تنگی نفس (Dyspnea) وضعیتی است که تنفس طبیعی را برای شما دشوار می کند. این مشکل می تواند خفیف و حاد یا جدی و مزمن باشد. تشخیص و درمان تنگی نفس گاهی دشوار است زیرا دلایل مختلفی می تواند باعث بروز آن شود. ورزش بسیار سنگین، گرمای شدید، چاقی و رفتن به ارتفاع بالاتر می تواند باعث بروز این مشکل در یک فرد سالم شود. علاوه بر این، تنگی نفس احتمالاً نشانه یک مشکل پزشکی است. اگر دچار تنگی نفس غیرقابل توضیح هستید، خصوصاً اگر ناگهانی بروز کرده است و شدید باشد، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. نگران نباشید، امروزه دیگر تنگی نفس یک مشکل شایع دنیای ماشینی و آلوده فعلی است و طبق آمار از هر ۴ نفر معمولا ۱ نفر با این مشکل به مراکز درمانی مراجعه می کند. مهم این است که به موقع تشخیص داده و درمان شود زیرا اگر نشانه یک بیماری زمینه ای دیگر باشد، درمان آن بیماری در اولویت است.
علائم تنگی نفس
در این حالت، احساس می کنید نفس بالا نمی آید. حس می کنید هوای کافی به ریه نمی رسد یا نمی توانید نفس عمیق بکشید. همچنین ممکن است در قفسه ی سینه احساس گرفتگی داشته باشید.
درصورت ابتلا به تنگی نفس، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- از نفس افتادن
- احساس گرفتگی در قفسه ی سینه
- خفگی (اختناق هم گفته می شود)
- نمی توانید نفس عمیق بکشید
- حس می کنید نمی توانید نفس بکشید (خفگی)
ممکن است این وضعیت حاد (تنگی نفس ناگهانی) یا مزمن (تنگی نفس بلندمدت) باشد. تنگی نفس حاد ظرف چند دقیقه یا ساعت رخ می دهد و ممکن است با علائم دیگری مانند تب، خارش یا سرفه همراه باشد. در حالت مزمن با هرگونه فعالیت روزمره، مانند رفتن از یک اتاق به اتاق دیگر یا بلند شدن از جای خود، حس می کنید نفستان بند آمده است.گاهی تنگی نفس با قرار گرفتن در حالت های خاص بهتر یا بدتر می شود. مثلا، اگر کسانی که به بیماری های خاص قلب و ریه دچار هستند صاف دراز بکشند، دچار تنگی نفس می شوند. توجه به علائم به پزشک کمک می کند تا مشکل را پیدا و بهترین روش درمان را پیشنهاد کند.
علت بروز تنگی نفس چیست؟
تنگی نفس می تواند دلایل مختلفی داشته باشد. ازجمله:
- آسم
- سایر بیماریهای ریه (مانند آمفیزم که اغلب در اثر کشیدن سیگار رخ می دهد)
- نارسایی قلبی
- حمله ی عصبی
- آلرژی
- و جدیدا ویروس کرونا
اگر تنگی نفس همراه با سرفه و یا تب باشد، ممکن است دچار عفونت سینه یا ذات الریه شده باشید. از دیگر عواملی که کمتر در بروز مشکلات تنفسی شایع است می توان به سرطان ریه، تشکیل لخته خون در ریه، سوراخ شدن ریه و جراحت بافت ریه اشاره کرد.
چه عواملی احتمال ایجاد تنگی نفس را تقویت میکنند؟
آلاینده های محیطی همچون مواد شیمیایی، رایحه ها، گرد و غبار و دود سیگار می توانند نفس کشیدن را برای افراد مبتلا به دیس پنه دشوار سازند. قرار گیری در معرض مواد حساسیت زایی همچون گرده گل و هاگ قارچ از جمله محرک های تنگی نفس در افراد مبتلا به آسم هستند. برخی آلاینده ها همچون دود تنباکو به صورت اختیاری مصرف شده و قابل پیشگیری هستند. بیماری مزمن انسدادی ریه شامل بیماری های مختلفی از جمله آمفیزم و برونشیت مزمن می شود. تمام این بیماری ها، نفس کشیدن را دشوار می کنند.
تشخیص علت تنگی نفس چطور انجام می شود؟
پزشک جهت شناخت علت بروز تنگی نفس در بیمار انجام یک یا چند مورد از آزمایش های تشخیصی زیر را پیشنهاد می دهد:
- معاینه فیزیکی: پزشک تاریخچه بیمار را مرور کرده و درباره علائم او سوال می پرسد. تشخیص اغلب نیازمند انجام آزمایش های بیشتر بوده، اما گاهی اوقات توسط پزشک یا تکنسین اورژانس به صورت اضطراری انجام می شود.
- آزمایش خون: امکان دارد، گاز های خون شریانی و میزان اشباع اکسیژن سنجیده شوند.
- آزمایش های ورزشی: فشار خون، ضربان قلب و تغییرات تعداد تنفس در هنگام ورزش و استراحت اندازه گیری می شوند.
- نوار قلب: این آزمایش، فعالیت الکتریکی قلب را ثبت کرده و ریتم های غیر طبیعی را نشان می دهد.
- هولتر مانیتورینگ قلب: امکان دارد، یک پایشگر هولتر به مدت ۲۴ ساعت استفاده شود. گاهی اوقات، استفاده از دیگر انواع پایشگر ها تا مدت ۲ هفته برای بیمار تجویز می شود.
- اکوکاردیوگرافی: در آزمایش اکوی قلب با استفاده از امواج فراصوت، تصویری متحرک از قلب و دریچه های آن ایجاد می شود.
- تصویر برداری اشعه ایکس از قفسه سینه: این تصویر برداری به ارزیابی شرایط ریه کمک می کند.
آیا تنگی نفس و تپش قلب نشان از بیماری جدی دارد؟
تپش قلب می تواند با تنگی نفس همراه باشد، یعنی این دو عارضه ممکن است با هم و بدون وجود یک بیماری جدی دیگری بروز پیدا کنند. این وضعیت نشان می دهد که بی نظمی ریتم قلب، یک علامت مهم و قابل توجه است و ممکن است به ارزیابی جامع تری نیاز داشته باشد. به طور کلی، هر چه علائم جدی تری مانند سرگیجه، غش کردن، درد قفسه سینه و تنگی نفس بروز پیدا کند، فرد باید مشکل را جدی تر در نظر بگیرد.
در صورتی که فرد، بیماری قلبی شناخته شده ای مانند سکته قبلی (MI)، نارسایی احتقانی قلب (CHF)، کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک (HCM) و سایر موارد را داشته باشد، علائم تپش قلب باید به طور کامل ارزیابی شود.
بی نظمی ریتم قلب معمولا به خودی خود هیچگونه آسیبی به قلب وارد نمی کند. بیمارانی که ضربان قلب سریع دارند، در طولانی مدت، در معرض خطر بزرگ شدن قلب و نارسایی قلبی قرار می گیرند. بزرگ شدن قلب اغلب به همراه فیبریلاسیون دهلیزی اتفاق می افتد که یکی از علل بسیار شایع تپش قلب می باشد. بیماران می توانند سال ها بدون اینکه متوجه آسیبی شوند، به فیبریلاسیون دهلیزی دچار باشند، اما برخی از بیماران با علائم بسیار کم، ممکن است ریتم سریع و نامنظم قلب را به همراه علائم نارسایی قلبی تجربه کنند. همچنین، فیبریلاسیون دهلیزی می تواند منجر به لخته شدن خون و در نتیجه افزایش خطر بروز سکته مغزی شود.
تنگی نفس در گروهای خاص
تنگی نفس می تواند گروه های خاصی از افراد را از طرق مختلف تحت تأثیر قرار دهد که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد:
- خانم های باردار. بروز علائم خفیف تنگی نفس در دوران بارداری شایع است زیرا در اثر بارداری ممکن است حجم ریه به دلیل فشار وارده از سوی جنین تا ۲۰% کاهش یابد.
- افراد مسن. تنگی نفس می تواند هنگامی در افراد مسن ایجاد شود که در مرحله پیشرفته بیماری های خاصی قرار داشته باشند. گاهی این مشکل در اثر عوارض داروهای خاص ایجاد می شود.
- نوزادان. بیماری های دستگاه تنفسی فوقانی مانند خروسک که باعث تنگی نفس حاد می شوند، یک شرایط اورژانسی نسبتاً شایع در کودکان هستند.
تنگی نفس و کووید -۱۹
یکی از علائم برجسته این بیماری همه گیر فعلی، تنگی نفس است و سایر علائم آن شایع تب، سرفه و خستگی است. اگر در خانه خود را قرنطینه کرده اید باید علائم خود را مدام کنترل کنید. درصورتی که با علائمی مانند مشکل تنفسی، احساس سنگینی یا گرفتگی در قفسه سینه، رنگ لب های مایل به آبی، گیجی و خواب آلودگی مواجه شدید، حتماً به دنبال فوریت های پزشکی باشید.
انواع تنگی نفس
برحسب علل بروز تنگی نفس، شدت آن نیز متفاوت است و می تواند از حالت خفیف و موقتی تا شدید و مزمن متغیر باشد. به همین دلیل مهم است که به محض بروز مداوم آن به وضعیت بالینی خود شک و حتماً با پزشک در این زمینه مشورت کنید. گاهی یک تنگی نفس ساده نشان دهنده نارسایی قلبی است که با کمبود اکسیژن رسانی به بدن مطمئناً وضعیت شما به مرور بدتر خواهد شد و حتی ممکن است ریه ها نیز درگیر شوند.
فاکتورهای خطر شایع تنگی نفس
فاکتورهای زیر شما را بیشتر در معرض خطر تنگی نفس قرار خواهند داد:
- عضلات شما ضعیف هستند، خصوصاً عضلانی که در تنفس نقش دارند مانند دیافراگم
- شما آسم یا سایر بیماری های تنفسی مزمن مانند COPD یا سیستیک فیبروزیس دارید
- سطح هموگلوبین خون شما پایین است
- شما سیگاری هستید
- محل کار یا زندگی شما مشکلاتی دارد که آسم شما را تحریک می کنند
آیا امکان پیشگیری از تنگی نفس وجود دارد؟
افراد مبتلا به تنگی نفس می توانند تدابیری را برای بهبود سلامت کلی خود اتخاذ کرده و امکانات تنفسی بیشتری به خود اختصاص دهند. این ها شامل:
- ترک سیگار و پرهیز از دود دخانیات
- اجتناب از قرارگرفتن در معرض دود سیگار
- اجتناب از عوامل محرک دیگر مانند دودهای شیمیایی و دود چوب
- کاهش وزن زیرا می تواند فشار وارد شده به قلب و ریه ها کاهش دهد
- ورزش سبک زیرا به تقویت سیستم قلبی عروقی و تنفسی کمک می کند
- عدم صعود به ارتفاعات بالا
- خوب غذا خوردن و خواب کافی
- پیروی از برنامه درمانی توصیه شده برای هر بیماری زمینه ای مانند آسم، COPD یا برونشیت
- معاینات پزشکی منظم برای تشخیص بیماری های زمینه ای عامل تنگی نفس
در مورد بیماری افسردگی تنفسی چه می دانید؟
