عسر و حرج در مسائل حقوقی یعنی چه؟

تعریف عسر و حرج، این است که ایجاد وضعیتی برای زن ، زندگی مشترک را با سختی غیر قابل تحملی، همراه سازد . موارد عسر و حرج در قانون ، شامل ترک زندگی مشترک ، کتک زدن ، اعتیاد و یا بیماری صعب العلاج مرد است ؛ اما عسر و حرج زن ، صرفا محدود به این موارد نیست . نحوه اثبات عسر و حرج ، با استناد به شهادت شهود ، نظریه پزشکی قانونی و مواردی از این قبیل، می باشد . نفی عسر و حرج ، یکی از مهم ترین قواعد فقهی دین اسلام است که در موارد مختلفی ، می توان به آن استناد نمود ؛ اما یکی از مهم ترین کاربردهای استناد به مفهوم عسر و حرج ، در پرونده های طلاق است . به این معنا که اگر زوجه ، در طول زندگی مشترک خود با شوهر ، دچار عسر و حرج یا سختی شدیدی بشود ، به نحوی که این سختی و مشقت ، به هیچ وجه برای وی قابل تحمل نباشد ، می تواند درخواست طلاق نماید. در واقع ، از آن جهت که حق طلاق با مرد است ، زنان ، تنها در برخی موارد خاص که قانون پیش بینی نموده است ، می توانند درخواست طلاق نمایند که یکی از موارد و مصادیق آن ، طلاق عسر و حرج است . با این حال ، از آن جهت که زنان ، برای درخواست طلاق به استناد عسر و حرج ، ابتدا باید این موضوع را اثبات کنند ، پرداختن به این موضوع، ضروری است که تعریف عسر و حرج چیست و چگونه می توان عسر و حرج را در دادگاه اثبات کرد . برای پاسخ دادن به این سوالات ، در ادامه این مقاله ، ابتدا مفهوم و تعریف عسر و حرج و موارد و مصادیق آن را مورد بررسی قرار می دهیم و پس از اینکه شرایط طلاق به استناد عسر و حرج را توضیح دادیم ، به این سوال پاسخ می دهیم که اثبات عسر و حرج در دادگاه به چه صورت امکان پذیر می باشد ؟

عسر و حرج چیست؟

همانطور که می دانیم ، بر اساس قانون مدنی ، حق طلاق ، اصولا با مردان است و آنها می توانند هر زمان که بخواهند ، حتی اگر دلیل موجهی نداشته باشند نیز ، با پرداخت حقوق مالی زن ، وی را طلاق بدهند . با این حال ، اگر خانم ها بخواهند از شوهرشان طلاق بگیرند ، می بایست دلیل محکمه پسندی داشته و صرفا با استناد به راهکارهای پیش بینی شده در قانون مدنی ، درخواست طلاق بدهند . از جمله مهم ترین روش های طلاق از طرف زن ، آن است که زن ، ضمن عقد ازدواج ، حق طلاق یا وکالت در طلاق را از شوهر خود گرفته باشد . همچنین ، زنان ، می توانند به استناد شروط ضمن عقد نکاحی که در سند ازدواج ، قید شده است ، دادخواست طلاق بدهند . علاوه بر این ، گاهی ، شرایطی در زندگی مشترک به وجود می آید که تحمل آن ، برای زن ، مشقت آور است و به استناد آن ، می تواند درخواست طلاق نماید. مورد اخیر ، به عنوان عسروحرج زن ، شناخته شده و طلاقی که با استناد به عسر و حرج ، گرفته می شود را نیز ، تحت عنوان طلاق عسر و حرج ، نامگذاری می کنند که نوعی طلاق بائن است . اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، آن است که عسر و حرج چیست و چه تعریفی دارد ؟ پاسخ به این سوال ، از آن جهت، مهم است که طلاق عسر و حرج ، تنها در شرایطی امکان پذیر است که دادگاه ، عسر و حرج زن را احراز نماید ؛ در غیر این صورت ، اگر شرایط ایجاد شده برای زن ، عسر و حرج تشخیص داده نشود ، حکم طلاق زن ، صادر نمی شود. این موضوع که عسروحرج چیست ، در تبصره ماده 1130 قانون مدنی ، ذکر شده است که بر اساس آن : « عسر و حرج ، عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه زندگی را برای زوجه ، با مشقت ، همراه ساخته و تحمل آن ، مشکل باشد » . بر این اساس ، در تعریف عسر و حرج ، می توان گفت که شرایط سخت و غیر متعارفی که تحمل آن از عهده زن ، خارج بوده و به واسطه چنین شرایطی ، نتوان به زندگی مشترک ادامه داد ، تحت عنوان عسر و حرج ، شناخته می شود .

موارد عسر و حرج در قانون مدنی

در قسمت قبل ، به بررسی این موضوع پرداخته شد که تعریف عسر و حرج ، بر اساس قانون مدنی چیست . همانطور که گفته شد ، وضعیتی که منجر به ایجاد سختی و مشقت فراوان برای زن شود ، به نحوی که تحمل آن ، امکان پذیر نبوده و مشقت آور باشد ، عسروحرج زن را محقق خواهد نمود . اما سوال دیگری که در این خصوص مطرح می شود ، این است که عسر و حرج زن در چه مواردی محقق می شود ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که تبصره ماده 1130 قانون مدنی ، برخی از مصادیق و موارد عسر و حرج زن را ذکر نموده است ؛ با این حال ، همانطور که در تعریف عسر و حرج گفته شد ، هر گونه وضعیتی که منجر به مشقت برای زن شود ، می تواند سبب ایجاد حق طلاق شود و این موضوع ، منحصر به موارد یا مصادیق خاصی نیست ؛ بلکه در هر مورد خاص ، ممکن است موضوع به خصوصی ، برای زن ، ایجاد عسر و حرج کند . به همین دلیل ، در تبصره ماده مذکور ، قید شده است که موارد ذکر شده ، مانع از آن نمی شود که دادگاه ، موارد دیگری را به عنوان عسروحرج زن ، احراز نموده و به استناد آن ، حکم طلاق زن را صادر نماید . با در نظر گرفتن این توضیحات ، از موارد عسر و حرج در قانون مدنی ، می توان به مصادیق زیر ، اشاره نمود : ترک کردن زندگی مشترک ، توسط زوج ؛ به نحوی که مرد ، به مدت شش ماه متوالی یا نه مال متناوب در طول مدت یک سال ، بدون اینکه عذر موجهی داشته باشد ، همسر و فرزندان خود را ترک کرده و دسترسی به وی نباشد . اعتیاد داشتن زوج به مواد مخدر یا ابتلا به مشروبات الکلی ؛ به نحوی که این موضوع ، به زندگی مشترک ، خلل وارد نموده باشد و مرد ، از ترک آن ، امتناع نموده و یا اینکه ، امکان الزام وی به ترک اعتیاد در طول مدت متعارف به تشخیص پزشک ، وجود نداشته باشد . محکومیت قطعی زوج ؛ به نحوی که مرد ، برای مدت 5 سال یا بیشتر ، به حبس ، محکوم شده و این محکومیت ، قطعی و لازم الاجرا شده باشد نیز ، یکی از مواردی که زن حق طلاق دارد، محسوب می شود . ضرب و شتم یا هر گونه سوء رفتار با زوجه ؛ به صورتی که مستمر بوده و به لحاظ عرفی ، با توجه به وضعیتی که زوجه دارد ، قابل تحمل نباشد ، نیز از مصادیق عسر و حرج زوجه ، محسوب می شود. مبتلا شدن مرد به یکی از بیماری های صعب العلاج ؛ که این بیماری ، می تواند شامل بیماری های روانی و یا بیماری های مسری باشد و زندگی مشترک زوجین را دچار اختلال نماید و به استناد این موضوع ، زن می تواند درخواست طلاق عسر و حرج نماید .

طلاق با استناد به عسر و حرج زن

در قسمت قبل ، به بررسی این موضوعات پرداخته شد که تعریف عسر و حرج چیست و مصادیق و موارد آن ، کدامند . همانطور که گفته شد ، زمانی که دادگاه ، یکی از موارد عسر و حرج زن را احراز کند ، می تواند حکم به طلاق دادن زن را صادر نماید . لذا در این قسمت ، قصد داریم در خصوص طلاق با استناد به عسر و حرج زن ، توضیحاتی مطرح نماییم . بر اساس ماده 1130 قانون مدنی ، در صورتی که دوام زوجیت ، موجب ایجاد عسر و حرج یا سختی غیر متعارفی برای زن شده باشد ، زن ، می تواند به دادگاه یا حاکم شرع ، مراجعه و درخواست طلاق کند . اما نکته مهمی که در خصوص طلاق با استناد به عسروحرج وجود دارد ، این است که اگر عسر و حرج زن در دادگاه اثبات شد ، دادگاه ، مرد را اجبار به طلاق دادن زن می نماید . بنابراین ، در طلاق با استناد به عسر و حرج زن ، نیازی نیست که حتما مرد ، راضی به طلاق دادن زن باشد . حتی ، در صورتی که اجبار کردن مرد به طلاق دادن زوجه امکان پذیر نباشد ، زوجه با اجازه قاضی ، طلاق داده می شود و پس از اینکه حکم طلاق صادر شد ، می تواند با مراجعه به دفاتر ثبت ازدواج و طلاق ، اقدام به ثبت طلاق نماید . لازم به ذکر است که رجوع از طلاق توسط شوهر ، پس از اینکه حکم طلاق زن به استناد عسر و حرج صادر شد ، امکان پذیر نخواهد بود . برای اینکه زن ، بخواهد اقدام به طلاق به استناد عسر و حرج نماید ، ابتدا می بایست ، نمونه دادخواست طلاق به استناد عسر و حرج را تنظیم نموده و این دادخواست را از طریق مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ، ثبت کرده و یا اینکه پس از ثبت نام در سامانه ثنا ، اقدام به ثبت دادخواست ، در سایت remission.adliran.ir/PetitionEdit.aspx نماید و در طی فرایند رسیدگی به دعوی در دادگاه خانواده ، شرکت نموده و عسر و حرج خود را اثبات نماید .

نحوه اثبات عسر و حرج در دادگاه

در قسمت های قبل ، در خصوص مفهوم و تعریف عسروحرج زن و همچنین ، موارد و مصادیق آن ، توضیحاتی مطرح شد . همانطور که بیان شد ، در صورتی که زن ، بخواهد به استناد عسر و حرج خود ، درخواست طلاق نماید ، ابتدا باید این موضوع را در دادگاه طلاق ، اثبات نماید و صرفا پس از اثبات عسر و حرج زن در دادگاه و احراز آن توسط قاضی ، حکم طلاق صادر می شود . بنابراین ، سوالی که مطرح می شود ، آن است که نحوه اثبات عسر و حرج زن در دادگاه چگونه است ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که به طور کلی ، زن ، برای اثبات عسر و حرج خود ، می تواند به هر یک از ادله اثبات دعوی که در اختیار دارد ، استناد نموده و موضوع را برای قاضی ، ثابت کند . از جمله مهم ترین دلایل ثابت کننده عسر و حرج زن ، می توان به شهادت شهود و مطلعین ، اسناد و مدارک مهم ، نظریه کارشناسی و یا اقرار خود شوهر ، استناد کرد که در هر مورد خاص ، بسته به مورد ، می توان آنها را مورد استفاده قرار داد . همچنین ، برای اثبات عسر و حرج ، باید به این نکته مهم نیز توجه داشت که در دادگاه طلاق چگونه حرف بزنیم . به عنوان نمونه ، در صورتی که مرد ، دچار بیماری یا اعتیاد باشد ، در صورتی می توان عسر و حرج زن را اثبات کرد که نظریه پزشک ، مبنی بر بیماری یا اعتیاد مرد ، به دادگاه ارائه شود . همچنین ، در صورتی که مرد ، منزل مشترک را ترک نموده و یا اقدام به کتک زدن زوجه نموده باشد ، استناد به شهادت شهود ، برای اثبات عسر و حرج زن ، کاربرد دارد .

مصادیق طلاق عسر و حرج

همانطور که گفتیم طلاق از اختیارات مرد در قانون اساسی است و زوجه تحت شرایطی می تواند طبق قانون خواستار طلاق شود. این موارد تمثیلی که طبق ماده قانونی ۱۱۳۰ بیان شده است به قرار زیر است؛ شوهر خانه و خانواده را به مدت شش ماه متوالی ترک کند و برای ترک آن عذر موجه نداشته باشد. مثلا به خاطر شغل و یا درمان و یا به منظوری موجه نباشد. شوهر خانه و خانواده را در یک سال به صورت متناوب نه ماه خانه را بدون عذر موجه ترک کند. اعتیاد شوهر به مشروبات الکلی و مواد مخدر و امتناع از درمان و ترک اعتیاد و زمانی که پزشک معالج وی ترک را برای وی الزام دانسته است، توجه نکرده باشد. محکومیت مرد به حبس بیشتر از پنج سال فحاشی مرد و ضرب و جرح و هرگونه سوء رفتار مرد که خارج از عرف باشد و به طور مستمر این اعمال را انجام دهد. ابتلا به بیماری روانی صعب العلاج و یا بیمار صعب العلاج دیگر که زندگی زن را تحت شعاع قرار دهد و موجب خلل در روند زندگی عادی زن شود. در کل مواردی که در متن فوق ذکر شد نمونه ای کلی از موضوعاتی است که ممکن است زن برای طلاق به استدلال کند. ممکن است مواردی دیگر موجود باشد که زوجه با استناد به آن دادخواست طلاق بدهد که در موارد بالا عنوان نشده باشد و قاضی پرونده با صلاح دید و اقتباس به قانون ۱۱۳۰ اقدام به صدور حکم طلاق کند. اما ذکر این بیانات در دادگاه صرفا به قبولی موضوع نیست. موضوعی که در اینجا مطرح می شود، مبحث اثبات گفته های زوجه است.

حضانت فرزند در طلاق عسر و حرج

طبق قانون حضانت فرزند دختر و پسر تا هفت سالگی با مادر است بعد از هفت سالگی حضانت بر عهده پدر است. اما زمانی که برای دادگاه محرز باشد که نگهداری پدر از فرزند باعث صدمات روحی و جسمی برای فرزند شود، دادگاه حضانت فرزندان با سن بیشتر از هفت سال را به مادر می دهد. در این نوع از طلاق اکثرا حضانت فرزندان به مادر داده می شود مگر در موارد نادری که صلاحیت مرد محرز باشد و یا زن نخواهد مسئول نگهداری فرزندان باشد گاهی حضانت فرزندان به پدر بزرگ پدری داده می شود.

امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .

روش های اثبات عسر و حرج چیست؟