مسلمانان مابین حرم امام حسین، امام سوم شیعیان، و حرم عباس بن علی را که ۳۷۸ متر است، بینُ الْحَرَمَین می نامند. موقعیت آن در شهر کربلا تقریباً در ۱۰۰ کیلومتری جنوب غربی بغداد است.
بینُ الْحَرَمَین حد فاصل حرم امام حسین(ع) و حرم حضرت عباس(ع) و مسیری به طول ۳۷۸ متر است. در گذشته بین الحرمین به صورت فضای آزاد میان دو حرم نبود، بلکه حد فاصل حرمین، منازل مسکونی و تجاری قرار داشت، در دوره صدام، اماکن مسکونی و بناهای این محدوده با انگیزه توسعه اطراف حرمین تخریب شد و فضای کنونی بین الحرمین به وجود آمد. پس از سقوط صدام، توسعه بین الحرمین به عنوان یکی از طرح های مهم ستاد بازسازی عتبات عالیات ایران و عراق مورد بررسی قرار گرفته و اجرایی شد.
ساخت بین الحرمین
پیش از ساخت بین الحرمین، حد فاصل دو حرم، محله ای مانند دیگر محلات کربلا بوده و بافتی قدیمی دارای کوچه پس کوچه های باریک و پیچ درپیچ و خانه ها و مغازه های مردم بوده است. سید محسن حکیم در این اندیشه بود که دو حرم را توسعه داده و به هم متصل کند؛ اما تملک خانه ها و مغازه ها هم هزینه هنگفتی داشت و هم رضایت مالکان سخت و دور از دسترس بود. همچنین در این میان، مدارس و مساجدی بود که این مسأله را دشوارتر می کرد.
وزارت اوقاف عراق در سال ۱۳۹۳ق، اداره عتبات عالیات در عراق را به دست گرفت و در سال ۱۴۰۰ق کارگروهی برای بازسازی و توسعه حرمین تشکیل شد. صدام در محرم ۱۴۰۵ق - ۱۹۸۴م با حضور در کربلا اعلام می کند که ده ها میلیون دینار برای توسعه حرمین و نیز اتصالشان با میدان واحدی اختصاص خواهد داد. در این طرح اراضی و محلات اطراف حرم تملک شد. مبلغ یک میلیون دینار عراقی – معادل ۱۰ میلیون دلار- برای توسعه حرمین و احداث بین الحرمین به استاندار کربلا داده شد.
پس از دو سال، در ۳ جمادی الثانی ۱۴۰۷ق (۱۳ بهمن ۱۳۶۵ش) بین الحرمین به همراه دیگر طرح های توسعه حرمین مانند تجدید طلاکاری گنبد حرم امام حسین افتتاح شد.در طرح توسعه حرمین، خانه ها، بازار و مغازه ها به عرض ۴۰ متر از بین رفت. در این میان برخی آثار تاریخی و مدارس علمیه و مساجد قدیمی و همچنین برخی از مقبره بزرگان نیز تخریب شد.
در دو طرف بین الحرمین، ساختمان هایی تجاری ساخته شد. این ساختمان ها تا سال ۱۹۹۱م وجود داشت. به دنبال انتفاضه شعبانیه ساختمان های تجاری اطراف بین الحرمین بر اثر درگیری میان انقلابیون و ارتش بعثی مورد اصابت قرار گرفت. پس از تسلط مجدد صدام بر این منطقه، ساختمان های اطراف بین الحرمین به طور کامل تخریب شده و فضای بین الحرمین گسترده تر شد. در ۱۴۱۵ق /۱۹۹۴م درختکاری بین الحرمین به همت شیعیان بغداد انجام شد.قیام شیعیان در انتفاضه ۱۹۹۱م و حمله ارتش بعثی به کربلا، صدمات بسیاری به حرمین کربلا وارد ساخت. اگرچه سال های بعد، حکومت صدام در پی بازسازی برآمد، اما تا دوره پس از سرنگونی صدام، آثار حمله به حرمین کربلا همچنان باقی بود.
راز فاصله در بین الحرمین و صفا و مروه چیست؟
هنگامی که از درب شرقی حرم مطهر امام حسین علیه السلام خارج شوید، وارد بین الحرمین می شوید و اگر از آن جا عبور کنید، وارد حرم اباالفضل العباس علیه السلام خواهید شد. فاصله ی بین دو بارگاه حدود ۳۷۸ متر است و این فاصله، برابر با فاصله ی میان صفا و مروه است.گفتنی است بین الحرمین میدان جنگ در روز عاشورا بوده و نزدیک حرم اباالفضل العباس علیه السلام محل استقرار سپاهیان یزید بوده است. شما می توانید به راحتی با یکی از تور های کشور عراق و شهر کربلا همراه شوید و به زیارت حرم های این شهر و همچنین بین الحرمین بروید.
اصطلاح بین الحرمین
رجوع به کتب تاریخی، زندگینامه ها و حتی دانشنامه ها و اشعار قدیمی آیینی نشان می دهد که تا پیش از تخریب خانه های میان حرمین، نام بین الحرمین مرسوم نبوده است. تنها نامی که از بین الحرمین دیده می شود، بازار بین الحرمین تهران است که در زمان قاجار ساخته شده است و میان دو مسجد شاه و جامع تهران است. این اصطلاح پس از ساخت بین الحرمین در کربلا وارد ادبیات عاشورایی و آیینی شد.
اعمال بین الحرمین
زیارت از حرم های امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل با مناسک و آداب خاص انجام می شود. رعایت این آداب باعث بهره مندی بیشتر از زیارت این قبور متبرک خواهد شد. از برجسته ترین آداب زیارت بین الحرمین و حرم ها می توان وضو داشتن، پوشیدن لباس تمیز و آراسته، خواندن زیارت عاشورا، خواندن اذن دخول، ذکر گفتن، تلاوت قرآن وخواندن نماز در جوار مقبره ها را برشمرد. بسیاری از شیعیان به نشانه ادب و خشوع در برابر بارگاه متبرک این امامان، در صحن بین الحرمین، بدون کفش راه می روند. زیارت حرم امام حسین (ع) در روز اربعین، در کتب دینی بسیار توصیه شده است.
دویدن در بین الحرمین در عصر عاشورا یادآوری و نمادی از خشم و غم مردم پس از واقعه کربلا است
در طول سالیان گذشته مردم کربلا و شیعیانی که در روزهای عاشورا به این شهر سفر می کنند، آیین عصر عاشورا را با دویدن در بین الحرمین برپا می کنند. علت دویدن در بین الحرمین ریشه در اتفاقات پس از حادثه کربلا دارد.
بعد از ظهر عاشورا و پس از کشته شدن امام حسین (ع) و یارانشان، گروهی از زنان سراسیمه خود را به به نزدیکی نهر علقمه در شمال شرقی کربلا رساندند و خبر حادثه کربلا را به مردم آن ناحیه دادند. از شنیدن این واقعه مردم سراسیمه مسافتی در حدود ۳۵ کیلومتر را با شیون و عزاداری دویدند و به پیکر شهیدان رسیدند. دویدن در بین الحرمین در عصر عاشورا یادآوری و نمادی از خشم و غم مردم پس از واقعه کربلا است.
اماکن مذهبی نزدیک بین الحرمین
در طول مسیر بین الحرمین اماکن متبرک دیگری وجود دارند. این مکان ها شامل مقتل فرزندان و یاران امام حسین (ع) و محل بریده شدن دو دست حضرت ابوالفضل (ع) است. از دیگر اماکن معروف نیز می توان به تل زینبیه اشاره کرد. در این بخش به اختصار این مکان ها را معرفی و به موقعیت قرار گرفتن آن ها اشاره می کنیم.
قتلگاه
بنا بر روایات این محل جایگاه به شهادت رسیدن و جدا شدن سر حسین بن علی (ع) است و در نزدیکی آرامگاه حبیب بن مظاهر از یاران نزدیک امام (ع)، قرار دارد. این بخش به نسبت سایر نقاط اطراف پایین تر است و به همین دلیل از آن با عنوان گودال قتلگاه یاد می شود. امروزه در این محل حجره ای نقره ای با پنجره ای رو به صحن ساخته اند که در آن سردابی با در نقره ای قرار دارد. از این سرداب با عنوان مقتل امام حسین (ع) یاد می شود. در انتهای رواق جنوب غربی حرم امام حسین (ع)، سالنی باریک وجود دارد که به قتلگاه می رسد.
تل زینبیه
این مکان محل ایستادن حضرت زینب (س) و دیگر بانوان قافله امام حسین (ع) در روز عاشورا است که اشراف کاملی به قتلگاه دارد. تل زینبیه در جنوب غربی حرم سید الشهدا و بین قتلگاه و خیمه گاه قرار گرفته و از محیط اطراف در حدود پنج متر مرتفع تر است. تل زینبیه با قتلگاه ۳۵ متر فاصله دارد.
مدفن شهدا
مقبره تمام یاران شهید امام حسین (ع) در در نزدیکی بارگاه و در فاصله چند متری جنوب شرقی ضریح امام حسین (ع) قرار دارد. امروزه در این مکان اتاقی ۱۲ متری با پنجره ای از جنس نقره به طول پنج متر ساخته اند. اسامی شهدای کربلا و زیارتنامه مخصوص آن ها بر کتیبه های آبی رنگ در نزدیکی مقبره ها حک شده اند.
مقام دست راست و دست چپ حضرت عباس (ع)
مقام دست های حضرت ابوالفضل (ع) دو مکان مختلف در بین الحرمین هستند که بنا بر روایات مختلف در این مکان ها دست ها از بدن حضرت عباس (ع) جدا شد و به همین دلیل در این دو مکان نمادهایی ساخته اند. مقام دست راست پنجره ای برنزی در دیوار خانه ای قدیمی است که در گذشته محل عبور نهر علقمه بوده است و امروزه در شمال شرقی حرم حضرت عباس (ع) قرار دارد. مقام دست چپ نیز پنجره ای برنزی با حاشیه های آینه کاری است و در جنوب شرقی حرم حضرت ابوالفضل (ع) قرار دارد.
خیمه گاه
خیمه گاه در قسمت جنوب غربی حرم سید الشهدا قرار گرفته است و شیعیان از گذشته به زیارت بنای ساخته شده در این مکان می رفتند. خیمه گاه ۲۵۰ متر با حرم فاصله دارد و محل اتراق امام (ع) و یاران ایشان در روز عاشورا بوده است. هر سال و مصادف با ظهر عاشورا آیین خیمه سوزان در این محل برگزار می شود.
مقام علی اکبر
مقام علی اکبر محل شهادت حضرت علی اکبر، فرزند بزرگ امام حسین (ع) است و در شمال شرقی حرم قرار دارد. این مقام در فاصله ۶۰۰ متری تل زینبیه واقع شده است و به نسبت سایر مکان ها فاصله بیش تری تا خیمه گاه دارد. برای رسیدن به مقام علی اکبر باید از قسمت شمالی حرم امام حسین (ع) به کوچ سدره بروید و به سومین کوچه در سمت راست وارد شوید.
مقام علی اصغر
مقام علی اصغر نیز محل شهادت فرزند ۶ ماهه امام حسین (ع) است. این مقام در خیابان سدره و قبل از مقام علی اکبر قرار دارد. با ورود به کوچه به اتاق کوچکی می رسید که گهواره ای کوچک در آن قرار دارد. این مکان، مقام علی اصغر است.
نقد تاریخ بین الحرمین در دانش نامۀ امام حسین (ع)
در برخی منابع، ساخت بین الحرمین به پس از انتفاضه ۱۹۹۱ م و خرابی های حرم ربط داده شده است؛ چنان که در دانشنامۀ امام حسین (ع) این گونه آمده است:
آخرین هجوم و تخریب و ایجاد تغییرات در حرم امام حسین (ع) و ابوالفضل العباس (ع)، در حکومت بعثی ها، در شعبان ۱۴۱۲ ق (مارس ۱۹۹۱ م)، در انتفاضه و قیام مردم علیه حکومت بعثی اتفاق افتاد. چندین روز متوالی در شهرهای شیعه در جنوب عراق، به ویژه شهرهای مقدس کربلا و نجف، میان نیروهای بعثی و مردم، درگیری وجود داشت. در کربلا، بسیاری از مردم در خانه های میان حرم امام حسین (ع) و حرم حضرت عباس (ع)، پنهان شده بودند. زمانی که بعثی ها غلبه کردند، تمام این محله و بازار میان آن (موسوم به بازار بین الحرمین) را تخریب و فضای میان دو حرم را کاملاً مسطح کردند؛ جایی که اکنون آن را «بین الحرمین» می نامند.
آشنایی با شهر باستانی نیپور در عراق
