بازتاب ها و واکنش های نوزاد در برابر عوامل بیرونی

به گزارش سایت خبری ساعد نیوز و به نقل از نی نی سایت، قرن ها پیش تصور می شد که نوزاد آدمی، موجودی منفعل و ناتوان با آستانه احساس و ادراک حواس پنج گانه ضعیف است اما تحقیقات انجام شده نشان داده که نوزادان، علیرغم تصور ما، توانمندی های بسیاری برای زنده ماندن و ایجاد ارتباط با اطرافیان به ویژه والدین یا مراقب خود دارند و از همان بدوِ تولد، خواستار برقراری روابط اجتماعی با دیگران هستند و از بازتاب ها، برای این منظور استفاده می کنند. در حقیقت بازتاب ها یک نوع پاسخِ فطری غیر اکتسابی و در عین حال منظم ترین الگوهای رفتاری ناخودآگاه نوزاد هستند. مثلا وقتی که شما انگشت تان را روی کفِ دستِ یک نوزاد می گذارید؛ او محکم، انگشت شما را خواهد گرفت.

در ادامه با تعدادی از بازتاب های نوزاد، ویژگی ها و شرایط بروز آن آشنا می شویم:

1- پـلک زدن:

اگر نور زیادی را به چشم های نوزاد بتابانید و یا نزدیکِ سرِ نوزاد، دست بزنید؛ او سریع پلک هایش را می بندد و بدین وسیله خود را از تحریک شدید حفظ می کند. این بازتاب نوزاد، دائمی و همیشگی است و در دیگر مراحل رشدی نیز وجود دارد.

2- پَـس کشیدن:

در زمانی است که با وارد شدن یک جسم نوک تیز مثل سوزن به کف پای نوزاد، او را تحریک کنید. در این هنگام، او پایش را پس می کشد و زانوی خود را خم می کند تا بدین ترتیب از تحریک لمسی نا مطلوب خود را دور نگه دارد. این بازتاب پس از 10 روزگی نوزاد ضعیف می شود ولی در سنینِ بعدی هم قابل مشاهده است.

3- گونـه:

این بازتاب ارزشی حیاتی برای بقا و زندگی نوزاد دارد. وقتی چیزی گونه نوزاد را لمس می کند، او سَرش را به سمت آن می چرخاند تا منبع غذا را پیدا کند و سپس عمل مکیدن را انجام می دهد. بازتاب گونه، از این جهت به نوزاد کمک می کند تا محل سینه مادر را پیدا کند. این بازتاب فطری، در 3 هفتگی نوزاد از بین می رود و پس از آن سر برگرداندنِ بچه، ارادی می شود.

4- مکیـدن:

همانطورکه گفته شد؛ فقط کافی است انگشت خود را در دهان بچه بگذارید؛ او به صورت خودکار، با قدرت و هماهنگی عمل مکیدن را انجام می دهد چون مکیدن، شیوه تغذیه اوست. اما این بازتاب برخلاف دیگر بازتاب ها، به صورن دائمی و پایدار در فرد باقی می ماند و بزرگ سالان هم قادر به مکیدن هستند.

5- شنـا کردن:

شاید متوجه این الگوی رفتاری ناخودآگاه در هنگامی که فرزند خود را به حمام برده اید، شده اید. وقتی صورت بچه در وان و یا ظرف آبی قرار بگیرد؛ او همانند شنا کردن، دست و پا می زند. این بازتاب فطری به او کمک می کند تا اگر در آب افتاد، بتواند زنده بماند. 4 تا 6 ماهگی، زمان ناپدید شدنِ بازتاب شنا کردن در نوزادان است.

6- یکه خوردن:

تا قبل از سن 6 ماهگی، اگر نوزاد را به پشت بخوابانید و سرش پایین بیفتد و در راستای بدنش نباشد، بلافاصله پشت نوزاد خم شده، دست ها، پاها و انگشتان به دو طرف باز می شوند. پس از آن نوزاد دست ها را در حالی که انگشت ها مُشت شده اند، به طرف سینه بر می گرداند. انگار می خواهد کسی را بغل کند و بدین ترتیب خود را در وضعیتِ در آغوش گرفتن قرار می دهد.

بازتاب یکه خوردن یکی از زیباترین الگوهای رفتاری نوزاد است. انگار طفل، آخرین چیزی را که در مرحله خطر می جوید؛ مادر خویش است چون می داند آغوش مادر، او را از گزندِ حوادث در امان نگه می دارد.

7- چنگ زدن:

چنانچه انگشت خود را روی دست نوزاد بگذارید و به کفِ دست، فشار کوچکی وارد کنید، او به صورت خود انگیخته و فطری، انگشت شما را چنگ خواهد زد تا تمرینی برای چنگ زدن ارادی او در آینده شود. این پاسخ فطری نوزاد، در زمان 3 تا 4 ماهگی از بدو تولد، از بین می رود.

8- گام برداری:

در 2 ماهگی نوزاد، برخی از والدین بچه را به حالت عمودی و به گونه ای نگه می دارند که پاهایش زمین را حس کند تا او را برای راه رفتن ارادی آماده کنند. در همین هنگام، والدین خواهند دید که بچه به صورت خودکار، شروع به گام برداشتن می کند و اولین قدم های زندگی اش را بر می دارد. این بازتاب، شبیه راه رفتن ابتدایی است. مطلب مهم آنکه، بازتاب گام برداشتن در نوزادانی که رشد سریع و بالایی در پیدا کردن وزن به خصوص در چند هفته پس از تولد خود دارند، کمی دیرتر اتفاق می افتد که همین مساله، برخی از پدر و مادرها را نگران می کند.

اما صاحبنظران رشد کودک معتقدند الزامی به تمرین این بازتاب برای نوزادان وجود ندارد چون تمام بچه های سالم و سرحال، در وقت مناسب به راه می افتند.

9- بابینسکی:

در سن 8 تا 12 ماهگی، اگر کفِ پای نوزاد را از انگشت به سمت پاشنه نوازش کنید (قلقلک دادن) تا تحریک شود؛ نوزاد با خم کردن پا به سمت داخل و باز کردن انگشتان به سمت بیرون، به این تحریک پاسخ می دهد چون بیشتر پایانه های عصبی در کفِ پاها قرار دارند که با تحریک آنها، این پاسخ به صورت فطری از مغز صادر می شود.

دانستن مطالب بیان شده به والدین و مراقب کودک کمک می کند تا ارتباط بهتر و خوشایندی را با نوزاد خود برقرار کنند و نیازهای او را بهتر درک کرده و پاسخ گو باشند. این بازتاب ها نشان از سلامت سیستم عصبی نوزاد به هنگام تولد را دارد که به مرور زمان و رشد بافت سازنده مغز پیشین، بیشتر این الگوهای رفتاری ناخودآگاه در نوزاد، تغییر کرده و از بین می روند. به این علت که پس از تولد و با رشد قشر مخ که مسئول کنترل ارادی رفتار است؛ این بازتاب های خودکار و فطری جای خود را به اعمال و حرکات ارادی می دهند. به همین علت، در پایان 6 ماهگی نوزاد، بسیاری از این بازتاب ها از بین می روند زیرا حفظ و حفاظت در نوزاد به تکامل رسیده است و تنها در صورت وارد شدن آسیب جدی به مغز، این بازتاب ها به صورت نامنعطف ادامه دارند و در دوره رشدی که لازم است به صورت طبیعی ناپدید شوند، همچنان در بچه دیده می شوند.