الکتروشوک درمانی چیست؟

آیا تا به حال با اصطلاح الکتروشوک درمانی مواجه شده اید؟ چه بسا در فیلم های سینمایی دیده باشید که در بیمارستان های اعصاب و روان و برای بیماران بد حال از شوک الکترونیکی استفاده می کنند. معمولا برای بینندگان چنین صحنه ای رعب آور و وحشتناک است و شاید فکر کنید این عمل نوعی از تنبیه یا قساوت قلب است که در مورد بیماران اعصاب و روان به کار می رود. در حالی که این یک روش درمانی است که مبنای علمی خاص خود را دارد. اگر به دنبال اطلاعات بیشتری در مورد این درمان هستید، در ادامه مقاله درباره کاربرد الکتروشوک درمانی، تاثیر و روش اجرای آن صحبت خواهیم کرد.

تاریخچه استفاده از الکتروشوک درمانی

سابقه استفاده از درمان های تشنجی برای بیماری های روانپزشکی عمده به پیش از درمان مدرن باز می گردد به طوری که استفاده از کافور از قرن شانزدهم گزارش شده است و گزارشات متعددی نیز در مورد درمان های تشنجی مبتنی بر کافور از اواخر قرن هجدهم تا اواسط قرن نوزدهم در دست است.

لادیسلاس خون مدونا عصب روان پزشک مجارستانی بدون آن که از سابقه درمان تشنجی به وسیله کافور اطلاع داشته باشد، مشاهده کرد که در مغز افراد مبتلا به صرع تعداد سلول های گلیایی بیش از تعداد معمول است؛ در حالی که تعداد این سلول ها در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی کم تر از تعداد معمول است. او این فرضیه را مطرح کرد که ممکن است یک تضاد زیستی بین تشنج و اسکیزوفرنی وجود داشته باشد. به دنبال آزمایشات حیوانی، کافور (مجدداً) به عنوان یک عامل مناسب جهت القای درمانی تشنج ها انتخاب گردید.

در سال 1934 نخستین بیمار روان پریش کاتاتونیک با موفقیت به وسیله تزریق عضلانی کافور محلول در روغن به منظور ایجاد تشنج های درمانی معالجه شد. لوسیو بینی و اگوسرلتی به کاربرد الکتریسته برای القای تشنج علاقمند بودند و پس از یک سری آزمایشات حیوانی و مشاهده کاربرد تجاری الکتریسته توانستند به شکلی ایمن جریان الکتریسته را از روی سر حیوانات برای این منظور به کار گیرند.

در سال 1938 نخستین دوره تشنج درمانی الکتریکی (ECT) بر روی یک بیمار هذیانی و نامنسجم به کار گرفته شد و او پس از یک جلسه درمان، پیشرفت هایی را نشان داد و بعد از 11 جلسه بهبود یافت. القای الکتریکی درمان تشنجی می توانست مطمئن تر و کوتاه اثرتر از درمان های تشنجی القا شده به روش شیمیایی باشد و در اوایل دهه 1940 جایگزین آن گردید. در سال 1940 نخستین کاربرد ECT در ایالات متحده اتفاق افتاد.

در دهه های بعدی در تلاش برای کاهش مشکلات حافظه پس گستر که در برخی از بیماران پس از دوره بهبودی اولیه بعد از الکتروشوک درمانی همچنان پا برجا بودند، جاگذاری الکترود غیر غالب و شکل موج های جایگزین کارآمدتر مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین کاربرد ECT از ارائه روش شناسی های کارآزمایی کنترل شده که ایمنی و کارآیی آن را نشان دادند و از پالایش های صورت گرفته در سیستم های تشخیص و فرآیند رضایت آگاهانه سود برد.

در دهه های 1980 و 1990 تلاش هایی جهت تضمین استانداردهای عملی بالا و یکسان با انتشار توصیه هایی جهت ارائه درمان، آموزش و تربیت توسط سازمان های حرفه ای در ایالات متحده، انگلستان، اسکاندیناوی، کانادا و غیره صورت گرفت.

با کاربرد گسترده عوامل دارویی به عنوان درمان های خط مقدم برای اختلالات روانی، اکنون الکتروشوک درمانی به جز در مورد بیماری های تهدید کننده حیات ناشی از ضعف کلی، علائم انتحاری شدید یا کاتاتونی، بیشتر در بیماران مقاوم به درمان های دارویی مورد استفاده قرار می گیرد.

هر چند ناتوانی تحریک زیر تشنجی برای ایجاد بهبودی در برخی از بیماران روان پزشکی و اثربخشی درمان تشنجی شیمیایی نشان داد که تشنج برای تحقق مزایای درمان مرتبط با شوک درمانی لازم و کافی است، اکنون آشکار شده است که یک رابطه دوز-پاسخ در ECT یک طرفه راست وجود دارد و این که احتمالاً ECT دو طرفه با پهناهای ضربان فوق کوتاه نامؤثر خواهد بود، تلاش ها برای بررسی مکانیسم های زیربنایی ویژگی های زیستی درمان های شوک درمانی مؤثر همچنان ادامه دارد و تلاش می شود که درمان بر شبکه های عصبی مناسب متمرکز گردد و به کارگیری یک محرک کارآمدتر به عنوان روشی برای کاستن از عوارض جانبی شناختی دنبال می شود.

با افزایش آگاهی از این که افسردگی برای بسیاری از بیماران یک بیماری مزمن است اکنون تأکید بیشتری بر تداوم درمان و درمان های نگهدارنده بعد از یک دوره تشنج درمانی حاد صورت می گیرد. کاربرد تشنج درمانی الکتریکی (ECT) از اواسط قرن بیستم کاهش یافته است؛ برخلاف درمان های جسمانی متناظر آن مانند اغمای آنسولین همچنان جزو مجموعه درمان های نوین باقیمانده است. کاربرد الکتروشوک درمانی از مؤسسات عمومی به مؤسسات خصوصی منتقل شده است و تخمین زده می شود که طی چند دهه گذشته سالانه حدود صدهزار بیمار در ایالات متحده ECT دریافت کرده باشند.

پل گرینگارد (برنده جایزه نوبل) پیشنهاد کرد که اصطلاح درمان الکتروکورتیکال جایگزین ECT شود. گرینگارد اذعان کرد که اگر مشخص شود مکانیسم ECT (که هنوز ناشناخته است) تحت قشری باشد در آن صورت کاربرد این اصطلاح محدود خواهد شد.

کاربرد الکترو شوک درمانی

شوک درمانی همچنان مؤثرترین درمان افسردگی اساسی بوده و یک درمان سریع الاثر برای اختلالات روان پزشکی تهدید کننده حیات محسوب می شود.الکتروشوک درمانی معمولا برای درمان اختلالات روانی که نسبت به سایر درمان ها مقاوم هستند به کار می رود. در واقع این درمان معمولا به عنوان گزینه آخر و زمانی که سایر روش ها نتیجه ای نداشتند، تجویز می شود. الکتروشوک درمانی معمولا برای موارد زیر به کار گرفته می شود:

1. اختلال افسردگی اساسی

الکتروشوک درمانی برای حدود 50% بیماران دچار افسردگی اساسی که نسبت به درمان مقاوم بوده اند، بهبودی در پی دارد. الکتروشوک درمانی برای بیمارانی به کار می رود که درمان های دیگر روی آن ها جواب نداده است یا در وضعیت اورژانسی هستند. برای مثال برای بیمارانی که احتمال خودکشی بالایی دارند و یا کسانی که همراه با افسردگی تجاربی مبتنی بر گسست از واقعیت یا سایکوز را دارند، شوک الکتریکی تجویز می شود.

2. کاتاتونیا

کاتاتونیا به وضعیتی اطلاق می شود که بیمار دچار نوعی اختلال در وضعیت روانی-حرکتی خود شده است، که معمولا تظاهرش با حرکات مومی شکل و بهت زدگی است. این مشکل معمولا در افراد مبتلا به اختلال اسکیزوفرنیا دیده می شود. الکتروشوک درمانی عموما خط دوم در بیماران کاتاتونیک است. بدین صورت که اگر بیمار نسبت به درمان های دارویی مقاومت داشت از آن استفاده می شود.

3. اختلال دو قطبی

اختلال دوقطبی یا همان بیماری شیدایی نوعی اختلال خلقی است که باعث نوسانات شدید در خلق و خوی می شود. . این نوسانات نه تنها روی خلق و خوی فرد بلکه روی فکر، رفتار و عملکرد فرد تاثیر می گذارد. بیماران مبتلا به اختلال دو قطبی در کنار دوره های افسردگی، دوره هایی از خلق بالا و سرخوشی شدید را نیز تجربه می کنند که به آن ها دوره های مانیا گفته می شود. الکتروشوک درمانی علاوه بر افسردگی در درمان مانیای شدید و مقاوم به درمان نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

4. اسکیزوفرنیا

اغلب بیمارانی که به بیماری اسکیزوفرنی مبتلا هستند از بیماری خود آگاهی ندارند و معمولاً درمان این بیماری امری دشوار و زمانبر است. زمانی که بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی به درمان های دارویی پاسخ نمی دهد و هم چنان توهم و هذیان فعال را تجربه می کند، ممکن است پزشکان دستور انجام شوک الکتریکی را بدهند. هم چنین همان طور که گفته شد بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی همراه با علائم کاتاتونیک معمولا تحت الکتروشوک درمانی قرار می گیرد.

5. درمان اعتیاد

امروزه درمان با الکتروشوک یکی از روش های درمانی بیماری اعتیاد معرفی شده است. البته نمی توان گفت که به ترک اعتیاد کمک می کند چرا که ترک تنها با سم زدایی جسمی و روانی اتفاق می افتد. الکتروشوک به درمان عوارض و پیامدهای عصبی اعتیاد کمک خواهد کرد. مثلا افرادی که پس از مصرف شیشه، کراک و یا روان گردان ها به توهم دچار شده اند، از این طریق احتمال بهبودی بسیار بالایی دارند.

6. سایر موارد

علاوه بر مواردی که در بالا ذکر شد، تحقیقات و بررسی ها نشان داده اند که الکترو شوک درمانی می تواند در درمان بسیاری از اختلالات و مشکلات دیگر نیز موثر واقع شود. از این موارد می توان به انواع روانپریشی ها، دلیریوم، اختلال وسواسی جبری، سندروم نورولپتیک، مشکلات هیپوفیز هم چون کم کاری هیپوفیز، پارکینسون و تشنج های مقاوم به درمان اشاره کرد. علاوه بر این ها الکتروشوک درمانی در مواردی که افراد امکان مصرف دارو ندارند نیز بسیار موثر است.

عوارض جانبی الکتروشوک درمانی

الکتروشوک درمانی به طور کلی درمانی امن محسوب می شود. بسیاری از محققان و دانشمندان عقیده دارند که این درمان هیچ خطری برای ساختار مغز و ایجاد آسیب مغزی ندارد و بسیاری از انجمن های علمی مانند انجمن روانپزشکی آمریکا، آن را به عنوان یک درمان بی خطر تایید کرده اند. اما در عین حال مانند هر روش دیگری ریسک ها و عوارض جانبی خاص خود را دارد،در روزهایی که دریافت شوک الکتریکی اتفاق می افتد، برخی از افراد علائم جسمانی ناخوشایندی نظیر حالت تهوع، سردرد و دردهای عضلانی را تجربه می کنند. البته بیمار با گزارش علائم خود به پزشک و دریافت داروهای مناسب می تواند این عوارض را کنترل کند. از جمله عوارض الکتروشوک می توان به موارد زیر اشاره کرد:

گیجی و سردرگمی

بلافاصله پس از دریافت شوک الکتریکی، احتمال دارد بیمار احساس گیجی و سردرگمی کند. این عارضه می تواند چند دقیقه تا چند ساعت باقی بماند. در این حالت ممکن است فرد نداند که کجاست یا به چه علتی در مرکز درمانی قرار دارد. معمولا این حالات پس از چند ساعت از بین می روند و پایدار ماندن آن ها بیش از چند روز یا بیشتر بسیار نادر است.

مشکلات حافظه

اکثر بیماران پس از دریافت شوک در یادآوری رویدادهایی که درست قبل از انجام الکتروشوک درمانی اتفاق افتاده اند دچار مشکل می شوند. حتی برخی از افراد وقایع چند هفته تا چند ماه قبل از درمان را نیز فراموش می کنند. با این حال از دست دادن حافظه بلند مدت ومربوط به زمان های دور پس از شوک درمانی بسیار نادر است. فراموشی ها ومشکلات مربوط به حافظه معمولا پس از گذشت چند ماه بعد از اتمام دوره های درمان بهبود می یابد.

عوارض جانبی الکتروشوک درمانی: تداخلات پزشکی

همانند هر فرایند درمانی دیگر، الکتروشوک درمانی می تواند با برخی شرایط تداخل داشته باشد. برای مثال از آنجایی که در فرایند این درمان ضربان قلب و فشار خون افزایش می یابد، انجام آن در بیمارانی که دچار مشکلات قلبی هستند باید با احتیاط بیشتری انجام شود.هم چنین الکتروشوک درمانی برای بیماران مبتلا به اختلالات نورولوژیک از قبیل صرع نیز باید با احتیاط صورت گیرد و جوانب مختلف آن در نظر گرفته شود، چرا که الکتروشوک درمانی باعث ایجاد تحریکات خاصی در مغز می شود که می تواند حملات صرعی را تقلید و تشدید کند.

الکتروشوک درمانی چگونه انجام می شود؟

درمان در اتاق مخصوص الکتروشوک درمانی یا در اتاق عمل بیمارستان انجام می شود. گیرنده های امواج قلب و مغز به سینه و سر متصل می شوند و شما یک بیهوشی خفیف دریافت می کنید. پس از آنکه به خواب رفتید، یک جریان الکتریکی خفیف به جمجمه اعمال می شود. در پی آن یک تشنج مختصر رخ می دهد. همه این فرآیند در چند دقیقه تمام می شود. سپس به اتاق بهبودی منتقل می شوید که در آنجا یک پرستار به طور دقیق ضربان قلب و فشار خون شما را ارزیابی می کند تا زمانی که به اندازه کافی هوشیار شوید و به اتاق خود یا منزل باز گردید.

چه مدت درمان نیاز است؟

معمولاً بسته به نظر پزشک معالج 12 ـ 6 نوبت درمان لازم است ولی گاهی برای اثرات بیشتر، دفعات بیشتری نیاز است. بعضی مواقع برای حفظ بهبودی بیمار بعد از ترخیص، ادامه درمان با شوک درمانی توصیه می شود. در این مواقع پزشک معالج تعداد و فاصله درمانها را با ارزیابی وضعیت بالینی و نیازهای وی تعیین می کند. در اغلب موارد درمان دارویی پس از اتمام درمان با شوک نیاز است که توسط پزشک معالج برای شما تجویز می شود. اغلب بیماران افسرده با حافظه خود مشکل دارند؛ پس از آنکه افسردگی آنها برطرف شد ( به واسطه درمان با الکتروشوک درمانی) ، حافظه آنها می تواند بهبود می یابد.

ارتوکین تراپی چیست؟