برخی از افراد در زندگی پرمشغله ای که دارند، بسیار زود عصبی می شوند و این هیجان منفی را به شکل ناسالم و اشتباه بروز می دهند. البته عصبی شدن یک واکنش و هیجان طبیعی است که هر انسانی در موقعیت های مختلف زندگی آن را تجربه می کند، اما نحوه بروز و مدیریت این هیجان منفی، مهم است. در این مقاله ابتدا علل زود عصبی شدن، نشانه های مشکل ساز بودن این موضوع و راهکارهای درمانی عمومی و تخصصی برای حل این مشکل را توضیح خواهیم داد.
انواع عصبانیت
۳ نوع عصبانیت توسط روانشناسان تشخیص داده می شود:
- عصبانیت ناگهانی و عجولانه به انگیزه حفظ خود مرتبط است. این توسط انسان و سایر حیوانات مشترک است و هنگامی اتفاق می افتد که حیوان شکنجه شود یا به دام بیفتد. این شکل از عصبانیت اپیزودیک است.
- خشم مستقر و عمدی واکنشی به آسیب عمدی یا رفتار ناعادلانه درک شده توسط دیگران است. این شکل از عصبانیت اپیزودیک است.
- عصبانیت خلقی بیشتر به ویژگی های شخصیت مربوط می شود تا غرایز یا شناخت ها. تحریک پذیری، کج خلقی، بی ادبی نمونه هایی از آخرین شکل عصبانیت است.
علل زود عصبی شدن
عوامل زیادی وجود دارد که باعث برانگیخته شدن خشم میشود. مثلا: از دست دادن صبر، این حس که تلاش و زحمات شما مورد قدردانی قرار نمیگیرد و بی عدالتی. خاطره ی یک رویداد آسیب زا یا خشم آور و نگرانی بابت مشکلات شخصی هم از باعث بروز خشم میشود.به علاوه، براساس انتظاری که به ما یاد داده شده باید از خود، دیگران و دنیای اطراف داشته باشیم، محرک های بروز خشم در هر فرد خاص و منحصر به فرد است. سابقه ی شخصی هم در نحوه ی واکنش به خشم موثر است. مثلا، اگر به شما یاد داده نشده که چطور خشم خود را به درستی بروز دهید، احساس سرخوردگی در شما لبریز میشود و شما را درمانده میکند یا آنقدر در وجودتان میماند تا بالاخره جایی سر باز میکند.
رویکرد های انتسابی، شیمی مغز یا بیماری زمینه ای هم در سوق داده شدن به سمت فوران خشم سهیم است.
بخش اعظم شخصیت همه انسان ها، در دوران کودکی شکل می گیرد. اگر در این دوران به کودک به درستی آموزش داده نشده باشد که چگونه باید خشم و عصبانیتش را کنترل کند و چگونه باید به شیوه سالم، این هیجانات منفی را تخلیه کند، مسلما در بزرگسالی این شخص با مشکل مواجه خواهد شد. در ادامه به چند دلیل زود عصبی شدن اشاره می کنیم:
دوران کودکی و نحوه تربیت شما
- اگر در دوران کودکی به شما آموزش نداده باشند که چگونه باید خشم تان را کنترل و مدیریت کنید، و در چه شرایطی می توانید آن را بروز دهید و در چه شرایطی لازم است خودتان را بیشتر کنترل کنید، باعث می شود در بزرگسالی زود عصبی شوید، نتوانید عصبانیت را کنترل و مدیریت کنید و در هر شرایطی خشم تان را به شیوه ناسالم و اشتباه بروز دهید.
- ممکن است این گونه تربیت شده باشید که گمان کنید نباید خشم تان را بروز دهید، بلکه باید سعی کنید آن را سرکوب و مهار کنید. این موضوع در درازمدت می تواند بسیار مشکل ساز باشد، به دلیل اینکه شخص به صورت مداوم خشمش را سرکوب و مهار می کند و در یک موقعیت دیگر، این خشم انباشته شده را به شدت بروز می دهد. یعنی خشم و عصبانیت او کم کم روی هم جمع می شوند و در یک موقعیت خاص بعد از مدت طولانی، به شدت بروز پیدا می کنند. ابراز خشم به این صورت، می تواند بسیار آسیب زننده باشد.
- شاید شما با دیدن خشم و عصبانیت کنترل نشده خانواده یا اطرافیان تان، از این هیجان منفی ترسیده اید و تصمیم گرفتید که مثل آنها نباشید، در حالی که نمی دانستید که نمی توان خشم و عصبانیت را به طور کامل حذف کرد. به همین دلیل این هیجان منفی را در موقعیت های جزئی و کم اهمیت بروز می دهید چون در موقعیت هایی که باید آن را به شکل سالم ابراز کنید، این کار را انجام نمی دهید چون می ترسید و احساس امنیت نمی کنید، به خاطر همین موضوع، در موقعیت های جزئی، زود عصبی شده و از کوره در می روید.
تجربیات گذشته
اگر در گذشته تجربیات تلخ و منفی مثل تجاوز، دعواهای خانوادگی و… را تجربه کرده باشید اما به هر دلیلی نتوانستید در آن موقعیت ها خشم تان را نشان دهید، این موضوع ممکن است باعث شود که خشم پنهان شده ناشی از آن اتفاقات در شما انباشته شوند و در موقعیت های اشتباه یا کم اهمیت، به شدت بروز پیدا کنند.
شرایط فعلی
اگر در زندگی فعلی تان دچار مشکلاتی باشید یا بسیار پرمشغله باشید، ممکن است بسیار زود عصبی شوید. همچنین عصبی بودن می تواند به دلیل جدایی از شریک عاطفی یا مرگ یکی از عزیزان نیز باشد، زیرا عصبی بودن، بخشی از دوران سوگواری است. اگر از شریک عاطفی تان جدا شدید یا قصد جدا شدن دارید اما به دلیل احساسات، عشق و وابستگی نمی توانید از او جدا شوید، توصیه می کنیم در دوره زندگی پیروزمندانه پس از جدایی شرکت کنید تا بتوانید از دوران سوگواری با موفقیت عبور کنید و بعد از جدایی، سبک زندگی سالمی داشته باشید. در این دوره شما مهارت های لازم برای کاهش دادن وابستگی را آموزش می بینید و همچنین به کمک متخصص، روی خودتان کار می کنید تا اعتماد به نفس تان را افزایش دهید و شخصیت تان را قوی تر کنید.
نشانه های فردی که زود عصبی می شود
- زود عصبی شدن تان بر روی رابطه عاطفی و یا زندگی مشترک تان تاثیرات منفی گذاشته است و مانع از مکالمه دوستانه و صلح آمیز با شریک عاطفی یا همسرتان می شود.
- احساس می کنید باید عصبانیت تان را بیش از حد کنترل کنید، در غیر این صورت به شما یا دیگران آسیب خواهد زد و در موقعیت هایی که نباید بروز کند، بروز خواهد کرد.
- دائما افکار منفی به ذهن تان می آید.
- بیشتر بر روی تجارب و اتفاقات منفی تمرکز می کنید.
- مدام احساس بی حوصلگی، تحریک پذیری و خصومت می کنید.
- معمولا با دیگران بحث می کنید و در حین بحث، زود از کوره در می روید.
- ممکن است در هنگام عصبانیت، دیگران را تهدید کنید.
- بر روی مسائل کم اهمیت، زود عصبی می شوید و نمی توانید خشم تان را کنترل کنید.
- رفتارهای پرخطر انجام می دهید، مثل رانندگی بی پروا و بسیار سریع بدون در نظر گرفتن خطرات احتمالی.
- زود مضطرب می شوید.
- برخی اوقات به شدت افسرده هستید.
راه حل یا چاره عصبانیت سریع و شدید
همانطور که بالاتر هم توضیح دادیم، اگر چیز های کوچک باعث می شود تا شما به شدت عصبانی شوید، باید پیگیر این مسئله باشید. یافتن علت ریشه ای باعث می شود که شما محرک های محیطی را کاهش دهید و منبع عصبانیت را نیز مشخص می کند.
نفس عمیق بکشید
اگر متوجه علت موضوع شدید، هنگام مواجه شدن با آن نفس عمیق بکشید. چند لحظه به خودتان فرصت دهید که تنفس چند ثانیه ای به ایجاد حس آرامش در بدن و ذهن کمک می کند بنابراین بهتر می توانید اطراف خود را ببینید و شرایط محیطی را درک کنید.
علائم هشدار دهنده را بشناسید
عصبانیت معمولاً با علائم هشدار دهنده مرتبط است. برای بعضی از افراد ممکن است همراه با مشت کردن دستان و یا سفت شدن فک باشد اما برای بعضی دیگر ممکن است فقط علائم ذهنی داشته باشد اما به هر حال شناختن علائم جسمی و هرگونه علائم هشداردهنده هنگام عصبانیت، باعث می شود که شما راحت تر خودتان را به آرامش دعوت کنید.
بنویسید
هر زمان که احساس کردید عصبانی شده اید، افکار و احساسات خود را در لحظه یادداشت کنید دقیقاً قبل از این که فریاد بکشید، چیزی را پرت کنید یا هر کدام از این احساسات به شما غلبه کند، شروع به یادداشت کردن کنید. احساس خجالت، ترس، اضطراب و سردرگمی همگی می تواند منجر به عصبانیت شود. شناخت دقیق احساساتتان می تواند به جلوگیری از این موضوع کمک کند.
یک لحظه فکر کنید
در مواقعی که به شدت عصبانی هستید بهتر است که از آن فرد یا اتفاق عصبانی کننده دور شوید و به جای پرخاشگری چند لحظه به خود فرصت دهید و سعی کنید روش بهتری برای حل مشکل پیدا کنید.
حرف بزنید به جای داد زدن
بدانید که دادزدن فایده ای برای شما و حل مشکل به وجود آمده ندارد بنابراین سعی کنید با آرامی توضیح دهید و به فرد مقابل نیز فرصت حرف زدن بدهید.
تنوع را فراموش نکنید
اگر وسلیه یا اتفاقی خاص مثل ترافیک به طور معمول باعث عصبانیت شما می شود سعی کنید راه های دیگری را مثل استفاده از وسایل نقلیه عمومی امتحان کنید.
به فواید و مضرات عصبانیت فکر کنید
به این فکر کنید که آیا اصلا آن مسئله ارزش این شدت عصبانیت، ناراحتی و ضررهایی که ممکن است به بدن یا روابط خودتان بزنید را داشته است، یا اصلا با عصبانیت شما مشکلی حل شده است یا نه؟
از مهارت حل مشکل استفاده کنید
سعی کنید بیشتر فکر کنید تا بتوانید سریع تر راه حلی پیدا کنید تا از شرایط بد نجات یابید، عصبانیت فقط سرعت حل مشکل شما را می گیرد و کمک دیگری نمی کند.
خشمتان را با فریاد خالی نکنید
فریاد راه حل مناسبی برای رهایی ازخشم نیست چه بسا باعث خراب تر کردن اوضاع و روابط بین فردی و همینطور بدآموزی برای کودکان می شود.
موقعیت را بپذیرید
برخی از مسائل را نمی شود تغییر داد و کاری از دست کسی برنمی آید بنابراین عصبانیت غیر منطقی است، بهتر است با شرایط کنار آیید تا به خودتان آسیبی نرسانید.
به سلامت خود بیندیشید
استرس برای بدن بسیار مضر است و به بافت های بدن آسیب می زند، شاید مسئله ای که شما را عصبانی کرده حل شود یا از ارزش بیوفتد اما آسیبی که به بدن خود وارد کردید همچنان پابرجاست و تنها کسی که عذاب می کشد شخص شماست بنابراین برای خود پشیمانی به بار نیاورید.
از متخصص کمک بگیرید
گاهی اوقات شناخت علت ریشه ای عصبانیت، کار راحتی نیست و نیاز به کمک یک متخصص دارد. درمانگر می تواند به شما کمک کند تا به عمق وجودی خود سفر کنید، احساسات و رفتار خود را بشناسید و بفهمید که علت عصبانیت شما از کجاست.
ارزیابی میزان خشم و پرخاشگری با تست روانشناسی
