سِر ادموند هیلاری (به انگلیسی: Sir Edmund Percival Hillary) (تولد ۲۰ ژوئیه ۱۹۱۹ – درگذشته ۱۱ ژانویه ۲۰۰۸) کوهنورد و کاشف و نیکوکار نیوزلندی بود. او و تنزینگ نورگی نخستین انسان هایی بودند که تحت پوشش سفر اکتشافی کوه اورست بریتانیا ۱۹۵۳ به قله اورست صعود کردند. این دو نفر که در بیست و نه مه ۱۹۵۳ در ساعت ۱۱٫۳۰ به قله اورست رسیدند هر دو عضو یک هیئت انگلیسی به سرپرستی جان هانت بودند که از مسیر یال جنوب شرقی (با عبور از آبشار یخی، کم غربی و لوتسه فیس) به قله رسیدند. هیلاری زنبورداری نیوزلندی بود که بعدها از سوی ملکه انگلیس به دریافت لقب سر یا شوالیه مفتخر گردید. پیش از وی تلاش های فراوانی برای فتح اورست صورت گرفته بود. در سال ۱۹۲۴ جورج مالوری کسی که پیکان حمله سه هیئت نخست این کوه بود، در تلاش برای فتح قله جان خود را به همراه هم نوردش اندرو اروین از دست داد. در ماه مه سال ۲۰۰۶، انزجار خود را از دسته ای ۴۰ نفره از کوهنوردان صعودکننده به اورست، که کوهنورد دیگری (دیوید شارپ) را در راه قله در حال مرگ رها کردند، اعلام کرد.فاتح قله اورست و جستجوگر قطب جنوب سر ادموند هیلاری در سن ۸۷ سالگی برای بازدید مجدد به قطب جنوب بازگشت. به اعتقاد او این آخرین سفرش به این سرزمین یخ زده خواهد بود. اسکناس پنج دلاری نیوزیلند با طرح «سر ادموند هیلاری» در مرحله نهایی رقابت برای عنوان بهترین اسکناس سال۲۰۱۵، گوی سبقت را از اسکناس های ۲۰ کرونی سوئد، ۱۰۰ روبلی روسیه و ۲۰ هزار تنگه ای قزاقستان ربود.می گویند ادموند هیلاری، اولین انسان غربی فاتح قله اورست درباره دلیل کارش گفته بود: "هیچ، کوهی بود و ما از آن بالا رفتیم."
جوانی ادموند هیلاری
ادموند هیلاری در خانواده پرسی وال آگوستوس هیلاری و گرترود هیلاری در تواکائو ( جنوب اوکلند) در 20 جولای 1919 متولد شد. پدر بزرگ و مادر بزرگش از ساکنان اولیه جنوب wairoa در نیمه قرن نوزدهم پس از مهاجرت از یورک شایر بودند. ادموند هیلاری در مدرسه گرامر اوکلند تحصیل کرد. رفت و برگشت روزانه اش با اتوبوس به مدرسه هر بار بیش از دو ساعت طول می کشید که در طی این مدت به طور مرتب مطالعه می کرد. او کوچکتر از همسالانش و بسیار خجالتی بود در نتیجه به کتاب هایش و به خیال پردازی هایش از یک زندگی پر از ماجرا پناه می برد. در 16 سالگی علاقه اش به کوهنوردی در خلال اردوی مدرسه به کوه Ruapehu نمایان شد. ادموند هیلاری دریافت که از لحاظ بدنی قوی است و استقامت بیشتری نسبت به بسیاری از دوستانی که همراهش راه می رفتند داشت. در سال 1939 اولین کوهنوردی مهمش را انجام داد و به قله کوه الیور در جنوب آلپ صعود کرد. هیلاری به همراه برادرش رکس به زنبور داری روی آوردند که شغلی تابستانی بود که به این ترتیب می توانست در زمستان ها به کوهنوردی برود.
ادموند هیلاری و جنگ جهانی دوم
در سال 1943 ادموند هیلاری به عنوان ناوبر به نیروی هوایی سلطنتی نیوزیلند ((RNZAF پیوست و بر روی هواپیماهای بزرگ کاتالینا ( که بر روی آب فرود می آید) خدمت کرد. در سال 1945 به فیجی و به جزایر سلیمان فرستاده شد که در آنجا به طور ناجوری در تصادف قایق دچار سوختگی شد و پس از آن به نیوزیلند بازگردانده شد.
سفرهای اکتشافی ادموند هیلاری
ادموند هیلاری بخشی از سفر اکتشافی بریتانیا به اورست در سال 1951 به سرپرستی اریک شیپتون قبل از پیوستن به تلاش موفق بریتانیا در 1953 بود. در سال 1952 هیلاری و جورج لو بخشی از تیم بریتانیایی به سرپرستی اریک شیپتون بود که برای صعود به چو اویو تلاش کردند. پس از شکست این اقدام به علت فقدان مسیر از سمت نپال، هیلاری و لو با عبور از Lhi-la به تبت رفتند و به کمپ دوم قدیمی در سمت شمال رسیدند، جایی که تمام گروه های اکتشافی قبل از جنگ در آنجا اردو زدند.
سفر اکتشافی اورست در سال 1953
مسیر اورست توسط تبت تحت کنترل چین بسته شده بود و کشور نپال هم هر سال تنها به یک گروه اکتشافی اجازه صعود می داد. یک گروه اکتشافی سویسی ( که در آن تنزینگ هم شرکت داشت) اقدام به صعود به قله در سال 1952 کردند اما بر اثر هوای بد با 260 متر فاصله با قله ناکام برگشتند. در خلال سفر 1952 به آلپ ، هیلاری آگاه شد که او و دوستش جورج لو به سفر مصوب 1953 بریتانیا دعوت شده اند که بلافاصله قبول کرد.
ادموند هیلاری پس از فتح اورست
ادموند هیلاری به ده قله دیگر در هیمالیا در سفرهای بعدی در سال 1956، 61-1960 و 65-1963 صعود کرد. ادموند هیلاری به عنوان بخشی از سفر اکتشافی ماورإ قطب جنوب مشترک المنافع در 4 ژانویه 1958 که سرپرستی بخش نیوزیلندی را بر عهده داشت به قطب جنوب رسید. وی سرپرستی یک سفر اکتشافی با jetboat به نام " اقیانوس تا آسمان " را از دهانه رودخانه Ganges تا سرمنشا آن در سال 1977 بر عهده داشت. در سال 1977 ، برنامه ریزی شده بود که به عنوان گزارشگر به همراه پرواز 901 بد فرجام ایرنیوزیلند که پروازی جهت دیدن مناظر قطب جنوب بود، برود اما به علت تعهد کاری در جایی دیگر مجبور به کناره گیری شد. به جای او دوست نزدیکش پیتر مولگرو انتخاب شد که در تصادف هواپیما با کوه Erebus کشته شد. هیلاری در انتخابات عمومی سال 1975 ، به عنوان عضوی از مبارزه "Citizens for Rowling " شرکت کرد. شرکت او را در این مبارزه به معنی امتناع او از نامزدی فرماندار کل دانستند که این مقام در عوض در سال 1977 به کیث هولیوک داده شد. به هر حال، در سال 1985 وی به عنوان کمیسیونر عالی ( سفیر ) نیوزیلند در هند، نپال و بنگلادش منصوب شد و چهار ونیم سال را در دهلی نو گذراند. در سال 1985 نیل آرمسترانگ را در هواپیمای اسکی کوچک دو موتوره بر فراز اقیانوس منجمد شمالی همراهی کرد و در قطب شمال فرود آمدند. پس وی اولین انسانی شد که در هر دو قطب و بروی اورست ایستاد.
در ژانویه 2007 ، هیلاری برای گرامیداشت پنجاهمین سالگرد تاسیس پایگاه اسکات به قطب جنوب سفر کرد. وی به همراه هیئت نمایندگان از جمله نخست وزیر در 18 ژانویه 2007 به این ایستگاه پرواز کرد. در آنجا از دولت بریتانیا در خواست کرد تا در نگهداری کلبه های اسکات و شاکلتون کمک کند. در 22 آوریل 2007 هنگام سفر به کاتماندو ، گزارش شد که زمین خورده است. اظهار نظری در مورد ماهیت بیماری اش گزارش نشد و بلافاصله دنبال درمان نرفت. پس از برگشت به نیوزیلند در بیمارستان بستری شد.
زندگی خانوادگی ادموند هیلاری
ادموند هیلاری بلافاصله پس از بازگشت از صعود به اورست در 3 سپتامبر 1953 با لوئیس مری رز ازدواج کرد. او که مردی خجالتی بود از مادر زن آینده خود خواست که از طرف او خواستگاری کند. حاصل ازدواج شان سه فرزند بود: پیتر (1954)، سارا (1955)، بلیندا (1959). درسال 1975 لوئیس و بلیندا در راه پیوستن به هیلاری در روستای Phaphlu که وی در حال کمک به ساخت یک بیمارستان بود، در سانحه هواپیما نزدیک فرودگاه کاتماندو لحظاتی کوتاه پس از برخاستن از زمین کشته شدند. هیلاری در 21 دسامبر 1989 با جون مولگرو، بیوه دوست نزدیکش پیتر مولگرو ازدواج کرد. پسرش پیتر هیلاری هم کوهنورد شده بود و در 1990 اورست را فتح کرد. در آوریل 2003 ، پیتر و جاملینگ تنزینگ نورگی (پسر تنزینگ) به عنوان بخشی از مراسم پنجاهمین سالگرد ( فتح اورست ) به اورست صعود کردند. هیلاری شش نوه از جمله آملیا هیلاری دارد که او هم به کار هیلاری در هیمالیا مشغول است.
مرگ ادموند هیلاری
در 11 ژانویه 2008 هیلاری بر اثر سکته قلبی در بیمارستان اوکلند سیتی در حدود ساعت 9 صبح به وقت محلی نیوزیلند در سن 88 سالگی در گذشت.