گلبول قرمز خون بدن در مغز استخوان شکل می گیرد و در خون جریان می پذیرد. اصلی ترین عامل تنظیم کننده تولید گلبول های قرمز، هورمون اریتروپویتین است. این هورمون بر اساس میزان هیپوکسی خون توسط کلیه و کبد تولید می گردد. زمانی که تعداد گلبول های قرمز خون افزایش پیدا می کند، بیماری پلی سیتمی شکل می گیرد.
نقش گلبول قرمز در بدن
متداول ترین گلبول در بدن انسان، گلبول قرمز است. گلبول قرمز در مغز استخوان تولید می گردد و پس از 120 روز جریان پذیری در خون، با ورود به کبد به موجب بازیافت مواد سلولی از بدن دفع می شود. اصلی ترین عامل تنظیم کننده تولید گلبول های قرمز، هورمون اریتروپویتین می باشد.
هورمون اریتروپویتین با عنوان EPO شناخته می شود. این هورمون به وسیله کلیه و کبد در بدن به میزان هیپوکسی در خون ترشح می گردد. زمانی که اریتروپویتین در خصوص جبران هیپوکسی به تحریک تولید گلبول های قرمز خون در مغز استخوان می پردازد، زمینه برای اکسیژن رسانی مناسب به ارگان های مختلف بدن فراهم می شود.
گلبول های قرمز خون یا اریتروسیت، اکسیژن را از ریه به ارگان های مختلف بدن هدایت می سازند و به بافت های مختلف بدن انتقال می دهند. پلی سیتمی یک بیماری نادر است که به خاطر افزایش میزان گلبول های قرمز خون شکل می گیرد. به عبارتی دیگر پلی سیتمی در معنی افزایش تعداد گلبول های قرمز کاربرد دارد.
چه مواردی بر گلبول های قرمز اثر می گذارد؟
موارد متعددی باعث افزایش تعداد گلبول های قرمز خون یا کاهش آن ها می شوند. مواردی که باعث تعداد گلبول های قرمز خون می شوند به شرح زیر هستند:
- کم خونی: در این بیماری گلبول های قرمز خون اکسیژن کمتری را نسبت به حالت طبیعی حمل می کند و همین امر باعث می شود بدن احساس سرما، خستگی و ضعف کند.
- از دست دادن خون: بدن فرد میزان زیادی خون از دست می دهد و این موضوع چالش های زیادی را برای سلامتی به وجود می آورد.
- اختلال مغز استخوان: گلبول های قرمز خون در مغز استخوان آسیب می بینید و همین امر خطر سرطان را در پی دارد.
- ابتلا به بیماری سرطان: برخی سرطانها و شیمی درمانی می توانند بر تعداد گلبولهای قرمز بدن تأثیر بگذارند.
علل افزایش تعداد گلبول های قرمز خون
برای جبران کمبود اکسیژن بدن در اثر عملکرد ضعیف قلب یا ریه ها، تولید گلبول های قرمز زیاد می شود. برای جبران کمبود اکسیژن بدن در ارتفاعات بالا (مناطق مرتفع)، تولید گلبول های قرمز افزایش می یابد. کلیه ها مقادیر زیادی از یک نوع پروتئین خاص به نام اریتروپویتین را آزاد می کنند که تولید گلبول های قرمز را افزایش می دهد.
مغز استخوان، تعداد زیادی گلبول قرمز می سازد. ظرفیت حمل اکسیژن توسط گلبول های قرمز کاهش می یابد.کاهش پلاسمای خون (بخش مایع خون) که اغلب در اثر کاهش آب و نمک بدن است، باعث افزایش گلبول های قرمز می شود. سریع ترین راه برای کاهش تعداد گلبول های قرمز خون، حجامت است که باید توسط پزشک و در مراکز معتبر و شناخته شده انجام شود
بیماری ها و مشکلاتی که باعث افزایش تعداد گلبول های قرمز می شوند:
- مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن
- بیماری قلبی مادرزادی در بزرگسالان
- بیماری انسداد مزمن ریوی
- کم آبی بدن
- دوپینگ ورزشکاران با اریتروپویتین (تزریق اریتروپویتین برای تقویت عملکرد ورزشی)
- نارسایی قلبی
- هموگلوبینوپاتی (یک بیماری ارثی و ژنتیکی است که ظرفیت حمل اکسیژن توسط گلبول های قرمز را تخریب می کند)
- سرطان کلیه
- پیوند کلیه
- زندگی کردن در ارتفاعات بالا که اکسیژن هوا در آنجا کم است
- انواع بیماری قلبی
- انواع بیماری ریوی
- پلی سیتمی ورا (یک نوع بیماری مغز استخوان)
- فیبروز ریوی
- آپنه خواب (قطع و وصل شدن تنفس در حین خواب)
- کشیدن سیگار که باعث کاهش اکسیژن خون می شود
بیماری ها و مشکلاتی که باعث افزایش تعداد گلبول های قرمز شده اند، بایستی برطرف شوند و شیوه زندگی تغییر کند، مثل نکشیدن سیگار و حفظ وزن سالم بدن
علائم و نشانه های پلی سیتمی چیست؟
پلی سیتمی در بسیاری از افراد علائمی ندارد. برخی از علائم پلی سیتمی عمومی و غیر اختصاصی عبارتند از:
- ضعف
- خستگی
- سردرد
- خارش
- کبودی
- درد مفاصل
- سرگیجه
- درد شکم
در بیماران مبتلا به پلی سیتمی ورا، سایر اختلالات خونی نیز بسیار شایع است. بنابراین، ممکن است مشکلات خونریزی یا لخته شدن در این بیماران رخ دهد. خارش پس از دوش یا حمام (خارش پس از حمام) همچنین به دلایل نامشخص می تواند در بیماران مبتلا به پلی سیتمی ورا رخ دهد. دردهای مفاصل همچنین در بیماران مبتلا به پلی سیتمی ورا شایع است. قرمزی کف دست و پا، اریترومالالژیا نامیده می شود.
علائم پلی سیتمی ثانویه ممکن است شبیه به بیماری زمینه ای مانند بیماری مزمن ریه باشد تا خود پلی سیتمی. بنابراین، تنگی نفس، سرفه مزمن، اختلال خواب (آپنه خواب)، سرگیجه، عدم تحمل ورزش یا خستگی ممکن است در بیماران مبتلا به پلی سیتمی شایع باشد.
اگر پلی سیتمی مربوط به سرطان کلیه، سرطان کبد یا سایر تومورهای ترشح کننده اریتروپویتین باشد، علائم این شرایط (مانند کاهش وزن، درد شکم یا احساس سیری یا زردی) ممکن است غالب باشد.
محدوده طبیعی گلبول های قرمز
دامنه شمارش گلبول های قرمز:
- هماتوکریت ، نسبت حجم گلبول های قرمز به حجم کل خون است. دامنه طبیعی هماتوکریت بین جنس ها متفاوت است و برای آقایان تقریباً ۴۵٪ تا ۵۲٪ و برای خانم ها ۳۷٪ تا ۴۸٪ است.
- شمارش گلبول های قرمز، تعداد گلبول های قرمز در یک حجم خون را مشخص می کند. دامنه طبیعی در مردان تقریباً ۴/۴ تا ۶.۱ میلیون سلول در میکرولیتر است. براساس داده های NIH (مؤسسه ملی بهداشت)، دامنه طبیعی زنان از ۴.۲ تا ۵.۴ میلیون سلول در میکرولیتر است.
- هموگلوبین پروتئین موجود در گلبول های قرمز است که اکسیژن را حمل می کند و دلیل رنگ قرمز خون است. دامنه طبیعی هموگلوبین ممکن است بین جنس ها متفاوت باشد و تقریباً برای مردان بین ۱۳ تا ۱۸ گرم در یک دسی لیتر و ۱۲ تا ۱۶ گرم در هر دسی لیتر برای خانم ها باشد.
کدام داروهای باعث افزایش تعداد گلبول های قرمز خون می شوند؟
استفاده از برخی از داروها می تواند میزان گلبول های قرمز خون را افزایش دهد. این داروها به شرح زیر هستند:
- داروهای استروئیدهای آنابولیک
- تزریق خون
- تزریق پروتئین (اریتروپویتین) که تولید گلبول های قرمز را افزایش می دهد
با توجه به این موضوع که بالا رفتن تعداد گلبول های قرمز خون هشداری برای ابتلا به بیماری خاصی است، تعداد این گلبول ها زمانی پایین می آید که آن بیماری درمان شود.
آزمایش مغزی نخاعی و نکات مهم آن
