در آمریکا، تلاش ها برای زدن تیر خلاص به برجام آغاز شده است. به موازات اقدام برخی سناتور ها در تهیه پیش نویس یک توافق هسته ای جدید با ایران، وزارت امور خارجه آمریکا زمینه های قانونی برای فعال سازی «مکانیسم ماشه» در اکتبر آینده را فراهم می کند.
به گزارش پایگاه خبری ساعدنیوز و به نقل از فرارو، روز چهارشنبه هفتم اسفند (۲۶ فوریه) نشست دوره ای کمیسیون مشترک برجام در وین برگزار شد. وزارت امور خارجه ایران گفته این جلسه عادی است و در سطح معاونین وزرا و مدیران سیاسی برگزار می شود. سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، با بیان اینکه جلسه کمیسیون مشترک برجام هر سه ماه یک بار برگزار می شود، تصریح کرد جلسه روز چهارشنبه هیچ ارتباطی با فعال شدن سازوکار حل اختلاف برجام توسط اروپایی ها ندارد.
اما در حالی که اروپایی ها بعد از فعال سازی سازوکار حل اختلاف در اواسط ماه ژانویه، ادامه دادن این سازوکار را به تعویق انداخته اند، در آمریکا تلاش هایی برای جایگزین کردن برجام با یک توافق جدید در جریان است. ظاهرا، این تلاش ها به این دلیل انجام می شود که آمریکایی ها احساس می کنند برجام به پایان خود نزدیک می شود و در نتیجه، پیدا کردن جایگزینی برای آن ضروری شده است.
اکتبر ۲۰۲۰؛ دو راهی مرگ و زندگی برجام
حدود هشت ماه دیگر، موعد رفع تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران فرا می رسد. طبق برجام، سازمان ملل باید در اکتبر ۲۰۲۰ تحریم های تسلیحاتی ایران را رفع کند. اما آمریکا بعد از خروج یکجانبه از برجام، چندین بار به صراحت با رفع این تحریم ها مخالفت کرده است.
در ۱۳ آگوست ۲۰۱۹، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، با انتشار یک ساعت شمار، طی توئیتی نسبت به انقضای تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران هشدار داد و نوشت: «ساعت در حال تیک تاک کردن است. زمان باقیمانده تا انقضای تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران و اتمام ممنوعیت سفر قاسم سلیمانی به پایان نزدیک می شود.»
همچنین در وبگاه وزارت خارجه آمریکا نوشته شده است که زمان توافقات بین المللی که ایران را محدود می کنند، در حال تمام شدن است. به گفته وزارت خارجه آمریکا، بسیاری از کسانی که در فهرست تروریسم قرار دارند، در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ اجازه سفر خواهند یافت. همچنین اندکی بعد از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰، ایران می تواند به هر کسی که بخواهد سلاح بفروشد و کشور هایی مانند روسیه و چین نیز می توانند سلاح هایی از قبیل: تانک، موشک و تجهیزات پدافند هوایی به ایران بفروشند.
اما آمریکایی ها برای جلوگیری از رفع تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران گزینه های محدودی در اختیار دارند. گزینه هایی که ممکن است برجام را کاملا از بین ببرند. در ماه اکتبر، شورای امنیت سازمان ملل درباره رفع تحریم های تسلیحاتی ایران تصمیم گیری می کند. حال، اگر آمریکا تلاش کند جلوی رفع تحریم ها را بگیرد، ممکن است روسیه و چین برای ناکام گذاشتن آمریکا، از حق وتوی خود استفاده کنند و راه رفع تحریم ها را هموار کنند. در چنین حالتی، موثرترین راه برای آمریکا جهت جلوگیری از رفع تحریم های تسلیحاتی، استفاده کردن از مکانیسم ماشه است. امری که عملا برجام را کاملا از بین خواهد برد.
وزارت خارجه آمریکا از همین الان در حال تدارک دیدن زمینه های حقوقی استفاده از مکانیسم ماشه است. هر چند که هنوز تصمیمی در این خصوص نگرفته است. مایک پمپئو اخیرا در گفتگویی با وبگاه «واشنگتن فری بیکن» گفته است که او و دونالد ترامپ در ماه های آینده در خصوص فعال سازی مکانیسم ماشه، تصمیم گیری خواهند کرد.
مکانیسم ماشه، سازوکاری است که به موجب آن اعضای برجام می توانند از شورای امنیت درخواست کنند که تمام تحریم های سازمان ملل را علیه ایران اعمال کند و سایر اعضای شورای امنیت نیز حق وتوی این درخواست را نخواهند داشت.
آمریکا به رغم خروج یکجانبه از برجام، ادعا می کند که هنوز می تواند از مکانیسم ماشه استفاده کند. اخیرا وزارت خارجه آمریکا یادداشتی منتشر کرد که در آن ادعا می شود که اکنون استفاده از مکانیسم ماشه ضرورت دارد. با این حال، آمریکا هنوز در استفاده از این مکانیسم تردید دارد. چرا که فعال سازی مکانیسم ماشه، به فروپاشی کامل برجام منجر خواهد شد. اما اگر آمریکا از این مکانیسم استفاده نکند، ممکن است نتواند جلوی رفع تحریم های تسلیحاتی را بگیرد. در نتیجه، آمریکا در اکتبر سر دو راهی قرار خواهد گرفت؛ یا با فعال سازی مکانیسم ماشه و از بین بردن برجام، جلوی رفع تحریم های تسلیحاتی را بگیرد یا اینکه این مکانیسم را فعال نکند و با رفع تحریم های تسلیحاتی کنار بیاید.
جایگزین کردن برجام؟
البته آمریکا ظاهرا امیدوار است که راه سومی پیدا کند و آن متقاعد کردن روسیه و چین به جلوگیری از رفع تحریم های تسلیحاتی بدون استفاده از مکانیسم ماشه است. پمپئو، در گفتگو با فری بیکن، ابراز امیدواری کرده که چین و روسیه، تلاش های آمریکا برای جلوگیری از رفع تحریم های تسلیحاتی ایران را وتو نکنند. وزیر امور خارجه آمریکا مدعی شده که چین و روسیه نگرانی های مشترکی با آمریکا در خصوص ایران دارند.
اما بعید است که روسیه و چین در مسئله رفع تحریم های تسلیحاتی با آمریکا همراهی کنند. چرا که اگر همراهی بکنند عملا برجام را نقض خواهند کرد. اما اگر آمریکا مکانیسم ماشه را فعال کند، دیگر نیازی به همراهی چین و روسیه نخواهد داشت.
به هر حال، ظاهرا برجام به یک مرحله سرنوشت ساز نزدیک می شود. مرحله ای که می تواند در ماه اکتبر پایان رسمی و نهایی برجام را رقم بزند. شاید به همین دلیل است که برخی محافل سیاسی در آمریکا سعی می کنند جایگزینی برای برجام پیدا کنند. دو سناتور آمریکایی از دو حزب جمهوریخواه و دمکرات –لیندسی گراهام و باب منندز- به تازگی طرحی را تدوین کرده اند که امیدوارند جایگزین برجام شود. به موجب طرح گراهام و منندز، آمریکا به ایران و کشور های عربی حوزه خلیج فارس یک توافق هسته ای جدیدی پیشنهاد می کند و در مقابل، این کشور ها قبول می کنند که در داخل غنی سازی نکنند و سوخت هسته ای را از جامعه بین المللی تهیه کنند. گراهام و منندز در حال کار بر این طرح هستند و اروپایی ها و کاخ سفید را نیز مطلع کرده اند.
در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ موعد رفع تحریم های تسلیحاتی ایران فرا می رسد. تقریبا دو هفته بعد از این تاریخ، یعنی در سوم نوامبر ۲۰۲۰، انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برگزار خواهد شد. سوال مهمی که در این بین مطرح می شود این است که آیا دولت ترامپ حاضر خواهد شد که چند هفته قبل از انتخابات، برجام را از طریق فعال سازی مکانیسم ماشه از بین ببرد و بدین شکل یک بحران بین المللی را شروع کند؟ به این زودی نمی توان به این پرسش، پاسخ قطعی داد. اما ظاهرا اکتبر برای برجام و روابط ایران و آمریکا ماه حساسی خواهد بود.
