مفهوم فرزندخواندگی
فرزندخواندگی عبارت از یک رابطه حقوقی است که بر اثر پذیرفته شدن طفلی به عنوان فرزند، از جانب زن و مردی به وجود می آید؛ بدون آنکه پذیرندگان طفل، پدر و مادر واقعی آن طفل باشند. در لسان حقوقی، فرزند به کسی گفته می‌شود که از نسل دیگری باشد و بین آنها رابطه خونی و طبیعی وجود داشته و بین پدر و مادر او جز در موارد استثنایی رابطه زوجیّت ایجاد شده باشد. ممکن است زن و شوهری فرزند غیر را به فرزندی بپذیرند که در این صورت قانون گذار چنین کودکی را در حکم فرزند این خانواده به شمار می آورد و آثاری برای این رابطه حقوقی مجازی میشناسد. تفاوت فرزند واقعی و فرزند حکمی یا ظاهری در این است که پیوند موجود بین فرزند حقیقی و پدر و مادر وی پیوندی طبیعی و ناگسستنی است و رابطه حقوقی بین آنها هرگز از بین نخواهد رفت، ولی پیوند بین فرزند و پدر و مادر خوانده به آن محکمی نیست و عواملی نظیر انحلال خانواده و غیره بسته به سیاست قانونگذار ممکن است رابطه حقوقی موجود را زایل کند.
ضرورت و اهمیت حمایت قانونی از کودکان بی سرپرست
حمایت و توجه به کودکان بی سرپرست در قوانین و اسناد بالادستی مورد تأکید قرار گرفته است؛ از جمله قانون تأمین زنان و کودکان بی سرپرست مصوب سال ۱۳۷۱ که یکی از مشمولان این قانون کودکان بی سرپرست (بند ۴ ماده ۲) را به منظور بهره مندی از حمایت های این قانون شامل حمایت های مالی، حمایت های فرهنگی، اجتماعی شامل ارائه خدمات آموزشی، تربیتی، خدمات مشاوره ای و... . معرفی کرده است. همچنین در بند الف ماده ۳ آیین نامه چتر ایمنی رفاه اجتماعی اولویت های ارائه خدمات به گروه های مختلف، کودکان بی سرپرست را به عنوان نخستین اولویت مشخص کرده است که از اقدامات حمایتی موضوع این آیین نامه می توان به تغذیه، بهداشت و درمان پایه و... اشاره کرد.
چگونگی واگذاری سرپرستی به زوجین متقاضی
به موجب ماده ۱۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست (مصوب ۹۲/۰۶/۳۱) در ابتدا تقاضانامه درخواست کنندگان سرپرستی باید به سازمان بهزیستی ارائه شود. البته افراد مقیم خارج از کشور تقاضای خود را می توانند از طریق سفارتخانه ها به سازمان تقدیم کنند. متعاقباً ظرف دو ماه سازمان نظر خود را به دادگاه اعلام می دارد، تا قرار دوره آزمایشی یا همان حکم سرپرستی موقت صادر شود. بعد از صدور حکم سرپرستی، کودک انتخابی طی صورتجلسه ای به والدین تحویل داده می شود و طی دوره آزمایشی ۶ ماهه، حداقل ۳ بازدید از طرف مددکاران اجتماعی از خانواده فرزندپذیر انجام می شود تا از صلاحیت و نوع رفتار با کودک از جانب مسئولان بهزیستی اطمینان حاصل شود. در صورت تایید وضعیت مراقبت از فرزند و توانایی خانواده، گزارش نهایی تهیه می شود و نظریه بهزیستی به دادگاه مربوطه منعکس می شود، تا حکم قطعی صادر شود. در پی گذراندن دوره ۶ ماهه آزمایشی و صدور حکم قطعی، سرانجام والدین قانونی می توانند با مشخصات خودشان برای کودک شناسنامه بگیرند. لازم به ذکر است:
- با توجه به اینکه از نظر قانونی فرزندخوانده از پدر و مادر قانونی خود حتی با وجود داشتن شناسنامه ارث نمی برد، باید صلح یک سوم اموال والدین به فرزندخوانده از طریق دفترخانه های رسمی یا مراجع قضایی انجام شود.
- افتتاح حساب پس انداز، بیمه آتیه یا روش های قانونی اطمینان بخش دیگر نیز می توانند از راهکار هایی باشند که به موازات صلح اموال انجام می شود. همچنین به هر نحو که دادگاه صلاح بداند با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی خانواده، سهمی برای فرزندخوانده در نظر گرفته شود، از جمله جایگزین های ارث هستند.
- برخورداری مادرخوانده از حق اولاد، مرخصی دوره مراقبت برای کودکان زیر سه سال معادل مرخصی دوره زایمان، بهره مند شدن کودک از بیمه و بیمه تکمیلی، استفاده از مستمری افراد تحت تکفل بازماندگان تا تعیین تکلیف سرپرست جدید، از مزایای قانونی است.
- حکم سرپرستی ابدی و ازلی نیست و اگر سازمان بهزیستی تشخیص دهد کودک در زندگی جدید آسیبی می بیند و عدم شایستگی والدین به هر دلیلی اثبات شود یا والدین حقیقی کودک مراجعه کنند، حکم سرپرستی با هماهنگی دادگاه قابل فسخ است.
مدارک لازم برای فرزند خواندگی
- تصویر شناسنامه زوجین صفحه اول و دوم
- تصویر سند ازدواج
- گواهی عدم بچه دار شدن از پزشک متخصص زنان و زایمان در مورد زوجه
- گواهی پزشکی قانونی مبنی بر عقیم بودن زوجین یا یکی از آنان
- ارائه حکم سرپرستی آزمایشی از مراجع قضایی
- گواهی برگ عدم سوء پیشینه کیفری زوجین
- گواهی سلامت جسم و روان از پزشک قانونی برای زوجین
- گواهی تمکن مالی، اعم از فیش حقوقی، فتوکپی سند منزل مسکونی، ماشین و غیره
- گواهی سلامت از پزشک مبنی بر عدم ابتلا به بیماری های صعب العلاج و واگیردار
- گواهی عدم اعتیاد
شرایط لازم برای فرزند خواندگی
- زن و شوهر داوطلب سرپرستی، ایرانی و مقیم ایران باشند.
- پنج سال تمام از تاریخ ازدواج آنها گذشته و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند.
- سن یکی از زوجین حداقل سی سال باشد.
- زوجین دارای محکومیت جزائی مؤثر بعلت ارتکاب جرائم عمدی و محجور نباشد.
- زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند.
- زوجین یا یکی از آنها دارای تمکن مالی باشند.
- زوجین مبتلا به بیماری صعب العلاج نباشند.
- زوجین معتاد به مواد الکلی یا مواد مخدر و سایر اعتیادات مضر نباشند.
- هرگاه زوجین پزشکی نتوانند صاحب فرزند شوند معافیت از شرایط 2 و 3 به عهده دادگاه است.
واگذاری فرزند به ایرانیان خارج از کشور
در قانون جدید علاوه بر دختران مجرد، ایرانیان خارج از کشور نیز می توانند در صورت داشتن شرایط لازم با مراجعه به بهزیستی کودکی را تحت سرپرستی خود بگیرند و بر اساس آمارهای موجود تاکنون ۱۳۰ فرزند به دختران مجرد بالای ۳۵ سال واگذار شده است. ایرانیان خارج از کشور با مراجعه به کنسولگری ها، فرم های مربوطه را پر می کنند و مددکاران آنجا شرایط خانواده ها را بررسی و در نهایت گزارش مددکاری به بهزیستی ایران اعلام می شود و تاکنون این قانون با استقبال خوبی مواجه بوده است.
آیا فرزندخواندگی در شناسنامه باید درج شود؟
بر اساس قانون، در اسناد سجلی باید فرزندخواندگی کودک ثبت شود اما مشکل این است که اگر اطلاعات کودک در شناسنامه درج شوددر روحیه او تأثیر بدی می گذارد، به همین دلیل پس از مذاکرات لازم با ثبت احوال، قرار بر این شده که در خود ثبت احوال، فرزندخواندگی ثبت شود اما در شناسنامه فقط به ثبت یک کد اکتفا شده است.
حقوق قانونی فرزندخوانده
- در مورد اخذ شناسنامه کودک با مشخصات والدین قانونی بعد از طی دوره شش ماهه آزمایشی وصدور حکم قطعی اقدام خواهد شد.
- فرزند خوانده از والدینی که او را به فرزندی قبول کرده اند، ارث نمی برد. از این رو برای تأمین آینده فرزند خوانده ها و رهایی از مشکل عدم تعلق ارث، از طریق مواردی چون صلح و هبه، تأمین آینده فرزند خوانده ها امکان پذیر می باشد و مشکل شرعی و قانونی ندارد.
مسئلهٔ محرمیت
مسٔله حائز اهمیت بعدی که بیشتر جنبه شرعی دارد، بحث محرمیت پدر یا مادرخوانده با فرزندخوانده است. در این خصوص مراجع عظام تقلید، نظرات متفاوتی دارند بنابراین هر شخصی باید به مرجع تقلید خود مراجعه کند. برای کمک به متقاضیان در این زمینه در سازمان بهزیستی با همکاری حوزه های علمیه، دفاتر مشاوره دینی مربوط به فرزندخواندگی دایر شده است.
حکم شرعی فرزند خواندگی چیست؟
