پس از جان باختن او در حادثه ای تلخ و غم انگیز، جسدش را به لاهیجان انتقال دادند و در زمین کشت چایی که در زمان حیات خود خریده بود، دفن کردند. بعدها موزه تاریخ چای ایران نیز در کنار آرامگاه کاشف السلطنه بنا شد و به پاس زحمات بی دریغ او در آموزش کشت چای، او را پدر چای ایران نام نهادند.
موزه تاریخ چای ایران بهترین مکان برای آشنایی با تاریخ صنعت چای کشورمان است این موزه که حدود 500 متر مساحت دارد، از یک سالن اصلی و دو طبقه تشکیل شده است: طبقه همکف به نمایش ابزار و وسایل آماده سازی و سرو چای پرداخته و طبقه دوم که اشیاء موجود در آن به تاریخ چای ارتباط چندانی ندارد، به نمایش ظروف تاریخی بجا مانده از دوران اشکانیان و سلجوقیان اختصاص یافته است.
سالن اصلی موزه ی تاریخ چای ایران دارای دو طبقه ی مجزا می باشد. در طبقه ی هم کف دو پلکان چوبی که در ابتدای سالن تعبیه گردیده است، به طبقه ی بالا اتصال می یابد. تزئینات بی نظیر چوبی و سنتی در درون سالن، که از فرهنگ بومی منطقه الهام گرفته است، منظره ی بی همتایی را فراهم می نماید. پس از وارد شدن به تالار اصلی موزه ی چای لاهیجان، در می یابیم که غرفه های موزه به شکل بسیار جذابی در دیوار های جانبی آن، به شکل جعبه های آئینه ای به نمایش در آمده اند. در واقع این آثار حکایت گذشته ی مردم این سرزمین سبز را بیان می دارند. سماور های کوچک و بزرگ ذغالی که دارای نشان روسی هستند، قوری های خوش رنگ چینی، سرویس های متعدد قهوه خوری که از دوران قاجار و پهلوی بر جای مانده اند، قهوه خوری چینی، قند شکن، سینی نقره، چپق، پیمانه و جعبه ی چای، کیسه توتون، زیر استکانی های (نعلبکی) قدیمی، نمونه دانه هایی از چای، اشیاء و منقل مرتبط در زمینه ی صنعت چای و نیز مراحل شرب آن در غرفه های موزه خودمانی می کنند، و مخاطب را به گذشته های دور می رساند.
در موزه ی چای علاوه بر اشیاء ذکر شده، مدارک، اسناد و دست نوشته ها و همچنین عکس های کاشف السلطنه به همراه سردیس او وجود دارد. در انتهای ظبقه ی هم کف موزه و در نزدیکی راه پله دو دستگاه وجود دارد. یکی از این دستگاه ها ساطوری جهت خرد نمودن برگ های خشک چای است و دیگری نیز وسیله ای برای حمل چای می باشد. دو پلکان چوبی ِ طبقه ی همکف که در قبل به آن اشاره نمودیم، با حالتی نیمه دوار بازدید کنندگان را به طبقه ی دوم هدایت می نماید. این طبقه اختصاص به بخش مردم شناسی دارد. در ویترین های طبقه ی فوقانی موزه ی چای لاهیجان، اشیایی نظیر ظرف های مسی، ظرف های سفالین، انواع روشنایی نظیر چراغ و پیه سوز، وسایل چوبی نظیر پیمانه ی شیر، تغار، هاون چوبی و انواع قاشق چوبی، جاجیم و پوشاک محلی مناطق قاسم آباد، دیلمان و املش، اسناد قباله و تسبیح مشاهده می شود.
در طبقه همکف این موزه گنجینه ارزشمندی از اشیاء و وسایل قدیمی برای دم کردن و نوشیدن چای در معرض نمایش قرار داده شده است. از سماورهای روسی گرفته تا منقل و ظروف آنتیک چای خوری، این بخش از موزه چون کتابی تاریخی به نمایش چگونگی ورود چای به کشور و تثبیت صنعت چای ایران اختصاص یافته است. همچنین دست نوشته و اسناد و مدارک کاشف السلطنه که اطلاعات بسیار ارزشمندی را در مورد صنعت چای کشورمان در خود نهفته اند- نیز در این بخش از موزه نگهداری می شود. اما طبقه دوم موزه تاریخ چای ایران به نمایش کاسه های مسی، ظروف سفالی، چراغ های پیه سوز، ابزار ساخته شده از چوب و پوشاک محلی مردم این خطه از کشورمان اختصاص دارد.
موزه ی تاریخ چای ایران که به موزه ی کاشف السلطنه و موزه ی پدر چای ایران نیز شهرت دارد، در شهرستان لاهیجان و در استان گیلان واقع شده است. برای بازدید این موزه در شهر لاهیجان وارد خیابان امام خمینی (ره) شده، و بعد از خیابان قیام به خیابان کاشف شرقی می رسیم. موزه در خیابان کاشف شرقی کاملا آشکار است. این موزه تنها موزه ی تخصصی چای در ایران محسوب می شود، و چگونگی وضعیت صنعت چای کشور از ابتدای ورود تا حال را به مخاطبان معرفی می نماید. شهر لاهیجان یکی از شهر های تاریخی استان گیلان است، که دیر زمانی مقر حکومت سادات کیایی بوده است. این شهر به شهر چای ایران نیز شهرت دارد.
